Een nieuwe kijk op bedrijventerreinen: Van werkstijlen naar werkmilieus Annet Jantien Smit, MSc Arch, PhD Denkbeeld – Ruimte voor economie Presentatie.

Presentatie over: "Een nieuwe kijk op bedrijventerreinen: Van werkstijlen naar werkmilieus Annet Jantien Smit, MSc Arch, PhD Denkbeeld – Ruimte voor economie Presentatie."— Transcript van de presentatie:

1 Een nieuwe kijk op bedrijventerreinen: Van werkstijlen naar werkmilieus Annet Jantien Smit, MSc Arch, PhD Denkbeeld – Ruimte voor economie Presentatie Nationaal Bedrijventerreinen Congres 10 oktober 2013

2 Stelling: Amsterdam binnen de ring is het grootste bedrijventerrein van Nederland, met meer gebruiks- en belevingswaarde voor andere gebruikersgroepen, zoals bewoners en bezoekers, dan conventionele bedrijventerreinen of kantoorgebieden zoals de Zuidas. Stelling uit mijn proefschrift (2012): zie http://www.denkbeeld.info/wetenschappelijke-publicaties/proefschrift/

3 Stelling: Amsterdam binnen de ring is het grootste bedrijventerrein ??? van Nederland, met meer gebruiks- en belevingswaarde voor andere gebruikersgroepen, zoals bewoners en bezoekers, dan conventionele bedrijventerreinen of kantoorgebieden zoals de Zuidas. Nodig voor het vernieuwen van stedelijke industriepolitiek : een nieuw beeld van wat een bedrijventerrein is of kan zijn! Waarom: Veel bedrijven zijn technisch gesproken “footloose” Welke plekken zijn voor hen aantrekkelijk, en waarom?

4 De Million-Dollar Question in economische geografie “To what extent do high-wage (high-skill) workers locate in cities because large cities make them more productive or because large cities offer greater variety in consumption and leisure?” (1) Ofwel: Do people seek jobs or lifestyles? In beleidstermen: Dienen de bedrijventerreinen voor footloose bedrijven productie- of consumptie-milieus te zijn? (1) Carlino and Saiz (2008): City beautiful.

5 Van werkstijlen naar werkmilieus (bedrijventerreinen) Uitkomsten eerder onderzoek (1): Van werkstijlen naar werkmilieus: Kijk naar wat werkende mensen doen op een dag, en hoe de plek hun productiviteit bevordert! Dus een nieuw, opkomend veld van onderzoek: The geography of work and innovation Hoe dragen werklokaties bij aan de produktiviteit van bedrijven? Als productie- of consumptie-milieu, of beide? (1) Onderzoek voor Platform31, Ministerie I&M, 4 gemeenten: zie http://www.denkbeeld.info/portfolio-onderzoek/

6 Casus ter illustratie: de app industrie Casus: Bevindingen uit mijn onderzoek in Boston en Cambridge (Mass, USA) in 2013. Interviews met 21 CEO's van app bedrijven Onderzoeksvraag: Hoe en waarom beinvloeden omgevingsfactoren de performance van ondernemers?

7 Waarom de app industrie? App industrie Onderdeel van de ICT-sector – grotendeels footloose, een groeiende sector in Nederland. Deel van een kansrijke sector Rapport Association for Competitive Technology (2013): +800.000 banen in de EU app economy, X3 tot 2016 Rapport McKinsey Global Institute (2013): mobile internet en cloud technology zijn kansrijke sectoren, die bovendien innovaties in andere sectoren mogelijk maken. Advies: “nurture the digital ecosystem in the EU”

8 Wat is de app industrie? App industrie Bedrijven waar high tech, creativiteit en marketing kruisbestuiven en samenkomen in het produkt App ondernemers => CEO’s, eigenaren / oprichters van app bedrijven: -Ontwikkelaars van apps: code, design, marketing -Ontwikkelaars van platforms voor apps: bv advertising & marketing platforms.

9 Waarde van plek voor plaats-onafhankelijke sector? Focus = in theorie een footloose industrie: de app industrie Apps kunnen overal online worden ontwikkeld en verkocht.... Maar meeste app bedrijven zijn gevestigd in grote, dure steden?

10 Hoofdvraag voor app company project Werkstijlen Werkroutines Ambities Plaatsgebonden kenmerken Omgevingsfactoren die worden ervaren als belangrijk voor productiviteit Performance Productiviteit van ondernemer en bedrijf + Hoe en waarom beinvloeden omgevingsfactoren de performance van ondernemers?

11 Wat zijn “omgevingsfactoren” voor interviewees? Op welk schaalniveau? (regio, stad, buurt?) Waar werken, innoveren, samenwerken en ambities realiseren? 4 (van 14) open interviewvragen met een kaart:

12 Findings, maar eerst een quiz!

13 Stel dat u een CEO van een app bedrijf bent in Boston of Cambridge … en een interviewvraag luidt: Kunt u alstublieft de volgende items ranken in volgorde van huidig belang voor uw performance als ondernemer? Zet een “1” voor het meest belangrijkste item, een “2” voor het item dat daarna het meest belangrijk is, etc. U mag items doorstrepen als ze irrelevant zijn voor uw performance. U mag items een gelijke score geven als ze even belangrijk zijn voor uw performance. Quiz!

14 Q: Kunt u alstublieft de volgende items ranken in volgorde van huidig belang voor uw performance als ondernemer? Zet een “1” voor het meest belangrijkste item, een “2” voor het item dat daarna het meest belangrijk is, etc. U mag items doorstrepen als ze irrelevant zijn voor uw performance. U mag items een gelijke score geven als ze even belangrijk zijn. De mensen waarmee u werkt: (bijvoorbeeld: werknemers, uw zakelijke en persoonlijke network) Uw fysieke werkplek (bijvoorbeeld: uw kantoor en zijn faciliteiten) De fysieke omgeving van uw werkplek / kantoor (bijvoorbeeld: de buurt rondom uw kantoor, de voorzieningen, de stad) Instituties: (bijvoorbeeld: meetings en cursussen voor app ontwikkelaars, universiteiten) Uw virtuele werkplekken (for example: online platforms, web-based resources for app developers, …) Quiz! Stel u bent de CEO van een app bedrijf...

15 21 interviews in maart-mei 2013 met CEOs van app companies in Boston en Cambridge Resultaten

16 Rankingvraag (uw quizvraag)

17 Ruimtelijke kwaliteit is belangrijk voor het aantrekken en motiveren van talent: "People are everything in a tech company. Everything else is zero compared to that… A great place for people to work - the office, its district - allows us to attract great people.“ Deze kantoren werden genoemd als “cool places to work:” Google BostonIncubator BzzAgent Hoe omgevingsfactoren helpen in performance

18 De fysieke werkplek - het kantoor en zijn faciliteiten Waarom? Het kantoor “has a job” : mensen samenbrengen, “be a cool place to work” zodat mensen gelukkiger en productiever zijn => Mensen samenbrengen is speciaal belangrijk voor werkpraktijken van innovatie and produktontwikkeling => “remote workers” zijn vooral programmeurs / developers, maar in veel bedrijven werkt iedereen bijna altijd op kantoor. Omgevingsfactoren – de kantoorruimte

19 “We have an innovation space within our office. Here, we do a lot of whiteboarding, sketching, wireframing; and presenting ideas to clients.” “We have 6-feet long desks such that everyone can pair- program if they like to – and we do pair program 60% of the time.” "The physical office is important. You want your people to feel comfortable, inspired and happy, so they can be very productive." Great places foster F2F: belangrijk voor innovatie

20 “"I prefer face-to-face contacts for collaboration. It is more effective, fast, and concise. Especially [for me as a programmer who makes the code] if I work with graphic designers, I get the idea across much, much faster.“ Veel app bedrijven hebben alle bureaus in een open ruimte: "We like to have everybody working in the office…. We have 1 or 2 persons working on the same project. If you are in the same room, it is easy to ask questions. We really like everyone to help each other." Place fosters F2F for efficient exchange & help

21 Instituties – universiteiten, maar ook incubators, “innovatie centra” waar meetings en cursussen plaatsvinden, en cafes Waarom? Universiteiten zijn broedplaatsen van talent & skills; maar skills moeten worden onderhouden en vergroot, en talent moet worden gevonden. Incubators, meet-ups, hackatons, en cafes bieden dit! Omgevingsfactoren: Instituties… meer dan universiteiten!

22 "We go to classes and meet-ups, such as at Intelligence, CIC, BzzAgents, the Microsoft Nerd Center. The proximity is really good. It never takes too long to get there." “Institutions are not just universities, but also networking groups and meetings where you find people to work with.” "I think the universities very highly contribute to the overall ecosystem of Boston. But we … are not really recruiting from the universities, because we hire people at a more senior level, who are several years out of school.” Meer dan universiteiten: Innovatiecentra, meet-ups

23 “Voltage Coffee certainly is an institution. There is basically a Voltage in every major entrepreneurial hub, in Silicon Valley, in Silicon Alley, … It is the coffee shop where dreams come true.” Instituties: Cafes als meeting places

24 "The presence of a lot of entrepreneurial communities is very useful. These are usually fostered by other entrepreneurs or investors… groups of people get together and exchange about all things related to starting and running a company… One of them that I particularly like is the Startup Leadership Program, another one is called the Capital Network, they run a get- together at CIC. The Start-up School, even Tech Stars is pretty good. I think having that in the city is extremely beneficial to not just my company, but to many startups." Instituties: Kennisinfrastructuur fysieke plekken Innovatiecentra zoals het Cambridge Innovation Center zijn de fysieke plek van veel “entrepreneurial communities”:

25 De fysieke omgeving van de werkplek – De buurt rondom uw kantoor en de stad Waarom belangrijk? De atmosfeer van een buurt faciliteert lunch & fun na het werk. De sfeer geeft energie aan de (gemiddeld 30-jarige) werknemer in deze sector. Dit kan verklaren waarom app bedrijven zelfs binnen steden clusteren in bepaalde gebieden – in Boston downtown, Backbay, en Kendall Square in Cambridge. Omgevingsfactoren: Stedelijke omgeving van kantoor

26 “Being close to the T [subway] is critically important.” “When we were picking a new office, it was important to make sure that people can explore the city and have lunch at different places. In the places that were further out, Watertown, or Needham, or 128, there are just no lunch options.” Faciliteiten, fun & atmosfeer bevorderen clusters in buurten binnen steden

27 “The vibe of a place:” Large cities provide kinetic energy… Cows and farms don't give you a sense of urgency.” Bevordert de “start-up atmosphere of the company”: “Our physical environment, outside of the office, that's where we go to have fun outside of the office and spend time together." Fun en atmosfeer: “the vibe of a place”

28 Amsterdam binnen de ring is het grootste bedrijventerrein van Nederland. Face-to-face contacten zijn onmisbaar voor innovatie en productontwikkeling. Daarom wordt innovatie gestimuleerd door aantrekkelijke werk- en ontmoetingsplekken waar mensen graag samenkomen. Dus: Van werkstijlen naar werkmilieus? Hoe vertalen naar werklokaties in Nederland? Wat leren we voor economische en ruimtelijke ontwikkeling en transformatie van bedrijventerreinen? Stellingen voor discussie & toepassingsperspectief

29 Dit is een pilot study, een exploratieve studie met als doel: -Ontwikkelen van 2-3 hypotheses voor vervolgonderzoek; -Nederlandstalig Boek “Appenomics”, te verschijnen eind 2014 (1). -Op de hoogte blijven van dit onderzoek en boek? -Of wilt u een advies of visie over werklokaties in uw portfolio? -Neem contact op: Dr.ir. Annet Jantien Smit: ajsmit@denkbeeld.info Wii4U: Vervolg op dit onderzoek in Boston (1) Zie www.denkbeeld.info/pers/ voor artikelen in het NRC (Ben Tiggelaar) en Intermediair over dit onderzoekwww.denkbeeld.info/pers

30 Thank you & questions are welcome! Op de hoogte blijven van dit onderzoek en boek? Of wilt u een advies of visie over werklokaties in uw portfolio? Contact : dr. ir. Annet Jantien Smit ajsmit@denkbeeld.infoajsmit@denkbeeld.info Denkbeeld – Ruimte voor economie http://www.denkbeeld.infohttp://www.denkbeeld.info Zie www.denkbeeld.info/pers/ voor artikel van Ben Tiggelaar over dit onderzoekwww.denkbeeld.info/pers Special thanks for academic hospitality and feedback to Dennis Frenchman (MIT); Laurie Ann Zapalac (MIT); Dan Harple (MIT); Amy Glasmeier (MIT), Chris Zegras (MIT), Shomon Shamsuddin (MIT), Lawrence Vale (MIT), Erik Stam (UU); Arjan van den Born (UvT), John Gerring (Boston University). For introductions to interviewees and all other help: Hans Gieskes, Tim Rowe, Chris Horne (Sasaki Architects for providing a custom map); Emily Reichert, Jos Scheffelaar, Katja Berkhout & Carla Suijkerbuijk (The Netherlands Foreign Investment Agency), Mark Vasu, Sidi Gomez, Chris Nielsen, Seab Abramson, Bill Nilson, Caspar van der Wal, Bill Hoston, Blake Anneberg, Seth Lloyd, Armando Carbonell; and to all interviewees and 2 angel investors!

31 Reserve sheets

32 Onderzoeksopzet

33 Mijn proefschrift => dit project Werkstijlen van creatieve ondernemers Veel werktaken worden ervaren als “footloose” Ruimtelijke kwaliteitLokatiebeslissing + Visuele kwaliteit van buurt; Creatieve atmosfeer en reputatie Ruimtelijke kwaliteit stedelijke gebieden is heel belangrijk in lokatiebeslissingen + Ruimtelijke kwaliteit stimuleert productiviteit

34 Mijn onderzoek op bedrijventerreinen => dit project Werkstijlen in bouw, maakindustrie, groothandel Veel fysieke, plek- gebonden werktaken Ruimtelijke kwaliteitLokatiebeslissing + Bereikbaarheid; Andere bedrijven als faciliteiten Visuele kwaliteit = “Als je maar kan zien dat er gewerkt wordt.” Ruimtelijke kwaliteit stedelijke gebieden is belangrijk in lokatiebeslissingen + Ruimtelijke kwaliteit stimuleert productiviteit

35 Onderzoeksvraag en opzet van 21 interviews Werkstijlen & Ambities - Dagelijks werk -Innovatie -Samenwerking -Ambities Plaatsgebonden omgevingsfactoren Waar vinden deze activiteiten plaats? Performance Hoe en waarom plek >> / << uw performance? + In welke mate, hoe en waarom beinvloeden omgevingsfactoren de ervaren performance van app ondernemers?

36 Met andere woorden: Zijn fysieke plekken nog belangrijk voor deze mogelijk geheel plaats-onafhankelijke bedrijven? Hoofdvraag:

37 Werktaken & Ambities van ondernemers in een mogelijk plaats-onafhankelijke industrie : de app industrie. Plaatsgebonden kenmerkenPerformance + Brede variabelen Fysieke infrastructuur (tech incubators / panden, stedelijke voorz) Kennisinfrastructuur (universiteiten, talent in regio, lokale app org.) van ondernemers met een Start-up bedrijf Gazelle (20+)

38 Results

39 Gazelle (20+) bedrijven hebben meer interne kennis en faciliteiten in hun kantoor: “Idea rooms,” vergaderruimte, => stedelijke buurt vooral voor lunch & fun met klanten / collega’s Map of G-Bos12 Fysieke plek: het kantoor voor Gazelle bedrijven

40 “Start-up city:” Kleine bedrijven gebruiken veel meer meet-ups, cursussen, en cafés voor samenwerking en innovatie; en ook voor lunch & fun => Start-ups ~ “firms without walls” Map M-Bos13 Fysieke plek: kantoor en buurt voor start-ups