BOMEN EN BOS IN DE SPIRITUALITEIT VAN HET HINDOEÏSME

Presentatie over: "BOMEN EN BOS IN DE SPIRITUALITEIT VAN HET HINDOEÏSME"— Transcript van de presentatie:

1 BOMEN EN BOS IN DE SPIRITUALITEIT VAN HET HINDOEÏSME
College Spiritualiteit van het Hindoeïsme Docent: Paul van der Velde BOMEN EN BOS IN DE SPIRITUALITEIT VAN HET HINDOEÏSME Cathrien de Pater 17 maart 2004

2 INHOUD Hindoeïsme Bomen in het Hindoeïsme Bossen in het Hindoeïsme

3 Centrale vraag Hoe kijkt ‘het’ hindoeïsme aan tegen bomen en bos?
Wat is de relatie met de spirituele praktijk van hindoes? (evt.) Wat is de relatie met de dagelijkse werkelijkheid?

4 ‘Het’ Hindoeïsme Bestaat niet! Vedische religie (1200-200 v.C.):
Rigveda, Samaveda, Yajurveda, Atharvaveda, Brahmana’s, vroege Upanishaden, etc.  Goden, vuuroffers, hiernamaals, ascetisme, reinheid, kasten

5 ‘het’ Hindoeïsme (ca. 200 v.C. – 900 A.D.)
Brahmaanse en Puranische religie (Atman, Karma) Late Upanishaden, Purana’s, Shastra’s; Epische werken: Mahbharata (-> Baghavad Gita) Ramayana Patanjali’s Yoga-Sutra’s

6 ‘het’ Hindoeïsme (ca. 200 v.C. – 900 A.D.)
Brahmaanse en Puranische religie (Atman, Karma) Late Upanishaden, Purana’s, Shastra’s Epische werken: Mahbharata ( Baghavad Gita) Ramayana

7 ‘het’ Hindoeïsme (ca. 900 A.D. – heden)
Advaita-Vedanta (monistisch); Shivaisme (Shiva-verering); Vaisnavisme (Vishnu & incarnaties) devotionele stromingen rond Krishna en Rama (bhakti); Yoga, Tantra, Durga/Devi-verering etc.; Smarta/Varnashrama-dharma; etc. Moderniseringsbewegingen vanaf begin 19e eeuw;

8 kortom: ‘het’ Hindoeïsme:
Doel: Mokhsa: verlossing van wedergeboorte orthopraxe religie: verering door doen (puja = ‘worship’) Ook etnische aanduiding, gecentreerd rond India (& Nepal) Andere religies in/vanuit India: Adivasi (‘tribale’ religies) Boeddhisme Jainisme Islam Sikhisme Christendom

9 Heilige bomen Indus-cultuur (Mohenjodaro) (3e-4e mill. vC)
Hier: Ficus religiosa Pushpa = flower in Skt. Atharvadeva: planten & bomen genoemd vanwege genezende werking en uitdrijven van demonen. Uitgewerkt in Ayurveda en Brkhsayurveda (plantenziekten); Brhad-Aranyaka-Upanishad: in dispuut tussen Yajnavalkya en brahmanen legt de eerste in gedicht de gelijkenis uit tussen de mens en een boom: huid = bast, bloed = sap etc. Maar: een boom loopt na kappen opnieuw uit. Hoe wordt een mens wedergeboren? Niet dus. Puranas: veel aanwijzingen over planten van bomen. Skanda Purana: aanleg van tuin waarin Sita gevangen werd gehouden. Matsya Purana: Parvati over de verdiensten van het planten van bomen (1 boom = 10 zonen). Agni Purana: ook over de wijding van bomen en boomgaarden.

10 Heilige bomen Atharvaveda Ayurveda, Brikshayurveda (brksha = plant)
Brihad-Aranyaka-Upanishad III-9:28 Puranas, Tantras, Mahakala Samhita; in Nepal: Pushpachintamani (6 manuscripten) + Newari-literatuur Pushpa = flower in Skt. Atharvadeva: planten & bomen genoemd vanwege genezende werking en uitdrijven van demonen. Uitgewerkt in Ayurveda en Brkhsayurveda (plantenziekten); Brhad-Aranyaka-Upanishad: in dispuut tussen Yajnavalkya en brahmanen legt de eerste in gedicht de gelijkenis uit tussen de mens en een boom: huid = bast, bloed = sap etc. Maar: een boom loopt na kappen opnieuw uit. Hoe wordt een mens wedergeboren? Niet dus. Puranas: veel aanwijzingen over planten van bomen. Skanda Purana: aanleg van tuin waarin Sita gevangen werd gehouden. Matsya Purana: Parvati over de verdiensten van het planten van bomen (1 boom = 10 zonen). Agni Purana: ook over de wijding van bomen en boomgaarden.

11 Brihad-Aranyaka-Upanishad III-9:28
Zoals een boom, de heer van het woud Zo waarlijk is de purusha. Zijn haren zijn de bladen, Zijn huid is de schors van buiten. Uit zijn hoofd stroomt het bloed, Als uit de schors het sap. Uit hem stroomt het wanneer hij doorboord wordt, Als het sap uit de gevelde boom. Zijn vlees zijn de splinters, De bast zijn zijn spieren, dat is het stevige; De beenderen zijn het binnenste hout, Zijn merg is als het merg van bomen Geveld groeit een boom Opnieuw jong uit de wortel; Maar de mens, door de dood geveld, Uit welke wortel groeit hij op? Zeg niet: ‘Uit het zaad’; Dat ontstaat alleen bij een levende; Als uit zaad ontspringend Ontspruit de boom onmiddellijk ook na de dood. Rukt men de boom uit met wortel en al, Dan groeit hij niet weer op. De mens, door de dood geveld, Eenmaal geboren wordt hij niet weer geboren…..

12 Bodhi-bomen: verlichting
Asvatta/pipal (Ficus religiosa): Boeddha Sakyamuni; Nyagrodha (F. benghalsensis): Kasyapa Udumbara (F. glomerata): Kanaka muni Siris (Albizzia lebbeck): Krakunchhanda Asoka (Saraca indica): Vipaswi Pundarika (Nelumbium speciosum): Sikhi ‘bodhi’-boom: het woord ‘bodhii’ betekent zowel ‘verlichting’ als de boom waaronder deze verlichting bereikt werd. (meestal Ficus religiosa of F. benghalensis) De bekendste bodhi-boom is die van Gautama Boeddha, de pipal-boom. Kashyapa Muni kwam tot verlichting onder een Nyagrodha-boom. Koning Asoka had een meer wereldse verhouding met een Bodhi-tree. Welke boom dat was weten we niet precies, maar de vrouw van Asoka, koningin Tisyaraksita, dacht dat ze met Asoka's nieuwe maîtresse van doen had. Asoka stuurde zijn mooste juwelen naar deze Bodhi toe, dus reden tot jaloezie bij de koningin. Ze huurt een tovenares in om de rivale om te brengen. De tovenares is bevreemd maar gaat toch aan het werk, bindt een zwarte draad rond de boom onder het uitspreken van mantra's, en de boom begint te verwelken. Als Asoka dat ziet, valt hij ter plekke flauw van ontzetting. Wat blijkt: hij ziet in de boom twee dingen: een mesokosmos waarin hij de Boeddha kon waarnemen; een identificatie met zichzelf en zijn hele koninkrijk. Gelukkig beseft de koningin haar fout op tijd en komt alles toch goed. Associatie met moeder vanwege melksap. In Nepal wordt de pipal als ‘vrouwelijk’ beschouwd, de banyan als ‘mannelijk’. Ze worden samen aangeplant op strategische punten langs ‘roads’ (voetpaadjes), met een bankje eronder als welkom rustpunt. Vaak gefinancierd door een dorpeling in goeden doen die verdienste wil verzamelen voor het hiernamaals.

13 Ashwatta, pipal Aswatta, ashvatta; bo; plaksha, pipal, peepul (Ficus religiosa) “men spreekt van de onvergankelijke Ashwattaboom, die de wortels boven, de takken beneden heeft; de bladeren zijn de heilige hymnen; wie ze kent is een Veda-kenner” Baghavad Gita 15:1 Pipal: Is de Asvatta van de Baghavad Gita 15:1 en Mahabharata. Hier wordt de boom omgekeerd voorgesteld. “Downwards and upwards are stretched its branches”. De boom staat model voor het hele universum. Hij bestrijkt alle domeinen en heeft geen vorm, begin of einde. Luchtwortels. Zaden passeren vogelmagen en ontspruiten op de gekste plekken, op daken en zo. Woning van Lakshmi, de godin van de rijkdom  op zondagen vereerd. Maar ook op zaterdagen, want Vishnu zelf woont ook in de pipal. De Boeddha bereikte verlichting onder deze boom  ‘bodhi’-boom.

14 Banyan, bor Ficus benghalensis
Banyan, bor, (akshay) vat, bat, bo, nyagrodha, vaibadha Kalpa-vriksha, ‘wish-fulfilling tree’ (Besnagar, 2nd C. bC) Banyan: Puranic story: Satyavan kapte een tak en viel dood neer. Werd gered door zijn geliefde, Savitri, doordat zij de boom diep vereerde. Banyan beschermde Krishna in zijn jeugd; Vishnu werd onder een Banyan geboren; Brahmana Purana: de wijze Markandeya vluchtte in de boom tijdens een zondvloed. Onder de boom wordt markt gehouden, vandaar de naam (in Nepal); Boom wordt aangeroepen als men wraak wil nemen op zijn vijanden; Boom is behuizing van de goden. Ook Krshna en Shiva worden geacht er te wonen, tenminste in bomen die voor tempels zijn aangeplant. Bomen langs wegen etc. huisvesten mindere godheden zoals deva’s, yaksha’s, kinnara’s etc. Kappen is dus een riskante bezigheid, men moet minstens een geit offeren als dat gebeurt. Als men de boom beschadigt  geen zonen.

15 Sal, Shal, Sakhuwa Shorea robusta Geboorte en dood van de Boeddha
Jataka Ramayana Boeddha geboren onder een Shal-boom, terwijl zijn moeder staande een tak ervan vasthoudt. Boeddha vertrok uit dit aardse leven onder de tweeling-shala bomen in het Shal-bos bij Kushinagara; de bomen bloeiden buiten hun bloeitijd. Jataka: toen koning Brahmadatta heerste over Benares … wilde hij een paleis bouwen met slechts een enorme steunpilaar. Grote Sal-boom uitgezocht -> tree spirit: hak me dan in stukken. Waarom? Dat worden alle jonge plantjes onder mij niet gecrushed. Ramayana: Rama laat zijn kracht zien aan apenkoning Sugreeva, schiet 1 pijl door 7 bomen tegelijk. De pijl keert vervolgens terug naar dekoker. Bloeiende Sal helpt bij kinderwens. Takken gebruikt bij bruiloften.

16 Asoka Saraca indica Legende van Asoka voor zijn bekering: wandelde in tuin met zijn haremvrouwen, werd opgewonden door de bloesem & wilde met zijn vrouwen slapen. Maar hij had een ruwe huid, dus ze moesten hem niet. Toen hij even een dutje deed, kapten ze de bloesemtakken af. Hij ontwaakte en werd zo verschrikkelijk kwaad dat hij 500 dames op de brandstapel ter dood liet brengen. Vipasvi bereikte verlichting onder de Asoka-boom. Volgens Asokavadana werd de boeddha Sakyamuni geboren onder een Asoka-boom, geen sal. Ill.: a maid holding a branch of Asoka tree, Chola koka devata, c. 2nd century bC.

17 Neem, Nim, Margosa tree Azadirachta indica Shitala Devi (waterpokken);
Kali; stenen onder de boom sinds Indusperiode; Puri: beelden van Jagannath, Balbhadra, Subhadra uit Neem-hout; Mansa (godin in slangencultus); Bladeren & houtrook tegen kwade geesten; Bladeren tegen slangenbeten; Olie uit vruchten: gewasbeschermingsmiddel!

18 Resume bomen Verblijfplaats van deva’s, goden, voorouders etc. of incarnaties van goden -//- vorm (driedelig blad  Shiva) Verschaffen hout, brandhout (ook voor crematies!), vruchten, bloemen, medicijnen etc. bloemen gebruikt in cultussen Hout voor beelden Brandhout voor offers Object voor behalen verdiensten (planten), begunstiging, bescherming tegen kwaad, etc. Pogingen tot indeling van antropologen: Animistic stage: de boom is de manifestatie van de goddelijke energie, de boom de levens en boom van kennis van goed en kwaad; Representative stage: boom is de godheid of de behuizing van de godheid, geesten en/of voorouders bomen planten is goed doel. Symbolic stage: delen van de boom vertegenwoordigen de boom of de godheid. In werkelijkheid niet zo strak gescheiden.

19 Bossen Van of Aranya: wildernis, bos, ‘ver weg’
Van (ook) ‘overvloedig’, ‘dicht gewas’ Aranya (ook): wild (ook ‘woestijn’) Jangala, jangal: ‘brushland’, savanne rond cultuurgebieden

20 Bosoppervlak en bevolking in India
Stipjes = tribale bevolking (hele rurale forest-dependent pop.: ca. 200 miljoen). Donkere vlekken: bossen (vooral in NO India, Western Ghats en Chhotanagpur Plateau in Orissa/Bihar/M.P.)

21 Heilige bossen in het verleden
Rigveda Boek X Hymn 146: aan de Forest Goddess Aranyani Bossen als oord van ballingschap & retraite voor spirituele verlichting: Mahabharata, Ramayana: ‘forest book’ resp. Aranyakanda en Vanaparva Vedic Forest Books (Aranyaka’s) Wijzen als ‘wilde’ bosbewoners ‘s Konings jacht Transformatie en transcendentie

22 Rigveda boek X Hymn 146: aan de Forest Goddess Aranyani
GODDESS of wild and forest who seemest to vanish from the sight. How is it that thou seekest not the village? Art thou not afraid? 2 What time the grasshopper replies and swells the shrill cicala's voice, Seeming to sound with tinkling bells, the Lady of the Wood exults. 3 And, yonder, cattle seem to graze, what seems a dwelling-place appears Or else at eve the Lady of the Forest seems to free the wains. 4 Here one is calling to his cow, another there hath felled a tree: At eve the dweller in the wood fancies that somebody hath screamed. 5 The Goddess never slays, unless some murderous enemy approach. Man eats of savoury fruit and then takes, even as he wills, his rest. 6 Now have I praised the Forest Queen, sweet-scented, redolent of balm, The Mother of all sylvan things, who tills not but hath stores of food.

23 Bosbeheer in de teksten
Teksten over Rajadharma (rond begin jaartelling): Sukraniti: vergelijkt koninkrijk met boom Arthashastra: beheer van: Landbouw Bosbouw Mijnbouw Shastra’s vertellen hoe de koning zijn land moet regeren. Religieuze teksten! Staatkunde en religie hier met elkaar verbonden. Sukraniti (e.a.): staat = boom. Koning = wortel, ministers = stam, legerleiding = takken, leger = bladeren, onderdanen = bloemen, opbrengst v.h. land = vruchten, land = zaad. Rajadharma: koning is het belangrijkste want zijn shakti onderhoudt het koninkrijk in maatschappelijk, politiek, economisch en ecologisch opzicht. Arthashastra: gedetailleerde aanwijzingen voor beheer natuurlijke hulpbronnen: Landbouw, bosbouw, mijnbouw. Bossen op 2 manieren benaderd: In praktijk??? Bewijs schaars

24 Bosbeheer in de praktijk?
Historische goede voorbeelden: Krishnadeva Raja (16e eeuw) van Vijayanagara-rijk Vansh Pradip Singh van Sawar, Rajasthan ( ) Volksbewegingen: Bishnoi-sekte, Rajasthan 18e E; Jodhpur 1731 Bescherming khejri trees (Prosopis cineraria) -> Amrita Devi & dochters & 363 mensen komen om Chipko Weinig historisch bewijs over toestand van Indiase bossen voor koloniale periode. Wel goede voorbeelden. Vanuit lokaal perspectief: volksbewegingen. Ook tribale problematiek: 50 miljoen ‘forest dwellers’ op steeds kleiner oppervlak! Bosoppervlak in India afgenomen tot in 1970er jaren, is in 80er jaren stabiel gebleven op ca. 38 miljoen ha (gesloten bos >40% kroonbedekking). Nu weer iets minder. Aanplantingen gegroeid!

25 Chipko-beweging (‘hugging the trees’)
Uttarakhand, U.P. (Himalayas) Rakhsa bandan (‘protection bond’) Baghavad Katha: Krsna-verhalen Sundarlal Bahuguna (Satyagraha) Uttarakhand, U.P. (Himalayas) Vanaf eind 19e eeuw al sociaal-economische strijd om: hout, hars, alcohol, bodembescherming, kastenloosheid, lokale rechten tegen overheidsbureaucratie. Vanaf organisatie actief tegen houtkap, later 3 ‘stromingen’. Vrouwen binden draadjes om bomen: Rakhsa bandan (‘protection bond’). Voorgelezen uit H. teksten, wsch. Baghavad Katha: Krsna-verhalen! Spirituele leider: Sundarlal Bahuguna (nu betrokken bij Tehri-dam controverse). Principe: Gandhi’s Satyagraha

26 Beheer van ‘heilige’ bossen (Andrew Ingles, Nepal)
Beheersdoelen: heilige ‘plaats’ (vb: Brindavan = bos van de Tulsi-plant) produkten voor religieus of sociaal/charitatief gebruik Wie? (organisatie); priester; boswachter; communities; Forest User Groups (Nepal) Welke regels? (instituties): Boomlaag - vaak beschermd Ondergroei & strooisellaag - minder beschermd Waarde: Spiritueel & cultureel (i.h.a. hoog) Conservation (i.h.a. niet hoog) Sociaal: mogelijk hoog Onderzoek Andrew Ingles in Nepal: Sociale waarde: Organisaties rond Rel. bossen kunnen als ingang dienen voor andere beheersgroepen; Rel. bossen relatief vrij van conflicten

27 ‘Spirituality for Conservation’
Ahmedabad, tempel bij slangentuin

28 Tot slot In bomen en bossen zijn tegelijkertijd verschillende ‘werkelijkheidslagen’ aanwezig; Taal en wereldbeeld van Hindoes is niet, of op andere manier dualistisch dan in het westen: integratie van het fysieke, het subjectieve, de mythe en de taal. De mens heeft een meervoudige relatie met het milieu (skt. loka = ‘realm’ vlgs. Jarow)