De strijd om de groene ruimte na 1975 Erwin H. Karel (NAHI/Rijksuniversiteit Groningen)

Presentatie over: "De strijd om de groene ruimte na 1975 Erwin H. Karel (NAHI/Rijksuniversiteit Groningen)"— Transcript van de presentatie:

1 De strijd om de groene ruimte na 1975 Erwin H. Karel (NAHI/Rijksuniversiteit Groningen)

2 Vraag Welk is de rol van de landbouwsector in het nieuwe platteland oftewel ‘new ruralism’?

3 Onderwerpen Maatschappelijk protest Kort overzicht: overheidsbeleid 1970-2000 De conceptualisering van het platteland: Wat is groene ruimte? De actoren in de strijd De rol van de landbouw in het nieuwe platteland

4 Opkomst milieubeweging Vanaf eind 19 e eeuw natuurbeweging Rapport aan de Club van Rome (1972): Grenzen aan de groei Oliecrisis (1973) Jaren zestig en zeventig opkomst buitenparlementaire milieubeweging naast gouvernementele organisaties (Greenpeace, Waddenvereniging, Natuur en Milieu etc) Lange reeks van momenten waarin milieu centraal staat: zure regen, Lekkerkerk, Waddenzee tot en met An inconvenient truth NATUUR versus LANDBOUW

5 Ruilverkavelingen hebben landschap ingrijpend veranderd (sociaal en economische modernisering van het platteland 1950-1970) Gebruik van bestrijdingsmiddelen neemt toe Mestoverschot stijgt Etc.

6 Overheidsbeleid (1) Tot in jaren zeventig stond ruilverkaveling centraal 1 e en 2 e Nota over de ruimtelijke ordening (1960-1966) [Spreiding groei van groei in het Westen] 3 e Nota over de ruimtelijke ordening (1974) [Erkenning van het platteland als waardevol element] Relatienota (1975)

7 Snelle modernisering stuitte op weerstand in samenleving Landinrichting niet alleen landbouw maar ook natuur en recreatie Boeren verzetten zich daartegen Relatienota introduceert compensatieregeling voor laten bestaan van ‘suboptimale omstandigheden’ Aanvankelijk weinig enthousiasme onder boeren Feitelijk effect: landbouwsector verliest greep op platteland!

8 Overheidsbeleid (2) Samengaan landbouw en natuur/recreatie in één ministerie (1982) Landinrichtingswet (1985) 4 e Nota over de ruimtelijke ordening: rode en groene contouren 1988-1992 Ecologische Hoofdstructuur (1991)

9 Natuurgebieden Verbindingingszones duinen, zand en heidegronden, veen- en kleigebieden, riviergebieden en verbindingszones Landbouw nabij EHS moet zich aanpassen aan natuur!

10 Overheidsbeleid (3) Belvedere nota: cultuurhistorisch landschap (1999) Etc. BEGRIP GROENE RUIMTE IS CENTRALE PLAATS GAAN INNEMEN

11 Wat is platteland/groene ruimte als sociale constructie? Wat platteland is wordt bepaald door de machtsverhouding tussen actoren (boeren, natuurbeweging, overheid, projectontwikkelaars, toeristen, dorpsbewoners etc). Dit is een sterk dynamisch proces ook wel arena genoemd. Beeldvorming over de identiteit van platteland (sociale representatie) in het bijzonder een regio is eveneens een machtsfactor (immers elke actor wil zijn beeld van platteland dominant maken) Ministerie van LNV definieert platteland als groene ruimte=(niet rode stedelijke ruimte) en legt daarmee een claim op meer dan de landbouwgebieden. Platteland is in feite een veelheid van ruimtes (multi-functionaliteit) gevangen in één geografisch gebied

12 Actoren in multifunctionele ruimte BoerenBoeren DorpsbewonersDorpsbewoners Natuur- en milieubewegingNatuur- en milieubeweging ProjectontwikkelaarsProjectontwikkelaars Recreatie-ondernemersRecreatie-ondernemers RecreantenRecreanten OverheidOverheid Etc.Etc.

13 Deruralisatie van het platteland en new ruralism Oorspronkelijk (Huigen c.a. 1997):Oorspronkelijk (Huigen c.a. 1997): het verschijnsel dat de relatie agrarische bedrijfsvoering- plattelandsomgeving vervaagt en vervreemding van de landbouwer van het platteland Bevolkingsdichtheid op platteland blijft toenemen, maar wil niet zeggen dat dit urbanisatie is.Bevolkingsdichtheid op platteland blijft toenemen, maar wil niet zeggen dat dit urbanisatie is. In sociaal-cultureel opzicht neemt stad steeds meer de ‘lifestyle’ van stad over (voorbeelden: family planning, tv, mode etc). Onderscheid verdwijnt vrijwel geheel.In sociaal-cultureel opzicht neemt stad steeds meer de ‘lifestyle’ van stad over (voorbeelden: family planning, tv, mode etc). Onderscheid verdwijnt vrijwel geheel. In economische opzicht verliest de agrarische sector aan betekenis ten gunste van op de stad georiënteerde activiteiten (zorgboerderijen, campings, conferentie-oorden etc.).In economische opzicht verliest de agrarische sector aan betekenis ten gunste van op de stad georiënteerde activiteiten (zorgboerderijen, campings, conferentie-oorden etc.). Platteland wordt multifunctioneel (waaronder belangrijke plaats voor natuur); integrale benadering.Platteland wordt multifunctioneel (waaronder belangrijke plaats voor natuur); integrale benadering. Van productielandschap naar consumptielandschap (vergelijk Blauwestad). In buitenland ook waarneembaar: new ruralism oftewel het platteland als achtertuin van de stadVan productielandschap naar consumptielandschap (vergelijk Blauwestad). In buitenland ook waarneembaar: new ruralism oftewel het platteland als achtertuin van de stad Is geen lineaire ontwikkeling, maar na 1975 accelereert dit proces in Nederland.Is geen lineaire ontwikkeling, maar na 1975 accelereert dit proces in Nederland.

14 Landschapsbeleid EHS 1991= ecologische benadering’ Vanaf 1999 ook cultuurhistorisch benadering Niet langer behoud maar creëren van (cultuurhistorisch) landschap staat centraal. Gaat om de vraag: hoe natuur in ‘rurbane’ omgeving integreren Land in de stad?

15 Stroomdal Drentse Aa

16 Groene Hart

17 Zuidoost Limburg Vanuit cultuurhistorisch perspectief een industrieel Landschap? Of toch primair natuurlijk heuvellandschap?

18 Zuidoost Brabant Verdwijnende varkenshouderijen Reconstructie op grond van de 19 e -20 e eeuw katholieke ideologie over dorpsgemeenschappen: dorpen in de ‘groene ruimte’ Cultuurhistorie

19 De rol van de landbouw in de groene ruimte Grootschalige landbouw staat onder toenemende druk en beperkingen in de productievoorwaarden leidt tot verplaatsing landbouw van Nederland naar elders: globalisering Verdwijnen van de landbouw als beeld van het platteland: deruralisering Opkomst nieuwe plattelandseconomie is internationaal fenomeen: new ruralism Landbouw past stemt ontwikkeling hierop af door activiteiten aan stad aan te passen (zorgboerderijen, campings etc.): multifunctionaliteit HET Nederlandse platteland bestaat niet meer