MALNUTRITIE Annelies Walgraeve Diëtiste & voedingsdeskundige.

Presentatie over: "MALNUTRITIE Annelies Walgraeve Diëtiste & voedingsdeskundige."— Transcript van de presentatie:

1 MALNUTRITIE Annelies Walgraeve Diëtiste & voedingsdeskundige

2 MALNUTRITIE Definitie ondervoeding Ondervoeding  onderschat gevaar!
Risicofactoren ondervoeding Voedingsaanbevelingen (bejaarden) Bepaling voedingsstatus Screeningsinstrumenten voor ondervoeding Aandachtspunten om de voedselintake te optimaliseren Ondervoeding ook bij … Gevolgen van eenzijdige voeding

3 Malnutritie = Wanvoeding
Beiden houden gezondheidsrisico’s in!!

4 ONDERVOEDING Definitie ondervoeding:
Bij ondervoeding of depletie kunnen bepaalde biologische functies in het gedrang komen (in fysieke én psychische zin) door een tekort aan essentiële voedingsstoffen en/of door een ontoereikende energie-inname

5 Ondervoeding in rusthuizen Mythe of Waarheid?
ONDERSCHAT GEVAAR! In nov 2008 werden 5334 senioren ouder dan jaar in het kader van de studie “NutriAction2008” onderzocht op ondervoeding. De resultaten waren ontnuchterend. 57% (bijna 6 op 10)  reëel risico op ondervoeding 16%  bleek ondervoed Meer info? Bron: Vandewoude M, Van Gossum A. Preliminary results of Nutriaction, XXIste Belgian Week of Gastro-Enterology, Antwerpen, 12-14/02/2009

6 Risicofactoren voor ondervoeding bij ouderen
Socio-economische factoren Eenzaamheid Soms komt daar een ander eetpatroon uit voort, veel zoet als troost (alcohol) Isolement Ontoereikende financiële middelen Sommige mensen moeten verder kunnen met een klein pensioen, medische kosten  bezuiniging in voeding  minder volwaardig Onnodig strenge of zinloze diëten Een minder restrictief dieet verbetert de levenskwaliteit en heeft weinig nadelig effect op de glycemiecontrole Slechts twee maaltijden per dag Onnodig strenge of zinloze dieten: minder ristrictief dieet verbetert de levenskwaliteit en heeft weinig nadelig effect op glycemiecontrole

7 Risicofactoren voor ondervoeding bij ouderen
Somatische factoren Neuropsychiatrische aandoeningen Dementie Depressie Ziekte van Parkinson Chronische ziekten Diabetes Tumoren Cardio-pulmonaire problemen Dementerenden: goeie dagen en minder goeie dagen (minder eetlust, veel eetlust) Parkinson: slikproblemen, naar de avond toe is men meer vermoeid, best iets om te smeren

8 Risicofactoren voor ondervoeding bij ouderen
Somatische factoren Gestoorde sensoriële functies Smaak- en reukveranderingen Verslechterde visus Toestand van het gebit Atrofie van de speekselklieren  verminderde speekselvloed De speekselsamenstelling verandert  groter risico op cariësvorming Tanddegradatie  wegglijden van het tandvlees, het loskomen en uiteindelijk verliezen van de tanden Dat kan ik niet meer eten  weglaten!! 

9 Risicofactoren voor ondervoeding bij ouderen
Somatische factoren Veranderingen in maagdarmkanaal MAAG: Verminderde HCl-productie  daling van calcium-absorptie, nonheam-Fe, foliumzuur, vit B6 en B12 DARM: Functionele* darmproblemen, darmklachten verergeren met de leeftijd en worden steeds minder goed verdragen Meestal treedt er constipatie (lage vochtinname, vezelarme voeding, onvoldoende beweging) op maar dit komt meestal overeen met IBD (prikkelbare darmsyndroom of spastisch colon) 25% vd bejaarden kampt ermee  buikpijn, opgeblazen gevoel, periodes van diarree * immobilisering, depressie, gebrek aan vezelrijke voeding, … bij ondervoeding vertraagt de transit door vermindering van de reststoffen en door een gebrekkige stimulatie van de peristaltiek. Dat kan ik niet meer verteren  weglaten 

10 Risicofactoren voor ondervoeding bij ouderen
Somatische factoren Operatieve ingrepen Verminderde mobiliteit, verlies van fysieke autonomie  volgende zaken komen hierdoor in gedrang: Inkopen doen (goeie gezondheid start bij gezond inkopen doen) Koken Buiten wandelen, …  weinig blootstelling aan zonlicht Vit D ↓ Risico op OSTEOPOROSE

11 Risicofactoren osteoporose
Calciumarme voeding Weinig beweging Onvoldoende buitenlucht (Vit D) Laag lichaamsgewicht Hoog alcoholgebruik Veel roken

12 Voedingsaanbevelingen (bejaarden)
Men neemt aan dat een voedingsinname van minimaal 1500 kcal/dag nodig is om de aanbreng van voldoende micronutriënten (mineralen & vitaminen) te kunnen waarborgen! Uit Seneca-studie bleek dat 28% van de vrouwen en 10% van de mannen een energie-inname heeft die lager ligt. In een RVT zal vaak meer dan de helft van de bewoners geen 1500 kcal/dag innemen. Een lage energie-inname komt vooral voor bij hoogbejaarden (75+) en bij immobiliteit.

13

14 Actieve voedingsdriehoek voor (bejaarden)
Lichaamsbeweging Lichaamsbeweging of Fysieke Activiteit is gezond voor bejaarden en zorgt ervoor dat de spiermassa en spierkracht op peil blijven. In een studie bij 10 mannen ouder dan 70 jaar tonen zij aan dat een wekelijkse sessie van spierversterkende oefeningen gedurende 6 maanden volstond om een vermindering van de spiermassa en -kracht te voorkomen. Belangrijk is dus niet intense, maar wel regelmatige lichaamsbeweging! Bejaarden immobiel?  verhoogde eiwitbehoefte!

15 Actieve voedingsdriehoek voor (bejaarden)
Vochtgebruik Bij (jong)volwassene bestaat het lichaam uit 60% water Bij ouderen is dit minder, nl. 50%, spierweefsel is relatief waterrijk en ouderen hebben minder spiermassa.

16 Actieve voedingsdriehoek voor (bejaarden)
Bejaarden – kwetsbaar voor dehydratatie: Afgenomen watergehalte in het lichaam Verminderde nierfunctie Afgenomen dorstgevoel  stimuleren! Dunnere huid Bepaalde farmaca Risico op dehydratatie neemt toe bij beperkte vochtinname en verhoogde vochtuitscheiding: Koorts, diarree, braken, diuretica- en laxantiagebruik, verblijf in warme droge kamers…  VOLDOENDE VOCHTINNAME (min. 1,5l) Streep met alcoholstift op de fles!!! Regelmatig controleren hoeveel men gedronken heeft! Veel bejaarden drinken minder water omdat ze anders teveel naar toilet moeten!!

17 Actieve voedingsdriehoek voor (bejaarden)
Graanproducten en aardappelen Leveranciers van vooral: Meervoudige koolhydraten Voedingsvezels Plantaardige eiwitten Vitaminen en mineralen Aanbevelingen 5 tot 9 sneden brood 3 tot 4 stuks aardappelen Laat ze afwisselen bruin-wit brood (oorlog)…

18 Actieve voedingsdriehoek voor (bejaarden)
Groenten Leveranciers van: Meervoudige en enkelvoudige koolhydraten Voedingsvezels Mineralen en vitaminen Omdat niet alle groenten dezelfde vitaminen en mineralen bevatten, is afwisseling heel belangrijk Aanbeveling: 300g Veel oudere mensen lopen hier niet meer achter, veel werk om groenten te wassen,koken, .. Veel afwas…

19 Actieve voedingsdriehoek voor (bejaarden)
Fruit Leverancier van: Vooral enkelvoudige koolhydraten Voedingsvezels Mineralen en vitaminen Omdat niet alle fruitsoorten dezelfde vitaminen en mineralen bevatten, is afwisseling heel belangrijk Aanbeveling: 2 tot 3 stuks Fruit als broodbeleg!! (niet overal de gewoonte maar helpt goed!)

20 Actieve voedingsdriehoek voor (bejaarden)
Melk en melkproducten, Ca+ sojaproducten Leveranciers van: Eiwitten Calcium  belangrijk voor botopbouw! B-vitaminen Ouderen moeten worden aangemoedigd om voldoende melk en melkproducten te nemen. Een glas melk kan worden vervangen door een glas karnemelk of yoghurt. Eventueel een deel verwerken in puree, pudding, milkshake. Kies bij voorkeur voor halfvolle soorten. Aanbeveling: 4 glazen (600ml), 1 à 2 sneden kaas Mensen die last hebben van slijmvorming sojaproducten inschakelen

21 Actieve voedingsdriehoek voor (bejaarden)
Vlees, vis, eieren & vervangproducten Leverancier van: Eiwitten Mineralen (vooral ijzer) en vitaminen Ons lichaam heeft ijzer nodig voor de groei, opbouw en herstel van ons lichaam Aanbeveling: 100g vlees, 125g vis  best 2x/week! Bij voorkeur vette vis  gezonde visvetzuren en vit D! Veel mensen kopen worst, gehakt  gemakkelijker om te bijten, goedkoper Vis duur: om die reden vaak uit de voeding weggelaten! Ei, voor sommige mensen goed alternatief (veel eiwitten) cave: cholesterol!

22 Actieve voedingsdriehoek voor (bejaarden)
Smeer- en bereidingsvet Leverancier van: Energie Essentiële vetzuren Vetoplosbare vitaminen Aanbeveling: Dun smeren 15g voor de bereiding

23 Actieve voedingsdriehoek voor (bejaarden)
Restgroep … een afzonderlijk zwevend gedeelte, los van de andere groepen, in het wit. Daarin kunnen we alle voedingsmiddelen plaatsen die strikt genomen NIET nodig zijn in een evenwichtige voeding Een beperkt gebruik van alcohol, als aperitief, kan eetlustbevorderend werken

24 Bepaling van de voedingsstatus
Waarom? Om patiënten op te sporen die een risico hebben op het ontwikkelen van depletie Om de mate van depletie te kunnen vaststellen en daarop het voedingsbeleid af te stemmen Om het gevoerde voedingsbeleid te evalueren (follow-up van de voedingstoestand)

25 Bepaling van de voedingsstatus
Wie? Nutritieteam (multidiscipilinair ‘voedingsteam’) Arts(en) Diëtist(en) Verpleegkundigen Management beleid (Coördinatie team)

26 Bepaling van de voedingsstatus
Hoe? Geen enkele parameter op zich heeft een volledig beeld van de voedingsstatus Beoordeling van verschillende parameters is nodig om (beginnende) ondervoeding te kunnen opsporen Twee parameters: Objectieve Subjectieve

27 Bepaling van de voedingsstatus
Objectieve parameters Antropometrische gegevens Lengte, armlengte(1), onderbeenlengte, gewicht, huidplooimetingen, bovenarmspieromtrek, BMI (Body Mass Index in kg/m²(2)), … Gemakkelijk uit te voeren bij bedlegerige patiënten Bij ouderen is dit een overschatting, de klassieke cut-off-waarde van 18,5 wordt beter verhoogd naar 20! Een hoge of normale BMI is GEEN garantie voor een goede voedingsstatus!! Eventueel een impedantiemeting, antropometrische gegevens niet nauwkeurig genoeg, oedeemvorming (vertekend beeld), huidplooimetingen minder betrouwbaar als de elasticiteit vermindert en de spieren slapper worden bij het verouderen

28 Bepaling van de voedingsstatus
Objectieve parameters Labogegevens Serumeiwitten (vb. albumine(1), prealbumine(2)) 24-uurs creatinine-excretie 24-uurs totale stikstofexcretie Het serumalbuminegehalte daalt traag bij eiwittekorten en stijgt traag bij herstel, GEEN goeie parameter om na te gaan of de voedingstherapie aanslaat! (invloed: gestoorde levertesten, stress, ziekte, …) Ter detectie van een proteïne-ondervoeding wordt in de praktijk beter gekeken naar het pre-albuminegehalte Deze parameter geeft wel een indicatie of de voedingsinterventie aanslaat Prealbumine wordt gesynthetiseerd thv de lever, vervoert thyroxine en is een dragereiwit van retinol-bindend proteïne.

29 Bepaling van de voedingsstatus
Objectieve parameters Functionele bepalingen Spiermassabepaling DEXA (Dual Energy X-Ray Absporptiometry) BIA (bio-impedantiemeting) Spierkrachtevaluatie Longfunctie en respiratoire spierkracht (COPD) Inspanningsonderzoek Prealbumine wordt gesynthetiseerd thv de lever, vervoert thyroxine en is een dragereiwit van retinol-bindend proteïne.

30 Bepaling van de voedingsstatus
Subjectieve parameters Anamnese Er wordt gepeild naar het voedingsmiddelengebruik De voedingsstoffenaanbrengst wordt berekend Voedingsgerelateerde klachten dienen bevraagd te worden Ziektegerelateerde klachten dienen bevraagd te worden Het gebruik van voedingssupplementen en de mogelijke impact van medicijngebruik op de VT worden geëvalueerd Voedingsgerelateerde klachten: misselijkheid, braken, reflux, diarree, verminderde eetlust, ziektegerela: kauw-en slikproblemen, passagestoornissen, voedselaversies, smaakveranderingen, …

31 Bepaling van de voedingsstatus
Subjectieve parameters Anamnese > 5% onbedoeld gewichtsverlies in 1maand > 10% onbedoeld gewichtsverlies in 6maand Significant gewichtsverlies meer risico op ondervoeding! Verhoogt de morbiditeit en mortaliteit

32 Bepaling van de voedingsstatus
HET PROBLEEM MOET ERKEND WORDEN! De zorgverstrekkers dienen ALERT te zijn en een regelmatige follow-up bij de patiënten is zeer belangrijk! Uit de literatuur blijkt dat zorgverstrekkers in het algemeen de hoeveelheid voedsel die patiënten innemen met ongeveer 22% overschatten. Opmerkzaamheid bij bvb. thuisverpleging: bvb. het ruikt nooit naar eten rond het middaguur of een lege koelkast…

33 Screeningsinstrumenten voor ondervoeding
MUST (Malnutrition universal screening tool) NRS (Nutritional Risk Score) SNAQ (Short Nutritional Assessment Questionnaire) MNA (Mini Nutritional Assessment) SGA (Subjective Global Assessment) Meer info over deze instrumenten zie bronnen op volgende dia

34 Screeningsinstrumenten voor ondervoeding
MUST Henderson S, Moore N, Lee E, Witham MD. Do the malnutrition universal screening tool and Birmingham nutrition risk score predict mortality in older hospitalised patiënts? BMC Geriatr. 2008,8:26 NRS Kondrup J, Rasmussen HH, Hamber O, Stanga Z. Nutritional risk screening (NRS 2002): a new method based on an analysis of controlled clinical trials. Clin Nutr. 2003,22: SNAQ Kruizenga HM e.a. Development and validation of a hospital screening tool for malnutrition outpatiënts. Can the SNAQ malnutrition screening tool also be applied to this population? Clin Nutr. 2008,27: MNA Guigoz Y, Vellas B, Garry P. MNA: a practical assessment tool for grading the nutritional state of eldery patiënts. Facts Res Gerontol.1994;4:15-59 SGA Detsky AS e.a., What is subjective global assessment of nutritional status? JPEN.1998;11:8-13

35 Aandachtspunten om de voedselintake te optimaliseren
Algemeen Zorgen voor een aangename eet- en omgevingssfeer (scherpt de appetijt aan) Op regelmatige tijdstippen trachten te eten (3 hoofdmaaltijden, 2 tussendoortjes) Op regelmatige tijdstippen (VOLDOENDE) drinken De voeding moet evenwichtig, gevarieerd en vooral lekker zijn!

36 Aandachtspunten om de voedselintake te optimaliseren
Vast voedsel Minimum 4 maaltijden voorzien, w.o. een volwaardige warme maaltijd! Maaltijden voldoende op smaak brengen met allerhande kruiden & specerijen i.p.v. zout Registratie van slechte eters Sociale aspecten zijn belangrijk Niet alleen eten Speciale menu’s op feestdagen Tussenmaaltijden (ZH-niveau: 10u en 20uurtje)

37 Aandachtspunten om de voedselintake te optimaliseren
Vast voedsel Kauwproblemen Gebitsprothese laten controleren (indien nodig aanpassen) Vers fruit vervangen door verse zachte fruitsla Gepureerde gerechten gescheiden op het bord serveren Trage eters Een voorverwarmd bord voorzien Hulpmiddelen, aangepast bestek voorzien

38 Aandachtspunten om de voedselintake te optimaliseren
Vast voedsel Dementerenden Brunch Finger-foods Het is gebleken dat ‘finger-foods’ de voedselinname positief beïnvloedt Def. “Finger-food: Het eten wordt met de vingers naar de mond gebracht

39 Aandachtspunten om de voedselintake te optimaliseren
Drank Steeds 2 soorten drank binnen handbereik houden Tussen de maaltijden drinken (drankrondes voorzien) Bij slikproblemen Vloeistoffen indikken (zie voordracht slikstoornissen 24/02/’10)

40 Aandachtspunten om de voedselintake te optimaliseren
Voedingsassistentie vergroot de voedsel - & vochtinname beduidend! Meer info? Bron: Simmons SF, Keeler E, Zhuo X, Hickey KA, Sato HW, Schnelle JF. Prevention of unitentional weight loss in nursing home residents: a controlled trial of feeding assistance. J Am Geriatr Soc. 2008;56:

41 Ondervoeding kan ook voorkomen…
… bij chronische pancreatitis … bij ziekte van Crohn … bij coeliakie … bij ethylabusus … na bariatrische chirurgie …

42 Ondervoeding bij chronische pancreatitis
Chronische pancreatitis kan ontstaan door het gebruik van alcohol, cystic fibrosis, hypercalciëmie, hyperparathyreoïdie, hyperlipoproteïnemie, … Ruim de helft van alle gevallen (mogelijk 60-80%) zou veroorzaakt worden door alcoholmisbruik, mogelijk in combinatie met voedingsgewoonten, roken en erfelijke factoren.

43 Ondervoeding bij chronische pancreatitis
Complicaties Klinische tekenen van malabsorptie treden pas op als minder dan 10% van de maximale spijsverteringsenzymen worden geproduceerd, er ontstaat dan onder andere steatorroe  Gewichtsverlies en een slechte voedingstoestand Diabetes Mellitus (Door chronische ontsteking en fibrose gaat pancreasweefsel verloren) Verlies eilandjes van Langerhans  insulinetekort Verlies α-cellen  glucagontekort Slechte VT door steatorroe, pijn tijdens eten, VM niet goed kunnen verdragen en vol gevoel

44 Ondervoeding bij chronische pancreatitis
Behandeling Absoluut alcoholverbod Suppletie van pancreasenzymen bij exocriene PA-insuff. Voldoende vocht = zeer belangrijk Insuline bij verhoogd bloedglucose, dieet als bij DM Vetbeperkt dieet Suppletie (indien nodig) van vetoplosbare vitamines Suppletie van vit B1 (thiamine), foliumzuur, magnesium en zink (als alcoholmisbruik de oorzaak is) Vitamine a tekort  droge huid, gezichtsvermogen verminderd Vitamine d tekort  osteoporose Vitamine b1 tekort  zenuwstoornissen, verminderde schildklierfunctie, verlies van eetlust, hartkloppingen Foliumzuur tekort  bleekheid, vermoeidheid (bloedarmoede) Magnesium tekort  vermoeidheid, energieloos, slapeloosheid, zwakke botten, hoofdpijn, prikkelbaarheid … Zink tekort  vermoeidheid, haaruitval, huidproblemen, verminderde immuniteit, …

45 Ondervoeding bij ziekte van Crohn
Chronische ontsteking van een deel van de darm, meestal gelokaliseerd in het laatste deel van het ileum of in het colon Symptomen die plotseling kunnen verergeren en daarna weer verminderen: Buikpijn Secretoire diarree Vermagering Anemie Koorts

46 Ondervoeding bij ziekte van Crohn
Door MALABSOPRTIE gaan er veel voedingsstoffen en vocht verloren! Voeding moet rijk zijn aan eiwitten, mineralen en vocht (het verlies hiervan, via de ontlasting is groot) Vaak sprake van slechte eetlust Angst voor veel voedingsmiddelen  vermijdingsgedrag Indien slechte voedingstoestand  En- & eiwit+ voeding niet voldoende? Aanvullende drinkvoeding, nachtelijke sondevoeding

47 Ondervoeding bij ziekte van Crohn
Suppletie van vitamines & mineralen is vaak nodig Tekorten door: Verminderde resorptie Vitamine B12, ijzer Medicijnen Glucocorticoïden  remmen de resorptie van calcium en foliumzuur Steatorroe Verminderde resorptie van vetoplosbare vitamines, calcium, zink & magnesium

48 Ondervoeding bij coeliakie
Wordt veroorzaakt door overgevoeligheid voor gluten (eiwitbestanddeel van tarwe, rogge, gerst, spelt en kamut) Veroorzaakt aantasting aan darmslijmvlies en darmvlokatrofie  MALABSORPTIE Calcium- en vitamine D tekort  osteoporose Glutenvrij dieet en suppletie van calcium en vit D

49 Ondervoeding bij coeliakie
Bijkomende voedingsadviezen zijn afhankelijk van de mate van verteringsstoornissen en van de VT van de patiënt: Bij gistingsdiarree  lactosebeperkt dieet en vocht! Bij vetdiarree  vetbeperking Bij slechte VT  voedingsstofverrijkt dieet Zo nodig suppletie van vitamines en mineralen Glutenvrij dieet geldt voor het leven!

50 Ondervoeding bij ethylabusus
Langdurig gebruik  ≥ 8 gl/dag  Ethylabusus Symptomen: Ochtendmisselijkheid en braken Maagslijmvlies & darmslijmvlies raken aangetast Bloedarmoede door chronisch bloedverlies in MDS Darmslijmvlies aangetast  ↓ resorptie voedingsstof. Alcohol = antagonist voor sommige vitamines

51 Ondervoeding bij ethylabusus
Ethylabusus i.c.m. vitamine B1 deficiëntie Korsakowsyndroom (Aantasting geheugen voor ‘korte’ termijn) Reuk- en smaakstoornissen  voorkeur voor sterk gekruid voedsel Het tekort aan vit B  intramusculaire vit B-injecties

52 Ondervoeding na bariatrische chirurgie
Restrictieve chirurgie Maagvolume wordt verkleind Verminderde voedselinname Vroeger optredend verzadigingsgevoel  verminderde calorie-inname  gewichtsverlies Malabsorptieve chirurgie Functionele lengte van de dunne darm wordt ingekort Beperkte vertering van het ingenomen voedsel Verminderde absorptie van voedingsstoffen  negatieve energiebalans  gewichtsverlies

53 Ondervoeding na bariatrische chirurgie
Postoperatieve voedingsgerelateerde klachten Nausea en braken Dumping syndroom Nutrionele deficiënties IJzerdeficiëntie Vitamine B12 deficiëntie Folaatdeficiëntie Calcium en vitamine D deficiëntie Thiaminedeficiëntie

54 Gevolgen van een éénzijdige voeding
Gebrek aan noodzakelijke bouwstoffen  “Gebreksziekten” Gebrek aan vitaminen en mineralen Botten kunnen broos worden, makkelijk breken, … Minder energie, futloos, vermoeidheid, … Chronische klachten JE BENT WAT JE EET! Variatie in eetpatroon volgens actieve voedingsdriehoek is zéér belangrijk!!

55 Nog vragen???

56 Hartelijk dank voor uw aandacht!
Annelies Walgraeve Diëtiste en voedingsdeskundige Nokerseweg 128 8790 Waregem Tel: 056/ Gsm: 0472/