Lespakket van PraktijkNetwerk ‘Waarheen met Ammoniak op Veen’ Deel 2 Waar ontstaat ammoniak? Reductiemaatregelen Ammoniak in de kringloopwijzer Probleem van ammoniak is niet dat het in de lucht gaat, maar vooral dat het weer naar beneden komt

Mogelijk gemaakt door … Opdrachtgevers Uitvoerders

Wat komt aan de orde Hoe/waar ontstaat ammoniak emissie Mogelijke reductie maatregelen Ammoniak in KLW

P en N excretie (BEX) Uitscheiding N+P excretie (mest + urine) Vastlegging Uitscheiding N+P-opname N+P excretie (mest + urine) N efficiëntie (gem. veestapel 22-23%) Melk

Van excretie naar mestafzet N en P excretie veestapel (melkkoeien + jongvee) minus N en P gebruiksruimte (ha’s * N en P norm/ha) = Afzet mest (N en P)

Bron ammoniakemissie: Uitscheiding “ammoniakale” stikstof Vervluchtigd deels Vastlegging N-opname (eiwit) Uitscheiding N-excretie Melk Mest (N-org) Urine (Ureum-N) TAN 50 – 70 % van N-excr

Onverteer-baar N in mest Van N-opname naar TAN Ruw eiwit opname X 16% N-opname Benutting verteerbaar N (30-40%) Verteerbaar N Onverteer-baar N in mest Excretie N in melk en groei N in Urine (TAN)

Urine (ureum) + mest (enzym urease) Ammoniumstikstof Ammoniak emissie

Overzicht NH3-emissie bronnen bedrijf Rantsoen Veestapel TAN-excretie (+ N-org mest) NH3 6-42% Stal NH3 0,5-0,7% Mestopslag extern Kunstmest Beweiding Mest (dunne en vaste) Kunstmest NH3 3,3% NH3 2-28% NH3 19-26% NH3 2-22% NH3 1-14% Grasland Bouwland Oogst en beweidingsverliezen (gewasrest) NH3 3%

Aandeel (%) ammoniakemissie melkveebedrijf

Factoren TAN-productie= bron Aantal dieren Verhouding melkkoeien/jongvee RE-gehalte rantsoen RE-benutting rantsoen

Mogelijke maatregelen: voer en management Lager RE-gehalte rantsoen (melkvee en/of jongvee) Betere eiwitbenutting Minder jongvee Jongvee uitbesteden Duurzamere koe Hogere melkproductie per koe?

Relatie N-benutting en NH3-emissie (KLW) 6 pilotboeren PN2000 Overijssel

Stal: Verloop vloeremissie

Bij beweiden geen vermenging van urine en mest Minder ammoniak emissie

Mogelijke maatregelen: voer en management Lager RE-gehalte rantsoen (melkvee en/of jongvee) Betere eiwitbenutting Minder jongvee Jongvee uitbesteden Duurzamere koe Hogere melkproductie per koe? (Meer) beweiden

Effect beweiding Per uur extra beweiding: 3,3 g minder ammoniak per koe 45 hectare grond (40 ha grasland en 5 ha mais) 80 melkkoeien melkproductie van 680.000 kg (8500 kg per koe per jaar) Stijging arbeidsinkomen ca. €1,- per 100 kg melk  Voorwaarde voldoende grasopname

Factoren die stalemissie beïnvloeden: Concentratie ammonium-N Oppervlakte urine/mest Zuurgraad (pH) Temperatuur Luchtsnelheid Luchtvochtigheid Stalemissie = vloeremissie plus kelderemissie Roostervloer= 55 : 45 ?

Stal: Mogelijke maatregelen vloeremissie Emissiearme vloer (snelle afvoer urine) Water sproeien over de roosters Voldoende water nodig, ca. 35-40 l per koe per dag Dakisolatie Ventilatie aanpassen Verlaging zuurgraad urine Toevoegmiddel (ureaseremmer)

Stal: Mogelijke maatregelen kelderemissie Afsluiten / dichte vloer Aanzuren (anorganisch zuren, organische zuren, biologisch aanzuren) Verdunnen Verkleinen emitterend oppervlak Kelderlucht afzuigen Minder luchtcirculatie in de put Koelen van kelders (met grondwater)

Factoren die emissie bij (kunst) mest uitrijden beïnvloeden: Concentratie ammonium-N Oppervlakte Zuurgraad (pH) Temperatuur Luchtsnelheid Luchtvochtigheid Infiltratiesnelheid pH en CEC bodem

Mogelijke maatregelen uitrijden Goed in/onderwerken Verdund uitrijden (effect op N-NH4-concentratie, infiltratie en oppervlakte) Aanzuren voor toediening Naberegenen Gebruik maken van weersomstandigheden

Onderzoek verdund uitrijden met sleepvoetenmachine op grasland Emissieonderzoek 2013 verdunning 1 mest : 1 water 2014 verdunning 2 mest : 1 water 52% reductie 44% reductie Vervolgonderzoek met lagere verdunningen?

Van BEX naar BEA voor NH3 monitoring op bedrijfsniveau BEX berekend bedrijfsspecifieke excretie/mestproductie BEA berekend bedrijfsspecifieke NH3-emissie

Ammoniak (BEA) binnen KLW

Ammoniak (BEA) binnen KLW

Ammoniak (BEA) binnen KLW

Ammoniak (BEA) binnen KLW Benodigde gegevens BEX

Ammoniak (BEA) binnen KLW

Ammoniak (BEA) binnen KLW

Ammoniak (BEA) binnen KLW