Download de presentatie
De presentatie wordt gedownload. Even geduld aub
1
Brug van eiland naar vasteland
Schaken en autisme Brug van eiland naar vasteland
2
‘Schaken is net als het leven; één stap kan grote gevolgen hebben!’
(Thijs ‘One in every 64 children could have autism’, Cambridge Researchers 2
3
Conclusies Schaken is geschikt voor veel autisten
Schaken stimuleert de cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling
7
Dit is een verhaal over Tom Maarten Jaap Casper Laurens Jeroen
En heel veel anderen
8
Begrijpen Zij hebben moeite de mensen om hen heen te begrijpen
De mensen om hen heen hebben moeite om hen te begrijpen Gevolg: misverstanden, verwarring, angst en frustraties
9
Even kennis maken Karel van Delft Hans Noorda Psycholoog
Schaaktrainer Journalist Hans Noorda Medewerker Steunpunt Autisme Ambulant begeleider 9
10
De bedoeling van deze lezing
ZICHT op aantal aspecten Geeft een basis voor GRIP
12
De opening: ‘Toets!’ 12
13
13
14
Autisme Spectrumstoornissen
Gedragsmatig (buitenkant, zichtbaar) Sociale interactie, communicatie en stereotiep gedrag Psychologisch (binnenkant), onzichtbaar) Andere denkstijl, prikkelverwerking, emoties Medisch/ biologisch (oorzaak, onzichtbaar) Genetische defecten, anders functioneren van de hersenen 14
15
Beperkingen ToM = De ander Inleven, invoelen
EF = De acties Plannen, organiseren CC = De situatie Samenhang ALGEMEEN: WYS < WYG: Blind voor de context die VERBEELD moet worden. Contextblindheid = geen spontaan gebruik van betekenisverlening, vooral van minder duidelijke info (Vermeulen, 2009) 1 ≠ 1, 1 woord is niet 1 betekenis! Dat hangt af van de context (voorafgaande, verwachtingen, omgeving, aanwezigen, etc) Begeleiding: VERHELDEREN! de ‘juiste betekenis’ niet zien dan: de ‘juiste betekenis’ aanbieden = de context en de wereld verhelderen (= duidelijkheid/ voorspelbaarheid bieden) A U T I S M E-vriendelijkheid: 90% duidelijkheid en voorspelbaarheid 10% vriendelijkheid NIET het gedrag, maar hun waarnemen/ denken als uitgangspunt nemen! CC Wel de details (soms alle) zien, maar begrijpen ze de samenhang (de essentie) niet. Te vaak, te veel gericht op één of meer details. Ze zien letterlijk door de bomen (misschien zelfs wel het boomschors of een boomblad) het bos niet meer. Het filmpje geeft een indruk hoe enorm contextgericht wij denken, kijken en handelen. Mensen met autisme zullen absoluut veel eerder en veel meer de verschillen zijn opgevallen. Detailgerichtheid kan een kracht zijn. Belangrijk is echter wel dat de aandacht uitgaat naar die details die belangrijk zijn. De term ‘detaildenkers’ voor mensen met autisme is niet helemaal kloppend. Mensen met autisme merken belangrijke details minder goed op dan mensen zonder autisme. Ze geven onvoldoende betekenis aan gehelen. ToM, verklaart: sociale problemen anderen begrijpen rekening houden met anderen rekening houden met de situatie/ de context sociale competentie vraagt erg veel contextgevoeligheid: Het grootste probleem is weten waar en wanneer je wat zegt/ doet en waar en wanneer beter niet. Communicatieproblemen Vooral: hardnekkige TOEPASSINGSPROBLEMEN context verduidelijken EF De besturing van ons denken, handelen. Voornamelijk mbt de aandachtswisseling en de cognitieve flexibiliteit. Bij beiden speelt de context een grote rol. Daarom zijn gesprekken, verkeerssituaties, etc zo moeilijk. Ze veranderen voortdurend, waardoor aanpassingen noodzakelijk zijn. Mensen met autisme missen een systeem om de juiste informatie eruit te pikken en de overige informatie tijdelijk te negeren. Dit controleren en sturen van informatie ordenen doen wij in honderdsten van milliseconden. Moeite met: gedachten organiseren plannen maken impuls controle Gevolg: rigiditeit stereotypen aanpassingsproblemen opstellen stappenplannen, scripts, etc Herhalen, controleren, herhalen omdat de uitvoering vaak stroef/ niet spontaan verloopt 15
16
Sterke kanten! Eigen logica, systeemdenker
Kan zich goed verdiepen in één onderwerp Kan onverstoorbaar doorwerken Begrijpt schematische weergaven goed Heeft een sterk visueel geheugen Kan goed alleen werken Is beleefd tegen anderen Is te vertrouwen (afspraak = afspraak) Kan goed planmatig en stapsgewijs werken Kan veel feiten produceren Heeft oog voor detail Heeft veel kennis van bepaalde zaken Zijn schakers minder sociaal? Ze zeggen niks, ze drinken weinig. Is schaken een individueel spelletje? Schakers zijn zeker niet minder sociaal. Er zijn weinig andere sporten waarin zoveel verschillende doelgroepen samen komen. Wel zijn er een aantal afspraken, regels bedacht. Je kunt wel individueel met schaken bezig zijn, maar het is altijd gericht op die volgende partij, de volgende tegenstander. Voor mensen met autisme is het wel een betrekkelijk veilige omgeving. Je stelt je voor, je geeft de ander een hand en wenst hem/ haar succes. En je kunt je richten op het schaken. Lichamelijk contact is minimaal en er zit een tafel tussen de spelers. Na de partij kan er samen geanalyseerd worden, maar het hoeft niet! Tijdens de analyse is er wel interactie. Maar het gesprek zal vrijwel 100% bestaan uit de gespeelde zetten en de mogelijke andere zetten. Kortom: het gaat om veilige, voorspelbare, overzichtelijke informatie. De tegenstander zal niet snel verrassende dingen zeggen en/ of doen. De ander begrijpen betekent vooral het schaken van de ander begrijpen. Veel voorkomende reacties als angst, stress, onzekerheid zullen minimaal zijn, omdat het gespreksonderwerp duidelijk en afgebakend is. Een sociaal vervolg van de partij, nog even vluggeren, is ook prima haalbaar, want dan zijn we weer bezig met schaken. 16
17
Autisme Spectrumstoornissen
Niet fysiek Logisch Veilig Gestructureerd Rustig 17
24
Talentontwikkeling en autisme
Geïnteresseerd in talentontwikkeling Talentontwikkeling = presteren Waarom is talentontwikkeling van belang Talent: aangeboren eigenschap Prestatie: iets voor elkaar krijgen Hoe ontwikkel je talent Randvoorwaarden van presteren
25
Credo We hebben allemaal wat We moeten er het beste van maken
Als het even kan: samen Benoem beperkingen Maak ze bespreekbaar De schaamte voorbij
27
Hoe gaat schaakles geven aan autistische jongeren in de praktijk
Tom en Merijn
28
Jaap de Vries
29
Prestaties Prestaties afhankelijk van talent omstandigheden motivatie
fysieke conditie geluk
30
Schaken: prestaties en plezier
Prestaties leveren is goed voor het zelfbeeld Prestaties kun je op allerlei niveaus leveren: jezelf verbeteren is presteren Plezier is een prettige vorm van welbevinden Schaken biedt mogelijkheid prestaties te leveren en plezier te hebben
31
Prestatievermogen beïnvloedbaar
talent: rek in aangeboren kwaliteiten omstandigheden: goede trainer, materiaal motivatie: groter door succeservaringen fysieke conditie: conditiesport, oefeningen geluk: omstandigheden zitten mee
32
Artikelen schaken en autisme in
SchaakMagazine - pdf artikel SchaakMagazine - pdf uitgebreide versie artikel - pdf Engelse vertaling - pdf Spaanse vertaling Artikelen mogen gratis verspreid worden
33
Iedere autist is anders
Autisme is een ontwikkelingsstoornis Probleem: informatie niet goed ordenen Verschillende vormen: Asperger, PDD-NOS, klassiek autisme, Rett syndroom, des-integratiestoornis van de kinderleeftijd (MCDD) Elke vorm heeft eigen kenmerken Gradaties Ieder persoon heeft een eigen karakter Invloed omgeving, opvoeding
34
Oorzaken Ontwikkelingsstoornis in de hersenen
Informatie via zintuigen wordt niet goed verwerkt tot zinvol geheel Daardoor moeilijk betekenis geven, verkeerde verbanden leggen, moeilijk adekwaat reageren DNA-onderzoek (erfelijkheid) Ook onderzoek naar stofwisselingsziekten en zwangerschapsproblemen
35
Beperkingen Sociale interactie Communicatie Verbeeldend vermogen
Interesses
36
Problemen jongeren met ASS
Sociale vaardigheden beperkt, geen of weinig vriendschappen Communicatie, taal Non-verbale communicatie Voorstellingsvermogen, fantasie Behoefte aan structuur Emoties, invoelingsvermogen, angsten Zelfbeeld Motoriek Zintuiglijke waarneming, waarneming in deeltjes, missen overzicht Concentratie Aanraken door anderen is bedreigend Beperkte belangstelling Veranderingen Maar: geen autist is hetzelfde, vele uitingsvormen Pervasieve stoornis: het dringt in de hele ontwikkeling door
37
Hoe herken je autisten Gedrag, star, ‘vreemd’ Moeilijk normaal contact
Geen oogcontact Overgevoelig voor zintuiglijke prikkels Vaak alleen Spelen met anderen kinderen vaak moeilijker dan met volwassenen Taalgebruik vaak afwijkend, eigenaardig Stemming kan snel wisselen Omgaan met veranderingen is moeilijk Angstreacties, paniekaanvallen, depressies Soms problemen met kleinigheden Onvoorspelbaar Zuiver, vriendelijk Onbegrijpelijk, ongrijpbaar
38
Classificatie en diagnose
Classificatie = benoemen (DSM systeem) Diagnose = benoemen en verklaren Diagnose autisme op basis gedragskenmerken Ongeveer 1 op 100 (80 procent jongens) Rapport Gezondheidsraad (juni 2009) Betere diagnose Eerder duidelijk door complexere wereld
39
Wetenschap Beschrijven Verklaren Voorspellen Beheersen
M.b.t. autisme: nog veel onbekend
40
Willen en kunnen Willen of kunnen autistische kinderen geen contact hebben Hoe bereik je vooruitgang Nature: aangeboren Nurture: opvoeding Ruimte voor ontwikkeling
41
Aantal behoeften Rust, structuur, duidelijke regels Veilige omgeving
Voorspelbare gang van zaken (dagroosters, pictogrammen) Herhaling Heldere, concrete communicatie Acceptatie (staat centraal), zeg dat ook
42
Perspectief Autisme is niet te genezen Wel hanteerbaar(der) te maken
Wel ruimte in capaciteiten kunnen ontwikkelen Autist en mensen in omgeving kunnen leren omgaan met de handicap Belangrijk: onderkennen en acceptatie PRAAT GEWOON MET AUTISTEN Vooral gedragstherapie, voorlichting helpen Soms pilletjes bij comorbiditeit (bijv. ADHD) Veel hulpverlening, maar versnipperd Veel informatie (NVA, Google)
43
Tom Poes, verzin een list
Praktisch omgaan met probleemsituaties. Bijvoorbeeld afspreken met autistisch kind en een groep dat je bij woedeuitbarsting een ‘time out’ aan het kind geeft. Dat is geen straf, het is een handige oplossing. Want: iemand met hoofdpijn moet ook even rust hebben. Vraag ook aan het kind waarom hij boos werd. Wellicht is het handig dingen voortaan anders te doen.
44
Schaken stimuleert Cognitieve ontwikkeling: Sociale ontwikkeling:
Denken, redeneren Sociale ontwikkeling: Contacten met anderen, sociale vaardigheden Emotionele ontwikkeling: Zelfvertrouwen, plezier
45
Sociale vaardigheden autisten
Zelfbeeld en sociale vaardigheden van autisten ontwikkelen zich spelenderwijs tijdens interactie bij lesgeven en bespreken van partijen. Sociale vaardigheden uitleggen, niet invoelbaar.
46
Poeh, hoe doe je dat als trainer
Lezen, praten, ervaringen opdoen Begrip, deskundigheid, geduld Consequente houding en aanpak Structuur bieden en zichtbaar maken Bijvoorbeeld via weekschema en lesopzet op bord schrijven Persoonlijke aanpak Kleine groepen
47
Uitgangspunten Ga uit van mogelijkheden van autisten, bijv. intelligentie, oog voor detail, sterk geheugen, kunnen focussen Geef eigen verantwoordelijkheid zo veel als mogelijk en help waar dat nodig is
48
Hoe leer je een vaardigheid
Lesgeven kun je leren, is een vaardigheid Onbewust onvaardig (probleem onbekend) Bewust onvaardig (realiseert probleem) Bewust vaardig (doordacht handelen) Onbewust vaardig (automatisme)
49
Citaten Maarten Beekhuis
‘Ik denk dat ik schaken leuk vind omdat ik er goed in ben.’ ‘Ik ben waarschijnlijk meer op mezelf dan de meeste mensen, maar ik wil graag sociaal contact. Door mijn autisme is dat lastig.’
50
Citaten Tom Meurs Over schaken: ‘Je kunt er je ei in kwijt: al je creativiteit, inzicht. Je moet echt hard werken, analyseren, plannen maken, dieper kijken dan je tegenstander.’ ‘Iemand met Asperger kan veel meer. Laat zo iemand zijn gang dan maar gaan.’
51
Citaten Jaap de Vries ‘Als ik schaak, leer ik steeds meer. Het is gewoon een leuke sport.’ Zijn moeder Annemieke over Nintendo: ‘Zo’n spelletje lijkt individualistisch, maar voor Jaap is het een mogelijkheid tot contact met andere kinderen.’
52
Hoe kun je trainen Stappenmethode
Gestructureerde methode met inleiding en oefeningen per hoofdstuk (circa 100) In boekvorm met werkboeken, op dvd Voordeel: direct feedback Voordeel: zelfstudie mogelijk Goedkoop: circa vijftien euro
53
Stappenmethode
54
Schaakbord, stukken, klok
55
Regels en patronen: combineren
56
Stappenmethode
57
Stappenmethode
58
Fritz
59
Schaakbond KNSB
60
Hoe kun je trainen Partijen analyseren met Fritz
Becommentarieerde partijen naspelen in Fritz Programma kost circa 50 euro Verder nodig: bord en stukken en eventueel een schaakklok Verder: internet en boeken bibliotheek
61
Hoe kun je trainen Zelfstudie Op een club In huiselijke kring
Met een gediplomeerd trainer Karel van Delft geeft aan autistische kinderen en jongeren schaaktraining
62
Wat moet een trainer kunnen
Schaken (op beperkt niveau al genoeg) Empathie Didaktiek Begrip van autisme Sociale vaardigheden
63
Hoe krijgt trainer kennis
Boek ‘Schaaktalent ontwikkelen’ Boekje van Landelijk Netwerk Autisme Ervaring: trainingen van andere trainers bijwonen, artikelen schaken en autisme
76
Tips van trainers Kleine groepjes, individuele aandacht
Eenduidig taalgebruik Rustige omgeving Geef voldoende tijd voor taken, vermijd stress Duidelijk zeggen wat je gaat doen Direct ingrijpen bij problemen Benoem ongewenst gedrag en leg uit waarom Boos worden heeft geen zin, zeg wat je verwacht Duidelijke structuur in les, programma Zelfstudie niet afremmen (Aspergers) Emotioneel steun bieden, situaties uitleggen Controleer altijd of het kind begrijpt wat je zegt Kijk door de bril van een autist
78
Conclusies Schaken is geschikt voor veel autisten
Schaken stimuleert de cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling
Verwante presentaties
