College 5: Vroegnieuw -nederlands TAALGESCHIEDENIS DT JAAR 1, , PERIODE 3

Aan het einde van dit college kun je:  de Nieuwnederlandse periode in drieën verdelen;  een aantal kenmerken van het Nieuwnederlands opnoemen;  vertellen wat de gekaapte brieven zijn;  een Nieuwnederlandse tekst van een Middelnederlandse tekst onderscheiden;  een paar taalexterne ontwikkelingen uit de 16 e -18 e eeuw opnoemen;  de standaardisering van het Nederlands in het kort beschrijven;  een paar creooltalen op basis van het Nederlands opnoemen;  drie mythen rond het Standaardnederlands ontkrachten. DOELEN COLLEGE 5

3 ONTWIKKELING VAN HET NEDERLANDS PeriodeNaam tot 1000 v.C.*Indo-Europees 1000 v.C. – 200*Germaans *West-Germaans *Land-Germaans (Istveoons) 600 – nuNederduits / Nederfrankisch / Nederlands

4 ONTWIKKELING VAN HET NEDERLANDS PeriodeNaam tot 1000 v.C.*Indo-Europees 1000 v.C. – 200*Germaans *West-Germaans *Land-Germaans (Istveoons) 600 – nuNederduits / Nederfrankisch / Nederlands

5 ONTWIKKELING VAN HET NEDERLANDS PeriodeNaam Oudnederlands Middelnederlands nuNieuwnederlands

6 ONTWIKKELING VAN HET NEDERLANDS PeriodeNaam Oudnederlands Middelnederlands nuNieuwnederlands

7 HET NIEUWNEDERLANDS PeriodeNaam 1500 – 1700Vroegnieuwnederlands 1700 – e -eeuws Nederlands nuModern Nederlands

8 HET NIEUWNEDERLANDS PeriodeTerm 1500 – 1700Vroegnieuwnederlands 1700 – e -eeuws Nederlands nuModern Nederlands

Taalinterne veranderingen tussen :  De veranderingen uit het Middelnederlands zetten door, bijv.:  apocope: vrouw, put, wijf, ik geef  verdwijnen dubbele ontkenning  diftongering: Hollandse expansie  uit mnl. en vrl. woorden ontstaat het de-geslacht  d wordt j/w: kouwe, ouwe, mooie, kwaaie, ooievaar  de bilabiale w wordt labiodentaal (vgl. Vlaanderen en Suriname)  Vorming van allerlei nieuwe woorden:  voegwoorden: omdat, indien, hoewel, zoals, terwijl, aangezien  overtreffende trap met 't ('t grootst)  Spelling: het lidwoord het komt op als schrijftaalvorm. 16E/17E EEUW

Gekaapte brieven (17e en 18e eeuw): gevonden in 1980 Opdracht: lees tekst 7 en 8. a. Noteer zoveel mogelijk zaken waaraan je kunt zien dat je Nieuwnederlandse teksten voor je hebt en geen Middelnederlandse. 16E/17E EEUW

Taalexterne veranderingen tussen :  Opkomst van de boekdrukkunst  Reformatie en Republiek  Standaardisering en taalbouw  Opkomst van het Nederlands in de Friese steden  Kolonisatie, export van het Nederlands 16E/17E EEUW

 Makkelijk om teksten te verspreiden.  Opkomst schrijfconventies: vastere spelling, schrijftaalwoorden (het, kennisse, heden).  Standaardisering: eerst bij drukkers, later bij schrijvers.  Eerste taalboeken:  Joos Lambrecht: Nederlandsche spellynge, Naembouck  Hendrik Laurensz Spiegel: Twe-spraack  Cornelis Kiliaan: Dictionarium, Etymologicum  Het zuiden van het taalgebied liep voorop. 12 OPKOMST BOEKDRUKKUNST

 Tachtigjarige oorlog, Unie van Utrecht, Republiek  Behoefte aan bijbels in de volkstaal  1637: Statenbijbel  Groeiend gevoel van 'nationale eenheid'  Behoefte aan algemene officiële taal  Gouden Eeuw, VOC/WIC, veel correspondentie  Geleerden gaan in het Nederlands schrijven (Simon Stevin) REFORMATIE EN REPUBLIEK

 Spellingvoorstellen: 16e, vooral 17e eeuw.  Grammaticaregels, vernieuwing in 17e eeuw (Arnold Moonen, Muiderkring, Baltasar Huydecoper).  herinvoering mnl./vrl. geslacht (Muiderkring)  groter als/dan (Huydecoper)  Uitspraakregels (aa, w)  Ontstaan van typische schrijftaalvormen (heden, kennisse, des konings, ue)  Ontwikkeling nieuwe woordenschat (bestuur, wetenschap enz.)  Veel uitdrukkingen uit Statenbijbel worden spreektaal.  Heel veel ontlening aan het Duits. STANDAARDISERING EN TAALBOUW

 In 1500 was het Fries de schrijftaal in Friesland.  Rond 1580 was de schrijftaal in Friesland Nederlands geworden.  De spreektaal in de Friese steden werd in de 16e eeuw Nederlands (Hollands dialect).  Het Fries kwam pas eind 17e eeuw weer deels terug als schrijftaal.  Op het platteland is het Fries altijd de voornaamste spreektaal gebleven. HOLLANDS IN FRIESE STEDEN

 Nederland werd een koloniale grootmacht.  Nederlanders in de koloniën gebruikten Nederlands vaak als bestuurstaal.  Slaven en inheemsen vormden nieuwe (creool)talen op basis van het Nederlands:  Verenigde Staten: Negerduits (tot ± 1900)  Maagdeneilanden: Negerhollands (tot ± 1900)  Brits Guyana: Skepi en Berbice Dutch (tot 2010)  Indonesië: Petjok / Javindo (nog een paar sprekers)  Ceylon: Ceylon-Nederlands (tot in 19e eeuw)  Bijzonder geval: Afrikaans (Zuid-Afrika en Namibië) KOLONISATIE / EXPORT VAN HET NEDERLANDS

NICOLINE VAN DER SIJS

3 mythen:

NICOLINE VAN DER SIJS 3 mythen: 1. Het Standaard- nederlands is vooral Vlaams.

NICOLINE VAN DER SIJS 3 mythen: 1. Het Standaard- nederlands is vooral Vlaams.

NICOLINE VAN DER SIJS 3 mythen: 1. Het Standaard- nederlands is vooral Vlaams. 2. De Statenbijbel had grote invloed op het latere Standaardnederlands.

NICOLINE VAN DER SIJS 3 mythen: 1. Het Standaard- nederlands is vooral Vlaams. 2. De Statenbijbel had grote invloed op het latere Standaardnederlands.

NICOLINE VAN DER SIJS 3 mythen: 1. Het Standaard- nederlands is vooral Vlaams. 2. De Statenbijbel had grote invloed op het latere Standaardnederlands. 3. De 17e-eeuwse taalbouwers zetten zich af tegen het Duits.

NICOLINE VAN DER SIJS 3 mythen: 1. Het Standaard- nederlands is vooral Vlaams. 2. De Statenbijbel had grote invloed op het latere Standaardnederlands. 3. De 17e-eeuwse taalbouwers zetten zich af tegen het Duits.

Aan het einde van dit college kun je:  de Nieuwnederlandse periode in drieën verdelen;  een aantal kenmerken van het Nieuwnederlands opnoemen;  vertellen wat de gekaapte brieven zijn;  een Vroegnieuwnederlandse tekst van een Middelnederlandse tekst onderscheiden;  een paar taalexterne ontwikkelingen uit de 16 e -18 e eeuw opnoemen;  de standaardisering van het Nederlands in het kort beschrijven;  een paar creooltalen op basis van het Nederlands opnoemen;  drie mythen rond het Standaardnederlands ontkrachten. DOELEN COLLEGE 5

Volgende week: Modern Nederlands (1800 tot nu) VOLGENDE COLLEGE