De presentatie wordt gedownload. Even geduld aub

De presentatie wordt gedownload. Even geduld aub

Doordenken en verantwoorde keuzes durven maken bij ethisch gevoelige kwesties: hoe doe je dat in de dagelijkse praktijk? Gastlezing Congres Ouderenmisbehandeling.

Verwante presentaties


Presentatie over: "Doordenken en verantwoorde keuzes durven maken bij ethisch gevoelige kwesties: hoe doe je dat in de dagelijkse praktijk? Gastlezing Congres Ouderenmisbehandeling."— Transcript van de presentatie:

1 Doordenken en verantwoorde keuzes durven maken bij ethisch gevoelige kwesties: hoe doe je dat in de dagelijkse praktijk? Gastlezing Congres Ouderenmisbehandeling Brussel 12 juni 2015 Prof. Hilde Vlaeminck Deeltijd docent Master in Sociaal Werk en Sociaal Beleid KU Leuven

2 Het verhaal over…ethiek vandaag
1. Ethiek: waar gaat het (niet) over? 2. Wat is goed sociaal werk en wie bepaalt dit? 3. Focus op uw ethische kwesties 4. Durf doorDenKen : niet evident 5. Durf keuzes maken : de (on)mogelijke consensus 6. Suggesties en vuistregels voor dagelijkse kwesties

3 Vijf brillen Bril als sociaal werker:
kijk als professional en vertrouwd met het werkveld sociaal werk Bril als methodiekontwikkelaar: ‘kapstokken’ als systematiek voor praktijkwerkers Bril als onderzoeker: fundering, meetbaarheid en zichtbaarheid van ethisch proces Bril als lector beroepsethiek: vertaling van goed sociaal werk in dagelijkse praktijkkwesties Bril als kritische speler/spreker in het veld: welke vragen dient sociaal werk zich (vaker) te stellen?

4 Ethiek: waar het gaat het over?
“Het beroep van maatschappelijk assistent omvat een technisch-instrumentele deskundigheid : de dingen goed doen én een normatieve deskundigheid: een bereidheid om na te denken of dit de goede dingen zijn” (Verbruggen e.a., Sociaal Weerwerk, blz 15)

5 Ethiek, kort samengevat door…
…een praktijkwerker “De cruciale ethische vraag is…. kan ik en mag ik handelen?” (Deelnemer workshop mini symposium Ethiek BSWZ dec 2012)

6 Wie bepaalt wat (ethisch) goed sociaal werk is…
Wie bepaalt wat ‘goede dingen’ zijn in het Sociaal werk? De samenleving? Het maatschappelijk mandaat? De professie? Ethici? De culturele context? De organisatie/sector die sociaal werk inzet? De persoonlijke moraal van de sociaal werker? De cliënt?

7 Ethiek sluipt…(zelfs) in fiscale opleiding
“We moeten mee met de tijdsgeest” (De Standaard vrijd 15 mei 2015)

8 Dimanche 10 Mai 2015

9 Dag van het maatschappelijk werk 17 maart 2015

10 Ethische keuzes verantwoorden….
……niet altijd evident, wél essentieel “Het is voor een herkenbare beroepspositie van blijvend belang dat sociaal werk zichzelf kan en wil verantwoorden. Niet enkel op het vlak van efficiëntie en effectiviteit maar ook over de ethische keuzes die hieraan ten grondslag liggen. … hoe het omgaat met macht en onmacht ” Stas, K., Verbruggen, A., Vlaeminck, H. (2013, blz 12-13)

11 Maar…. “ Sociaal werkers hebben een te dun ‘ik’: ze laten zich teveel leiden door wat anderen vinden… er is teveel twijfel, teveel onzekerheid” (Lies Schilder, 2013) Doorheen de geschiedenis heeft sociaal werk zich als een zéér “flexibele” professie opgesteld. Het wijzigde doelstellingen, voorwaarden, functie, opdrachten en methoden wanneer actuele noden daarom vroegen. De professie vertoont een “kameleonsyndroom”.

12 Ethiek-in-vier-begrippen
Begrip 1: RESPECT, basis voor goed sociaal werk o.m. informatieplicht, inzagerecht, zwijgplicht, beroepsgeheim, zelfbeschikkingsrecht, vertrouwen, spreekrecht, spreekplicht Begrip 2: INTEGRITEIT, noodzakelijk voor goed sociaal werk ‘heelheid’, eerlijkheid, nauwkeurigheid, belangenconflicten, ethisch aanraken, (on)verenigbaarheid van rollen Begrip 3: VERANTWOORDELIJKHEID, niet te omzeilen in soc werk o.m. schade, aansprakelijkheid, schuldig verzuim, continuïteit vd zorg Begrip 4: DESKUNDIGHEID , het fundament o.m. vaktechnische, emotionele, intellectuele, morele deskundigheid

13 Regelethiek vs zorgethiek
regelethiek versus zorgethiek smalle ethiek brede ethiek mannelijke ethiek vrouwelijke ethiek verlichting principes feministische stroming principes, procedures deugdenmoraal geboden, verboden verhalen algemene regels contextualiseren liberaal individualisme verbondenheid plichtethiek zorg- & houdingsethiek voorschriften, regels communicatie, no nonsense narratieve ethiek 13

14 Ethiek en (on)zekerheid
“Dat de zekerheid waarin ik leefde door een flinterdun vliesje van de wereld van onzekerheden was gescheiden” (Max Blechner) “Meer dan in een jas past, wil ik niet hebben” (Eva Gerlach)

15 “Normale reacties in een abnormale situatie”.
Crisissituatie Een crisis is …. een probleemsituatie veelal het gevolg van een ingrijpende verandering, niet zelden een verlieservaring, met een sterke invloed op het incasseringsvermogen en op de weerbaarheid van de cliënt. De vertrouwde manier van reageren en de gebruikelijke coping-stijlen werken niet meer waardoor een typisch crisisgevoel ontstaat dat zich uit in o.m. felle emoties, spanning, uitputting, verwarring en controleverlies. “Normale reacties in een abnormale situatie”. (Vlaeminck, H., Saelens S., Malfiet, W. 2010, Social Casework in de 21e eeuw, blz 28)

16 Vlaeminck, H. en Vanhove, T. (2010) Grenzen in de thuiszorg
Grenssituatie ‘Grens’ is ethisch een complex en beladen concept. Er is een grenstaboe: er wordt niet over gesproken of de grens wordt vertijdelijkt, vertechniseerd, gedepersonaliseerd. Vooral sterke neiging tot consensus, nauwelijks disensus. Grenzen zetten het mission statement onder druk: Er is de sterke neiging om toch hulp te (blijven) verlenen Er is de angst voor schuldig verzuim indien men hulp stopzet Zelfbeschikkingsrecht van de cliënt is een ‘dogma’. Grenzen ‘sluimeren’. Nauwkeurige monitoring van de draaglast-draagkrachtbalans is vereist. Ecogram is bijzonder nuttig. Vlaeminck, H. en Vanhove, T. (2010) Grenzen in de thuiszorg

17 Focus op uw ethische kwesties (1)
Mr. woont samen met kleinzoon met middelenafhankelijkheid. Onder invloed kan hij hardhandig optreden ten aanzien van zijn grootvader. Daarnaast gebruikt hij dikwijls zijn bankkaart om drugs aan te kopen. De thuisverpleegkundige merkt dat het thuis steeds problematischer verloopt en spreekt mr. hierover aan. Deze wil echter niets ondernemen aangezien zijn kleinzoon de enige familie is die hij nog heeft. een ethische knoop: Respect voor de autonomie van grootvader versus Verantwoordelijkheid mbt (on)veiligheid

18 Focus op uw ethische kwesties (2)
Mevr. wordt opgenomen in een WZC. In de thuissituatie was er reeds jarenlang sprake van verwaarlozing en onvoldoende zorg. Nadat mevrouw enkele weken opgenomen is, wil de echtgenoot (pleger) haar terug naar huis laten brengen, ondanks de grote bezorgdheid van de vele hulpverleners over de haalbaarheid van de situatie. een ethische knoop: Respect voor de autonomie van de echtgenoot versus Verantwoordelijkheid tav kwetsbare echtgenote

19 Focus op uw ethische kwesties (3)
Het huwelijk van een ouder koppel wordt reeds sinds de start gekenmerkt door een onevenwichtige machtsrelatie waarbij de man alle rekeningen beheert zonder inspraak van de vrouw. Recent escaleert de thuissituatie dermate dat mevrouw geen budget krijgt om haar medicatie aan te kopen. Daarnaast gaat mr. steeds warme maaltijden nuttigen in het dienstencentrum en krijgt mevrouw hier geen geld voor. Het dienstencentrum heeft deze problemen gesignaleerd aan het OCMW, echter mevr. houdt alle hulp af uit schrik voor vergelding van haar partner. Dit brengt haar gezondheid wel in het gedrang. een ethische knoop: Respect voor de autonomie van mevrouw versus Verantwoordelijkheid bij verontrustend machtsmisbruik

20 Focus op uw ethische kwesties (4)
Een oudere dame in een vergevorderde fase van dementie woont samen met haar alleenstaande dochter. De dochter heeft zo haar eigen kwetsbaarheden (geen zinvolle dagbesteding, stemmingswisselingen,…). De thuiszorgdiensten die beperkt aanwezig zijn, signaleren al maanden dat de thuissituatie niet langer houdbaar is. De dochter wordt overbelast door de zorg die steeds zwaarder wordt maar weigert bijkomende hulpverlening en een opname in een WZC omwille van financiële redenen. Daarnaast heeft moeder steeds zorg gedragen voor haar en wil ze nu ook de zorg voor haar moeder op zich nemen. Echter wordt de moeder vaak dolend in de wijk aangetroffen en merkt men dat er dikwijls ruzie met de dochter is omwille van een onbegrip omtrent dementie. Men heeft alles geprobeerd maar de dochter weigert elk aanbod. Enkel het ondernemen van juridische stappen blijft een mogelijkheid, maar dit lijkt zeer ernstig aangezien de dochter het wel goed bedoelt. een ethische knoop: Respect voor de autonomie van dochter versus Verantwoordelijkheid mbt gezondheid & veiligheid v. demente moeder

21 Focus op uw ethische kwesties (5)
Een ouder, kinderloos koppel krijgt regelmatig hulp van een dichte kennis. Deze houdt hen gezelschap, doet hun boodschappen en helpt hun met hun administratie. Ze krijgt steeds de bankkaart mee om boodschappen te doen. Onlangs merkte een gezinshulp dat er wekelijks grote bedragen afgehaald worden waar het ouder koppel niets van afweet. Het koppel tilt er echter niet zwaar aan maar de gezinshulp vindt dit toch een vorm van oplichting. Anderzijds het koppel heeft geen kinderen die het uiteindelijke geld zullen erven en zijn momenteel tevreden met de hulp en de vriendschap van de kennis. een ethische knoop: Respect voor de autonomie van kinderloos koppel versus Integriteit van de mantelzorger

22 Herkenbare ethische obstakels
Niet-ingrijpen als uiting van vertrouwen Niet-ingrijpen als nalatigheid Niet-ingrijpen als schuldig verzuim Ingrijpen als uiting van verantwoordelijkheid Ingrijpen als uiting van disciplinering

23 Twee ethische beginselen
Het autonomiebeginsel Het schadebeginsel

24 ‘Goed’ sociaal werk: durf doorDenKen!
Waarom durven doordenken? Ethisch aspect vaak verengd tot ‘buikgevoel’, een soort intuïtief moreel kompas. Ethiek heeft nood aan systematiek en geordend denken. Het intuïtieve moet geëxpliciteerd en gedeeld worden met anderen. Doordenken is méér dan vragenbatterij doorlopen. Tijd voor gesprek met collega’s, tussen gelijken is nodig. Het gesprek helpt om elkaar te begrijpen, vrijelijk te bevragen, te verfijnen, met redelijke argumenten te overtuigen (niet met macht). Denken is niet gratuit. Het duurt niet eindeloos. Denken mondt uit in Kiezen. Hiertoe werd een instrument ‘DenK’ ontwikkeld.

25 Ethische knopen doorhakken in het sociaal werk
Een ethisch DenK-kader in vijf perspectieven Toegepast in meerdere casussen door studenten en ervaren welzijnswerkers DenK-gereedschap Vuistregels en valkuilen bij het gebruik van het DenK-kader.

26 Durf doorDenken in de ‘proloog’
1. Durf doorDenken over….. de ethische knoop! wat is de knoop? wat triggert mij? wat is mijn intuïtieve reactie? wat is de hamvraag waarop ik een antwoord wil? met wie moet/wil/kan ik overleggen?

27 Durf doorDenken in de ‘breedte’
Durf doorDenken over….. wat zijn voor mij relevante feiten? wat weet ik niet/nog niet? wat zijn voor mij relevante vermoedens? in welke mate verontrustend? wie zijn de belanghebbenden? wie draagt gevolgen van mijn beslissing? wat zijn de belangen?

28 Durf doorDenken in de ‘hoogte’
Durf doorDenken over….. welke wetgeving, codes, rechten zijn bepalend? waar is de regel niet eenduidig? waar is de regel beperkend? welke regels staan op gespannen voet?

29 Durf doorDenken in de ‘diepte’
Durf doorDenken over….. welke waarden worden bedreigd? is er sprake van een dilemma? wat vind ik goed, juist of…niet kunnen? wat zou de ideale werker hier sociaal rechtvaardig vinden?

30 Durf Kiezen! Durf een moreel oordeel vellen, durf knoop doorhakken: Wat zijn argumenten uit vorige stappen die doorslaggevend zijn voor mijn keuze? Wat is wenselijk? Wat is haalbaar? Bedenk een haalbaar en betrouwbaar actieplan.

31 Vuistregels voor de praktijk
Werk met een vraag , niet met een stelling. 2. Ontkoppel het probleem van de (on)mogelijke oplossing. 3. Erken dat bepaalde kwesties zich ‘buiten’ de klassieke afspraken en werkmethodes bevinden. 4. Besef hoe “adaptatie” en “accumulatie” situaties (kunnen) wijzigen doorheen de tijd. 5. Maak onderscheid tussen belangen op korte, middellange en lange termijn.

32 Vuistregels uit de praktijk
Gebruik het team niet als collectieve morele oordeelvormende actor, maar als klankbord in je eigen zoekproces. Vermijd een calculerende houding: tel geen argumenten op, maar ‘weeg’ en ‘overweeg. Streef niet a priori naar consensus, naar ‘schappelijkheid’. Laat disensus toe. “Benoem waarden en nuanceer: formuleer gradaties. We willen allemaal het goede voor onze cliënt, maar soms kan ALLES vertellen nadelig werken. Oprechtheid hangt samen met plaats, tijd, culturele achtergrond en de hele professionele context. “

33 Valkuilen: herkent u deze?
Vooral (uitsluitend) intuïtie speelt een doorslaggevende rol bij ethische kwesties. “we proberen de keuze van het gezond verstand te volgen” of “we beslissen in eer en geweten”. 2. De kwestie moet geschikt zijn voor een DenK-kader. 3. Een denkkader is enkel nuttig in opleidingssituaties, te tijdrovend in de dagelijkse praktijk. 4. De wet is duidelijk en moet gevolgd worden. 5. De dominantie van het criterium ‘duidelijkheid’ is misleidend bij ethische vraagstukken: het vernauwt het denken. 6.Een organisatie die strikte afspraken en regels vooropstelt, kan ethische knopen voorkomen. 7. Ethische kwesties zitten altijd in individuele situaties.

34 En tot slot… Voor elk standpunt, elke keuze over
wat een goed (samen)leven is kan minstens een andere keuze of een ander standpunt dat evenveel waard is, worden geplaatst. Elke keuze raakt aan een keuze die je niet maakte. Het onderbouwen van die keuze is een moeizame bezigheid die bovendien veel onzekerheden oproept.

35 Literatuur Stas, K., Verbruggen, A., Vlaeminck, H. (2013). Ethische knopen doorhakken in het sociaal werk. Gent: Academia Press. Verbruggen, A. e.a. (2012). Sociaal <Weer>werk. Gent: Academia Press. Vlaeminck, H., Verbruggen, A., Stas, K. (2013) Goed sociaal werk begint bij betrokkenheid. Alert, 2013/3, jrg 39, pp


Download ppt "Doordenken en verantwoorde keuzes durven maken bij ethisch gevoelige kwesties: hoe doe je dat in de dagelijkse praktijk? Gastlezing Congres Ouderenmisbehandeling."

Verwante presentaties


Ads door Google