Duistere eeuwen Prehistorisch Nederlands en Oudnederlands

Presentatie over: "Duistere eeuwen Prehistorisch Nederlands en Oudnederlands"— Transcript van de presentatie:

1 Duistere eeuwen Prehistorisch Nederlands en Oudnederlands
< Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger Het verhaal van het Nederlands. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p

2 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”

3 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
1. Waarom neemt men aan dat de schrijver van het beroemde zinnetje "hebban olla vogala" afkomstig was uit West-Vlaanderen?

4 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
‘Dat is onder meer af te leiden uit zijn problemen met de klank h: hij schrijft hic in plaats van ic en abent in plaats van habent.’ (p. 11)

5 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hi(c) (e)nda thu uu(at) unbida(n) (uu)e nu

6 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
‘Dat is onder meer af te leiden uit zijn problemen met de klank h: hij schrijft hic in plaats van ic en abent in plaats van habent.’ (p. 11) => taalinterne argumenten

7 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
[a] West-Vlaams of Kents?

8 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”

9 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”

10 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”

11 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
[a] Het West-Vlaams

12

13 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
Cf. ‘Nu nog steeds kun je in West-Vlaanderen horen: ‘Dat is hoed’ (‘Dat is goed’)’ (p. 12)

14 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
(Gerrit Callewaert) (Gerrit in “Hallo televisie”) In de gloria

15 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
= Gerrit

16 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
(Gerrit Callewaert) Elk zijne hedah (= goeiendag) Mah ek ulder nu astublieft vanuit hiel mèn erte (= hart) vroagen van da nie te ondertitln.

17 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
2. In het zinnetje dat bekend staat als het oudste Nederlandse zinnetjes treffen we de volgende woordvormen aan: hebban, olla, vogala, nestas, hagunnan, enda, unidan. Wat valt op als je deze vormen vergelijkt met hun equivalenten in het Middelnederlands (en het hedendaagse Nederlands)? Geef een woordje uitleg.

18 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
2. p. 12 & vorig college – uitgangen zijn nog niet verdoft Oudnederlands Middel/Nieuwnederlands nestas nesten vogala vogele, vogels

19 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
3. Op p. 12 lees je: "Het is echter de vraag of het Nederlands van 1000, of 900, of nog eerder, met recht Nederlands genoemd mag worden." Leg uit.

20 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
3. p. 12 & vorig college – afbakeningsproblemen (temporeel, geografisch) ‘Als er toch een tijdstip wordt vastgesteld,dan is dat het resultaat van overwegingen achteraf: de taalgebruikers zelf zullen zo’n breuk niet hebben ervaren’ (p. 12)

21 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
4. Eveneens op p. 12: "Het is zelfs maar de vraag of de liedregels over de vogels en hun nestjes uit de elfde eeuw al tot het Nederlands gerekend mogen worden." Leg uit.

22 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
4. p Helemaal anders dan het Nederlands nu Geen algemene, overkoepelende taal Dialecten, meer of minder onderling verstaanbaar & meer of minder verwant

23 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
4. ! “Als we deze oude teksten Nederlands noemen, bedoelen we niet meer dan dat ze in dialecten zijn geschreven die met elkaar verwant waren en die gesproken werden in het gebied waar in de loop der eeuwen een algemene taal, het Nederlands, naast, boven en soms zelfs in de plaats van deze dialecten is ontstaan.” (p. 13)

24 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
5. Hoe kunnen we iets te weten komen over taalvarianten die nu niet meer gesproken worden?

25 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
5. p. 14 talen vergelijken, zoeken naar overeenkomsten (comparatieve taalkunde) archeologische vondsten, vermeldingen in anderstalige geschriften aardrijkskundige namen en persoonsnamen

26 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
aardrijkskundige namen en persoonsnamen ‘bieden aanvullende gegevens: veel namen zijn ontstaan lang voordat ze voor het eerst op schrift werden gesteld’ (p. 14)

27 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Bijvoorbeeld: Doornik, Kortrijk (plaatsnamen op –ik/-rijk < Keltische iacum)

28 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
6. a. Welke verandering veroorzaakte het afslijten van de uitgangen en het verdwijnen van de flexie (deflexie)? b. Is het Nederlands een analytische of een synthetische taal?

29 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
6. a. Klemtoonverschuiving => afslijten woordeinde bevatte vaak belangrijke grammaticale informatie! => verbuiging (naamwoorden) en vervoeging (werkwoorden) verdwijnen langzaam

30 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
=> verbuiging (naamwoorden) en vervoeging (werkwoorden) verdwijnen langzaam => voorzetsels => strakkere woordvolgorde Maken op een andere manier de grammaticale functie in de zin zichtbaar

31 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
6. b. (p. 17) Analytische talen = talen waarin de woorden niet van vorm veranderen

32 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
Voorbeeld van een sterk analytische taal: het Chinees

33 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
6. b. (p. 17) Synthetische talen = talen waarin de woorden wel van vorm veranderen Voorbeeld: Latijn

34 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
meer analytisch meer synthetisch Zet in de juiste volgorde op de as: [Nederlands, Duits, Chinees, Latijn]

35 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
meer analytisch meer synthetisch Latijn – Duits – Nederlands – Chinees

36 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
7. Waarin bestaat voor de taalkundigen de waarde van de Gotische bijbelvertaling?

37 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
7. “Het Nederlands stamt weliswaar niet in rechte lijn af van het Oostgermaanse Gotisch, maar het Gotisch is een soort oudoom die familietrekjes gemeen heeft met de verdwenen voorvader van onze taal” (p. 19)

38 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
8. Waarom hebben sommige plaatsnamen de n in "mond" behouden (Dendermonde, Roermond,...) en andere plaatsnamen niet (Diksmuide, Muiden,...)?

39 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Cf. Ingwaeonismen Eng. Fri. Ned. Dui. us us ons üns W-Vl. us

40 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Oergerm. *munth Eng Sommige NL DIA Ned. Mouth Muide mond

41 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
westelijk oostelijk(er) IJmuiden Dendermonde Diksmuide Rupelmonde Arnemuiden Roermond Muiden

42 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
IJmuiden

43 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Diksmuide

44 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Arnemuiden

45 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Muiden

46 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Dendermonde

47 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Rupelmonde

48 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Roermond

49 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
9. Bestudeer het kaartje bovenaan p. 25 en geef een woordje uitleg over de vorming van de taalgrens.

50 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten

51 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
9. p. 24, 25, 26

52 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
10. Noem de drie belangrijkste bronnen van het Oudnederlands.

53 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
10. De drie belangrijkste bronnen van het Oudnederlands: (p ) Hebban olla vogala (<=) De Leidse Willeram De Wachtendonckse psalmen + uitleg

54 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
De Leidse Willeram In Leiden bewaard Bewerking van de hoogliedparafrase van de Duitse abt Williram van Ebersberg (oorspr. Oudhoogduits, verloren) Ca. 1100

55 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
De Wachtendonckse psalmen In de 16de eeuw in bezit van de Luikse kanunnik Arnold Wachtendonck (verloren) De Brabantse humanist Justus Lipsius liet een kopie maken (ook verloren) Wel hebben we enkele psalmen die Lipsius in een brief schreef aan een vriend + glossen En later dook nog een fragment op

56 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
De Wachtendonckse psalmen Gaat terug op een vertaling van psalmen in de 10de eeuw Bewerking van een Oudhoogduitse voorloper (ook verloren) Oud-Oostnederfrankisch (Duits of Nederlands??)

57 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
Oudoostnederfrankisch De Wachtendonckse psalmen (in kopie overgeleverd) Herta min gidruouit ist an mi In forta dodis fiel ouir mi

58 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
Oudoostnederfrankisch De Wachtendonckse psalmen (in kopie overgeleverd) Herta min gidruouit ist an mi In forta dodis fiel ouir mi Mijn hart is bedroefd in mij en De vrees voor de dood viel over mij

59 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
Oudoostnederfrankisch De Wachtendonckse psalmen (in kopie overgeleverd) <herta> hart <geuan, geuon // geuen> geven

60 Duistere eeuwen Prehistorisch Nederlands en Oudnederlands
< Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger Het verhaal van het Nederlands. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p