GELOOF AAN DE GODEN Thema’s uit de godsdienst- geschiedenis van de antieke wereld Dr. F.G. Naerebout

Presentatie over: "GELOOF AAN DE GODEN Thema’s uit de godsdienst- geschiedenis van de antieke wereld Dr. F.G. Naerebout"— Transcript van de presentatie:

1 GELOOF AAN DE GODEN Thema’s uit de godsdienst- geschiedenis van de antieke wereld Dr. F.G. Naerebout f.g.naerebout@hum.leidenuniv.nl www.oudegeschiedenis.info

2 Rooster 10/9college 1 5/11college 8 17/9 college 212/11college 9 24/9college 319/11college 10 1/10college 4 26/11college 11 8/10college 5 3/12college 12 15/10college 610/12 college 13 29/10college 7 Zaal: Lipsius/011

3 Te bestuderen stof 5 ECTS voor studenten GLTC (= hoorcollege in combinatie met Methodenblok OG): alleen de collegestof 5 ECTS: collegestof en Sarah Iles Johnston ed., Religions of the ancient world. A guide (Cambridge, Mass.: The Belknap Press of Harvard University Press 2004) pp. ix-xiv, 1-240, 657-667 en van ieder thema (de 20 key topics op pp. 243-656) de introductie en de delen over Griekenland, Etrurië en/of Rome NB: eerste deeltentamen alleen de collegestof van colleges 1 t/m 6

4 College-thema’s 1Inleiding: religie en religies 2Cosmologie: bovennatuurlijke wezens [Deities and demons; Monotheism and polytheism] 3Cosmologie: mythe [Cosmology: time and history; Myth; Theology, theodicy, philosophy; Myth and sacred narrative] 4‘Heilige’ tijd en ruimte [Sacred times and spaces] 5(On)reinheid [Pollution, sin and atonement; Sin, pollution and purity] 6Ziekte en dood [Illness and other crises; Death, afterlife and other last things] 7Intermediairs [Religious personnel] 8Tekst(en) [Religion and writing; Sacred texts and canonicity] 9Offer [Sacrifice, offerings, and votives] 10Divinatie [Divination and prophecy] 11Mysterieculten [Mysteries] 12Magie [Magic] 13Synthese Bij de elf thema’s staat aangegeven welke delen van het boek relevant zijn voor het betreffende thema: indien gewenst kan men met de colleges meelezen. NB: dit overzicht omvat niet alle te lezen pagina’s. Men dient de lectuur ook zelf te plannen.

5 Cosmologie: bovennatuurlijke wezens Overal en altijd omgeven door vele bovennatuurlijke wezens Consequenties: Een makkelijk ‘systeem’: (de) goden zijn nabij Een moeilijk ‘systeem’: “hoe vind ik de juiste god?” Een open ‘systeem’ – voor mensen en voor ‘vreemde’ goden. Polytheïsme is inherent instabiel en dynamisch, en kiest dat bewust als uitgangspunt: “wie zijn we vergeten?” Dus: de overgrote meerderheid van de mensen in de oudheid was polytheïst; deze mensen leefden in “a world full of gods”. Die veelheid aan bovennatuurlijke wezens was tegelijk geruststellend en verontrustend, behulpzaam en verwarrend

6 Cosmologie: bovennatuurlijke wezens polytheïsme en monotheïsme Zijn de bekende monotheïsmen wel monotheïstisch? Of slechts polytheïsmen met een aangepaste hiërarchie? Zijn de bekende polytheïsmen wel polytheïstisch? Of eenheid in veelheid? Wat dacht de gemiddelde antieke gelovige? Monolatrie en henotheïsme zijn oplossingen voor de polytheïst die het allemaal teveel wordt – maar monolatrie en henotheïsme zijn geen monotheïsme!

7 Atheïsme Wie kan zich permitteren niet aan de goden te geloven? Wie komt je dan helpen? Niet Diagoras of Prodikos…

8 Cosmologie: mythologie & theologie Mythologie = het expliciet-maken van een wereldbeeld in woord en beeld

9 Mythen zijn overgeleverde historische verhalen met een meer dan individueel belang die een bepaald wereldbeeld helpen vormen en bewaren, en eventueel aan ritueel gekoppeld zijn. →Verhalen in mondelinge overlevering, in geschreven teksten (ook ‘literatuur’), in afbeeldingen, enzovoort: alle media. → Mythen zijn dus geen tekstgenre! Ze zijn ook geen religieuze teksten, in de zin van teksten die binnen de religie een rol spelen (cf rituele dimensie).

10 Voorbeelden van mythologische stof in visuele presentatie: De heldendaden van Herakles / Theseus Homeros: Odysseia / Ilias Vergilius: Aeneis

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20 Thematiek: cosmogonie, antropogonie, eschatologie, geschiedenis van goden en helden. Explicatie van kosmos, hemel(verschijn- selen), (onder)wereld, tijd, theodicee, cultus, landschap, enz. enz.

21 Mythen zijn geschiedschrijving voor de makers en gebruikers. Historisch: cf. de begrippen legende, sage, epos. Zie hoe mythen zijn verankerd in de tijd en in een bepaald landschap. Fabels, parabels, sprookjes zijn een andere categorie: “er was eens… in een ver land…”. Mythe en geschiedenis

22 Mythe en rite a) Rituele dimensie: legomena  dromena. Mythe = Aetiologie / etiologie (< to aition = de oorzaak, de oorsprong) b) Myth and ritual debate

23 Theologie = reflectie op een metaniveau bv. mythografie (!) en de antiek- Griekse discussie over de aard der mythen. Vraag: welke is de relevantie van theologie voor de gelovigen ten opzichte van de verhalen zelf, de mythologie, die door de theologie gesystematiseerd en geduid worden?

24 Het antwoord: GEEN RELEVANTIE! Het metaniveau – systematisch beoefend – is voor de meeste mensen veel te meta. En wie kan het zich permitteren?