Sociale netwerken van personen met een verslavingsproblematiek

Presentatie over: "Sociale netwerken van personen met een verslavingsproblematiek"— Transcript van de presentatie:

1 Sociale netwerken van personen met een verslavingsproblematiek
Drugmisbruik 1 17 maart 2003 Veerle Soyez

2 Structuur Focus Conceptueel kader
De rol van het sociaal netwerk in de etiologie van middelenmisbruik De rol van het sociaal netwerk bij het in stand houden van middelenmisbruik De rol van het sociaal netwerk bij de behandeling van middelenmisbruik

3 Focus Illegale druggebruikers Afhankelijkheid van middelen Volwassenen
verschillen met alcoholici? Afhankelijkheid van middelen Volwassenen Gezin van herkomst centraliteit onderbelichting van broers en zussen plaats van de partners en de eigen kinderen? Hoofdzakelijk behandelfase

4 Conceptueel kader

5 Sociale netwerken: Structurele afbakening
Indeling volgens aantal netwerkleden Indeling volgens emotioneel-relationele afstand: Kapferer (1973) intieme, effectieve en extensieve zone Boissevain (1974) eerste en tweede intieme zone, effectieve zone, nominale zone en extensieve zone; Erickson (1976, 1984) uitgebreid, beschikbaar en effectief persoonlijk netwerk Hammer (1978) persoonlijk, nominaal en extensief netwerk

6 Sociale netwerken: Functionele afbakening
Zes functies:  affectieve steun  evaluatieve steun  sociale steun  praktische / instrumentele steun  cognitieve steun integratieve steun

7 Sociale steun (social support)
= persoonlijke interacties die ertoe leiden dat een persoon zich gesteund, gewaardeerd en opgenomen voelt in een wederzijdse relatie = a flow of emotional concern, instrumental aid, information and / or appraisal (information relevant to self-evaluation) between people (House, 1981)

8 Dimensies van sociale steun
Structurele dimensie van sociale steun (Strug & Hyman, 1981; Rychtarik et al, 1987) = omvang van de steun van verschillende ondersteunende bronnen Functionele dimensie van sociale steun (Beattie et al., 1981; Huselid et al, 1991; Goehl et al, 1993; Dobkin et al., 2002) = huidige of waargenomen emotionele en instrumentele steun Kwalitatieve dimensie van sociale steun (Brown et al., 1995; Frank et al., 2000; Gordon & Zrull, 1991; Humphreys et al., 1997) = bvb. ondersteuning van niet-gebruikende sociale netwerkleden

9 Definiëring een sociaal netwerk kan omschreven worden als: al die mensen en groeperingen – te concretiseren in personen – met wie iemand rechtstreekse en min of meer duurzame banden heeft voor de vervulling van zijn dagelijkse levensbehoeften (Baars, 1994; gebaseerd op Hammer (1978), Erickson, (1976,1984), Speck & Attneave, (1973))

10 De rol van het sociaal netwerk in de etiologie van middelenmisbruik

11 Ontstaan van verslaving
Verschillende bronnen van beïnvloeding in de verschillende stadia van middelengebruik / -misbruik Multi-dimensionele modellen Bio-genetische factoren Sociale omgeving Door de persoon gepercipieerde omgeving Persoonlijkheid Gedrag Binnen elk deelgebied: beïnvloedende factoren – kunnen optreden als risicofactor of als beschermende factor

12 Beïnvloedende factoren
Psychosociale factoren Traumatische ervaringen Ouderlijke deprivatie Separatie Misbruik en mishandeling Ouders en hun verleden Peers Interacties binnen het gezin Percepties binnen het gezin Drug- en alcoholgebruik door andere gezinsleden Religiositeit en waarden

13 Beïnvloedende factoren (2)
De biologisch / genetische factoren Erfelijkheid Andere psychopathologieën (mediërende factoren) Sociale angst (as 1) Anti-sociale persoonlijkheidsstoornis (as 2) Cfr. dubbele diagnose Intelligentie

14 De rol van het sociaal netwerk bij het in stand houden van middelenmisbruik

15 Familie: gezinsstructuur
Verslaafde is niet geïsoleerd van gezin van herkomst « pseudo-separatie » « Typische » gezinsstructuur Cancrini: verschillende gezinstypes Lange tijd van « niet weten » Reactieve houding tegen middelengebruik, samengaand met beperkt begrip van verslaving

16 Partner- en Vriendschapsrelaties
Partnerrelatie: Vaak gekenmerkt door uitbuiting (actief of passief – vooral seksueel) Partner gekozen als bron van emotionele stabiliteit Vriendschapsrelaties: Meerderheid van de vrienden gebruikt Weinig vrijetijdsactiviteiten Voelen zich meestal niet goed in groep

17 Versterkende factoren
Intergenerationele problematiek Ontbrekende gezinscohesie Sociale steun andere gezinsleden? Ontbreken van erkenning

18 De rol van het sociaal netwerk bij de behandeling van middelenmisbruik

19 Behandeling Belang van sociale netwerken bij het in behandeling komen (externe druk) Invloed op retentie (in het programma blijven) Ervaren sociale steun Loyaliteit Eigen noden van sociale netwerkleden Invloed op succes van de behandeling Sterk familie (ouders) -gericht

20 (Familie)begeleiding vs. (familie)therapie
Bij aanvang: vaak ontbreken van een hulpvraag bij significante anderen Context en eigenheid van de gezinnen Nood aan erkenning bij iedereen!  Start = familiebegeleiding, daarna geleidelijke overgang naar therapie

21 Visie van de verschillende stromingen
Systeemtheoretische benadering Psycho-dynamische benadering Contextuele benadering Communicatie-benadering Leertheoretische benadering

22 Systeemtheoretische benadering
Visie: drugmisbruik als oplossing voor vastgelopen ontwikkelingsfase (“leaving home” of loslating komt niet tot stand). Behandeling Structureel-strategisch model van Stanton & Todd Verstoorde hiërarchische verhouding aanpakken (coalitie tussen ouders) Twee basisstrategieën: diversie en compressie

23 Contextuele benadering
Visie: verslaving is een uiting van destructief recht Gericht naar zichzelf Gericht naar onschuldige derden Behandeling Beheersen van het verslavingsgedrag is secundair In gang zetten van de balans van geven en nemen

24 Vormen van begeleiding
Relatie-begeleiding (koppels) Groepsbehandeling voor ouders Concurrente behandeling middelenmisbruikers / ouders Individuele gezinsbehandeling Multiple family therapy (MFT) Behandeling van broers en zussen Sociale netwerkbehandeling

25 Belang van begeleiding
Betrokkenheid van significante anderen is op zich belangrijk – los van evt. familietherapie Mediërende rol van ervaren sociale steun Vooral functionele sociale steun is belangrijk Betrokkenheid van significante anderen (N=174) leidt tot hogere retentie en daarom indirect tot meer succes van de behandeling

26 Visie cliënten Belangrijke netwerkleden Zeer positief over vrienden
Familie Ouders / broers en zussen Vrienden Gemiddeld 5 belangrijke netwerkleden Zeer positief over vrienden Positief Neutraal: gemengd-neutraal; gespleten-neutraal Negatief Link met retentie?

27 Cliënten: visie op niet-betrokken netwerkleden
Pijn, verdriet, kwaadheid Daarnaast ook veel bezorgdheid Vooral stafleden zijn bron van ondersteuning Peer support? Kwaliteit van het contact primeert op kwantiteit

28 Visie netwerkleden Ouders Broers en zussen
Beoordelen kwaliteit relatie in onmiddellijk verband met druggebruik Broers en zussen Meer afstand Veel schuldgevoelens Manier van naar relatie kijken staat in verband met manier van hulp willen bieden (extreem positieve groep; neutrale groep; extreem negatieve groep)

29 Visie netwerkleden: reïntegratie
Vaak zeer tevreden over behandeling Kunnen moeilijk inschatten wat reïntegratie betekent Ontkennen kans op herval Veel (nieuwe) sociale netwerkleden hebben positieve attitude tgo druggebruik (legale drugs) Veel nood aan ondersteuning bij de bewoner, maar voor netwerklid een “zwart gat”

30 Noden van sociale netwerkleden
Voor de behandeling Start van de behandeling Tijdens de behandeling Na het beëindigen van de behandeling

31 Niet-betrokken sociale netwerkleden
Groot wantrouwen Herhaaldelijk pijnlijke gebeurtenissen Zelf geen verantwoordelijkheid hierin Uitgeblust, hebben vaak al heel wat hulp geboden in het verleden Erkennen nood aan sociale ondersteuning, maar emotionele kost is te hoog Zelf heel wat noden

32 Broers en zussen Staan negatief tov het drugmisbruik, maar positief tov de persoon Goede relatie met ouders Willen goede zoon / dochter zijn Weten meer over drugs dan hun ouders, maar ook geen details Veel steun van vrienden Willen geen “hulpverlening” of “therapie” – wel informatie

33 Besluit Nood aan Meer betrokkenheid van sociale netwerken tijdens de behandeling Wat met cliënten die geen sociale steun hebben Meer gevarieerd aanbod Inspelen op de noden van netwerkleden (vraaggestuurde zorg) Gecentraliseerd werken (netwerkvorming?)