De adolescentenroman in het literatuuronderwijs

Presentatie over: "De adolescentenroman in het literatuuronderwijs"— Transcript van de presentatie:

1 De adolescentenroman in het literatuuronderwijs
Over grenzen De adolescentenroman in het literatuuronderwijs

2 Een ‘gevaarlijke’ leeftijdsfase (Fens 1984, 24)
‘Over de tweede periode die ik tussen het twaalfde en het vijftiende à zestiende jaar situeer, kunnen we zeer kort zijn. Er valt niets over te zeggen, omdat er niets in gebeurt. Dat is een groot probleem voor alle opvoeders. Men verklaart dat door er op te wijzen dat er bepaalde soorten boeken ontbreken. Dat geloof ik niet (…).’ Anno 2013: ‘Ontlezing’ in het secundair onderwijs De vaak abrupte overgang van jeugd- naar volwassenenliteratuur zorgt onder zestien- tot achttienjarigen voor nieuwe afhakers. Aanbod is niet de verklaring: het aanbod aan adolescentenromans, in de jeugdliteratuur en de volwassenenliteratuur, is rijker dan ooit tevoren.

3 De gedeeltelijke onzichtbaarheid in onderwijs (en bibliotheek)
Vier ervaringen Goedegebuure (1991): De perfecte puber Een schrijverservaring (2000): Edward van de Vendel Onderzoek onder docenten secundair onderwijs (2002) Het oog van de meester (2008) en Lezen voor de lijst (heden) - Examenprogramma Nederlands: De boeken in de Tweede Fase moeten van ‘erkende kwaliteit’ zijn. - Weinig ruimte voor de jeugdliteraire adolescentenroman Terecht of niet?

4 De kwaliteit van jeugdliteraire adolescentenromans en de doorgaande leeslijn
- De adolescentenroman: Verhalen die de innerlijke groei van een personage van een personage naar volwassenheid thematiseren, in wisselwerking met zijn of haar omgeving. - Een genre dat zowel in de jeugdliteratuur als de volwassenenliteratuur voorkomt Tot de jaren 1990 gescheiden systemen Na de jaren 1990 grensverkeer door ontwikkelingen in de jeugdliteraire adolesentenroman

5 Ontwikkelingen in de jeugdliteraire adolescentenroman
De jaren 1970: Afscheid van de ‘heile Kinderwelt’ door thematische verruiming. Realistische literatuur waarin jongeren niet langer afzijdig gehouden worden van de volwassenenwereld. De inhoudelijke vernieuwing gaat ten koste van de vorm: pedagogische emancipatie maar nog geen literaire emancipatie. - Jongerenromans in de traditie van de Bildungsroman: * Opvoedkundig ideaal van aanpassing en integratie van de jongere als productief lid van de maatschappij, gericht op harmonie * Overdracht van normen en waarden van generatie op generatie * Rechtlijnige verhaalstructuur

6 Ontwikkelingen in de jeugdliteraire adolescentenroman
Kritiek op het hyperrealisme: De dagen van olim van Miep Diekmann (1971), een jeugdliteraire adolescentenroman ‘avant la lettre’.

7 Ontwikkelingen in de jeugdliteraire adolescentenromans
Desillusionsromans: Chocolade-oorlog van Robert Cormier (1974/1982), We noemen hem Anna van Peter Pohl (1987/1993)

8 Ontwikkelingen in de jeugdliteraire adolescentenroman
- Metafictionaliteit en intertekstualiteit in jeugdliteratuur: Verleden week van Aidan Chambers (1978/1990)

9 Ontwikkelingen in de jeugdliteraire adolescentenroman
De hedendaagse adolescenten- of initiatieroman: Nadruk op de creativiteit van de personages Ontwikkeling van een persoonlijkheid die geen kopie is van de vorige generatie Accent op het proces van het opgroeien zelf, de intense momenten van initiatie Vorm: meerstemmig, wisselend vertelperspectief, metaforen, onderbroken tijdsverloop, intertekstualiteit.

10 De Nederlandstalige adolescentenroman
Gebr. (1996), Met mij gaat alles goed Allemaal willen we de Ted van Lieshout (1996), Jan Simoen hemel (2008), Els Beerten

11 De Nederlandstalige adolescentenroman
De gelukvinder (2008), De hondeneters (2009), Zwarte zwaan (2012), Edward van de Vendel Marita de Sterck Gideon Samson

12 Een volwassen genre Goedegebuure over jeugdboeken in de jaren 1970: ‘Trendgevoelig’ en ‘stomvervelend’, ‘zo glad als een gloednieuw klimrek met rubberen tegels tegen het vallen’. Hedendaagse jeugdliteraire adolescentenroman: Een uitgebalanceerde vorm en inhoud. De beschreven zoektochten van personages naar een eigen identiteit hebben een compositie waarin net als in de volwassenenliteratuur sprake is van experimenten met perspectiefwisselingen en variatie in vormen. Een literaire verkenning van verschillende visie op de werkelijkheid en een talige reflectie op fundamentele levensvragen. Niet meer en niet minder dan veel volwassenenromans

13 Grensoverstijgend literatuuronderwijs
- De ontwikkelingen in het genre én het pleidooi voor een doorgaande leeslijn vragen om een longitudinaal literatuuronderwijs met aandacht voor de jeugdliteraire adolescentenroman, ook in de bovenbouw van het secundair onderwijs Concessies ten aanzien van doelstellingen niet nodig Niet gebonden aan een bepaalde benadering van literatuuronderwijs Vergelijking en confrontatie ter bevordering van de literaire competentie

14 De proef op de som: project adolescentenliteratuur
Een reeks van zes lessen vanuit twee vragen: Hoe gaan leerlingen in de Tweede Fase te werk bij het vergelijkend analyseren van adolescentenromans voor jongeren en adolescentenromans voor volwassenen en hoe vormen zij zich daarbij een oordeel over het grensverkeer tussen jeugdliteratuur en volwassenenliteratuur Hoe ervaren leerlingen in de Tweede Fase het vergelijkend werken met jeugdliteratuur en volwassenenliteratuur?

15 De lessenreeks Les 1: Introductie van de grensverkeerdiscussie en verkenning van de vooronderstellingen bij leerlingen ten aanzien van jeugd- en volwassenenliteratuur Les 2: Analyse en vergelijking in de praktijk: een voorbeeld Les 3, 4 en 5: De leerling aan het werk Les 6: Discussie over de resultaten

16 Het oordeel van leerlingen
Over het grensverkeer: In hun analyses zien leerlingen meer overeenkomsten dan verschillen tussen beide typen adolescentenromans; In hun conclusie benadrukken ze echter de verschillen; Verklaring: leerlingen houden vast aan aangeleerde vooronderstellingen

17 Het oordeel van leerlingen
Over het project ‘Als ik beide boeken had gelezen zonder deze opdracht erbij te maken, of (…) een gewone boekopdracht, waren waarschijnlijk allerlei verschillen en overeenkomsten onopgemerkt gebleven en had ik me in geen van deze boeken zo moeten verdiepen als ik nu heb gedaan.’ ‘Ik vond de opdracht heel geslaagd en ik heb ervan geleerd met andere ogen naar een boek te kijken. Ik denk dat dit ook wel invloed heeft op het lezen van andere boeken in de toekomst, want het lezen van deze boeken ging volgens een patroon dat ik heel prettig vond.’ ‘Een geslaagde opdracht. Het vergde wat meer werk en voorbereiding dan bij de gemiddelde boekopdracht, maar je kreeg er ook meer voor terug: je werd gedwongen je echt in een boek te verdiepen en door het te vergelijken met een ander boek er nieuwe aspecten in te zien die je anders niet gezien had. Je krijg meer inzicht in de verschillen en overeenkomsten.’

18 Tot slot Het doel van het literatuuronderwijs is het vormen van literair competente lezers Dat kan met literatuuronderwijs dat meer op een ontwikkelingsleest is geschoeid en dat een doorgaande leeslijn als uitgangspunt heeft.