GEZONDHEIDSVOORLICHTING – theoretische modellen

Presentatie over: "GEZONDHEIDSVOORLICHTING – theoretische modellen"— Transcript van de presentatie:

1 GEZONDHEIDSVOORLICHTING – theoretische modellen
Femke Donderwinkel September 2017

2 Inhoud 1 Gezondheidsvoorlichting 2 GVO cyclus 3 Intervention Mapping 4
Lalonde Health Field Concept 5 ASE-model 6 Stages of Change / stappenreeks

3 Gezondheidsvoorlichting
1 Doelgericht motiveren tot ander, gezonder gedrag zodat een persoon een voor gezondheid gunstiger leefstijl ontwikkelt (Sassen, 2017) Systematiek Doelgerichtheid Planmatigheid (Kok et al., 2000) 3 Pijlers van gezondheidsvoorlichting Systematiek – gezondheidskundige analyse van het gezondheidsprobleem – factoren die de leefstijl en gezondheidsgedrag bepalen • input voor ontwikkeling gezondheidskundige interventie • Doelgerichtheid – samen met patient – op basis van evidence – korte, middellange, lange termijn • Planmatigheid – gericht op gedragsbehoud – inpassen van de nieuwe leefstijl in het dagelijks leven

4 Gezondheidskundige interventies Determinanten van gedrag
GVO cyclus Evaluatie Gezondheidskundige interventies Determinanten van gedrag Gezondheidskundige analyse 2 (Sassen, 2004)

5 Needs assessment / Gezondheidskundige analyse
Intervention mapping STAP 1 Needs assessment / Gezondheidskundige analyse STAP 2 Gedrags- en veranderdoelen STAP 3 Methoden en theorieën om gedrag te veranderen STAP 4 Gezonheidskundige interventies STAP 5 Implementatie STAP 6 Evaluatie 3 (Bartholomew et al., 2011)

6 Gezondheidskundige analyse
Wat is het gezondheidsprobleem? Welke epidemiologische gegevens zijn van belang? Wat is de relatie tussen het gezondheidsprobleem en (gezondheids)gedrag? Wat is de relatie tussen het gezondheidsprobleem en de omgeving? Welke gedragsdeterminanten bepalen de intentie en het (gezondheids)gedrag? (Sassen, 2017)

7 Gezondheidsindicatoren
Morbiditeit incidentie prevalentie Mortaliteit Ervaren gezondheid Levensverwachting Medische consumptie Ziekteverzuim Geven (deels cijfermatig) een beeld hoe ernstig een gezondheidsprobleem is, in hoeverre is het belangrijk om probleem aan te pakken? (Sassen, 2017)

8 Lalonde Health Field Concept
GEZONDHEIDSDETERMINANTEN 4 (RIVM Centrum Gezond Leven, 2017)

9 (Nabuurs, 2017b) Extern milieu (fysieke omgeving) Fysisch:
Geluidsoverlast en een hoge buitentemperatuur kunnen hypertensie veroorzaken Chemisch: Binnenshuis verontreiniging door roken en ‘meeroken’ is een risicofactor voor ontwikkelen van het gezondheidsprobleem Biotisch: Niet van toepassing Endogeen Erfelijke factoren: - Familiare Hypercholesterolemie - Diabetes type I en II - Aanleg voor hypertensie, hypercholesterolemie en obesitas - Komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen Verworven eigenschappen: - Vrouwen in de overgang - Ouderen 75+ - Hypertensie - Hypercholesterolemie - Obesitas Gezondheidsprobleem: coronaire hartziekten Extern milieu (maatschappelijke omgeving) Positieve effecten: - Sociale steun verkleint de kans op ontwikkeling van het gezondheidsprobleem - Op school voldoende aandacht voor bevorderen van gezond gedrag leert jongeren een gezonde leefstijl aan Negatieve effecten: - Werkdruk en werkeloosheid zorgen beide voor stress wat voor een verhoogde de bloeddruk kan zorgen - Mensen met een lage Sociaal Economische Status (SES) maken minder adequaat gebruik van medische zorg. Een lage SES gaat tevens vaker gepaard met werkeloosheid en een ongezonde leefstijl - Sociale omgeving welke veelal bestaat uit mensen met een lage SES, hierdoor wordt er minder vaak een gezonde leefstijl aangenomen - Ouderen 75+ ervaren vaker weinig sociale steun - Allochtonen maken minder adequaat gebruik van medische zorg Leefstijl - Voldoende beweging (minimaal 30 minuten per dag) - Gezonde voeding conform de ‘Schijf van vijf’ - Roken - Weinig beweging - Overmatig alcohol gebruik - Stress - Ongezonde voeding, bestaande uit veel verzadigde vetten en suikers (Nabuurs, 2017b)

10 Medische zorg & preventie:
Leefstijl Dragen van luchtige kleding Onbeschermd in het gras liggen, door het bos lopen Onvoldoende controleren van de huid Medische zorg & preventie: Tekenbeet app. Voorlichting over o.a. erythema migrans Antibiotica. Vroegtijdig behandelen Meer onderzoek naar de ziekte van Lyme is nodig. Lyme Prospect onderzoek (Gelre ziekenhuizen, z.d.). Extern milieu, fysiek en maatschappelijk: Biotopisch; een bacterie veroorzaakt de ziekte van Lyme. Meer teken door klimaatverandering. Teken komen vaker voor in de natuur dan in stedelijk gebieden. . Interne milieu: Genetische aanleg speelt geen rol. Verworven aanleg kan een rol spelen; wanneer het immuunsysteem onvoldoende goed functioneert, is er een groter risico om bacteriële infecties op te lopen. Ziekte van Lyme (Hoogveld, 2017b)

11 ASE-model GEDRAGSDETERMINANTEN 5 (De Vries, 1999)
ASE model is een model om gedrag te analyseren en te verklaren; het geeft zicht op factoren die gedrag bepalen en op de redenen waarom mensen zich op een bepaalde manier gedragen Centraal in het model staat: de intentie Of deze intentie ook daadwerkelijk tot het gewenste gedrag leidt, wordt beinvloed door barrieres en vaardigheden. Barrieres kunnen zijn: De tijd: door het verstrijken van de tijd kan een positieve intentie omslaan in een negatief effect (ik doe nu al zo lang aan de lijn, mijn intentie was goed, maar dit duurt te lang) Voorwaarden die de patient aan de intentie koppelt: ik wil wel aan de lijn doen, maar alleen als ik geen honger hoef te leiden Externe omstandigheden waarop de patient geen invloed heeft; de sportschool waar ik me heb ingeschreven gaat failliet, moet ik me weer aanmelden bij een nieuwe sportschool, gedoe. Of ik krijg het op mijn werk veel drukker, heb geen tijd meer om te sporten. Barrieres worden vaak als excuus gebruikt. Vaardigheden: Komen ter sprake bij eigen effectiviteit De intentie is een belangrijke voorspeller van gedrag (De Vries, 1999)

12 (Nabuurs, 2017a)

13 Attitude Als het slecht weer is dan heb ik geen zin om te gaan bewegen. Door meer te bewegen, krijg ik een betere conditie. Door een betere conditie krijg ik meer energie en voel ik me uiteindelijk gezonder. Ik wil wel meer gaan bewegen, maar ik ben zo snel moe en buiten adem. Ik hou niet van fitnessen. Barrieres: Negatieve symptomen van schizofrenie Slecht weer Sociale invloed Medepatiënten sporten ook niet, ik verwacht van hun geen ondersteuning. Ik vind het fijn als een medewerker van de afdeling vraagt of ik mee ga wandelen. Vroeger ging ik altijd met vrienden voetballen; hier voetbalt niemand. Het zou me helpen als mensen me zouden motiveren in de omgeving. Zelf kom ik moeilijk tot bewegen. Voornemen om meer te gaan bewegen Meer bewegen Eigen effectiviteit: Ik heb er vertrouwen in dat het met gaat lukken om meer te bewegen. (Hoogveld, 2017a)

14 Gedrags- en veranderdoelen
EINDDOEL GEDRAGSDOELEN VERANDERDOELEN

15

16 (Nabuurs, 2017a)

17 Matrix gedragsdeterminanten, gedragsdoelen en veranderdoelen
Kennis Attitude Sociale invloed Eigen-effectiviteit Barrières Gedragsdoel Veranderdoelen Bereidt aan het einde van de groepsinterventie zelfstandig een gezonde maaltijd en geeft aan dit thuis voort te zetten Benoemt na de groepsinterventie etiketten van voedingsproducten te kunnen beoordelen en kan hieruit concluderen of het product verantwoord is Benoemt na de groepsinterventie in staat te zijn thuis een gezonde maaltijd te bereiden Geeft na de groepsinterventie aan zich gesteund te voelen door de sociale omgeving en heeft het gevoel ruimte te krijgen voor het zelfstandig bereiden van een gezonde maaltijd Geeft na de groepsinterventie aan in staat te zijn zelfstandig, eventueel via het internet, gezonde recepten te vinden Maakt bewust voldoende tijd vrij om te koken  (Nabuurs, 2017b)

18 Per gedragsdoel subdoelen op niveau van gedragsdeterminanten 
Einddoel De zorgvrager beweegt voor eind 2017 wekelijks conform de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) Gedragsdoelen De zorgvrager kan benoemen waarom het voor hem, lijdend aan COPD, belangrijk is om een actieve leefstijl te hebben. De zorgvrager geeft wekelijks in een gesprek aan wat zijn doel voor de komende week is qua beweging. De zorgvrager brengt in kaart wat de steunende en de belemmerende factoren zijn. De zorgvrager maakt inzichtelijk hoe hij om gaat met belemmerende factoren, wanneer hij hierdoor gehinderd wordt en hoe hij gebruik kan maken van zijn steunende factoren. De zorgvrager bereikt en behoudt de gezonde actieve leefstijl. Veranderdoelen Per gedragsdoel subdoelen op niveau van gedragsdeterminanten  (Hoogveld, 2017a)

19 (Hoogveld, 2017a) Gedragsdoelen
Gedragsdeterminanten of sociaalcognitieve determinanten Risico-perceptie en kennis Attitude Sociale invloed Eigen effectiviteit Barrières De zorgvrager kan benoemen waarom het voor hem, lijdend aan COPD, belangrijk is om een actieve leefstijl te hebben. Betrokkene kan benoemen wat een actieve leefstijl inhoud Betrokkene kan aangeven wat een actieve leefstijl voor hem inhoud. Betrokkene koppelt de informatie terug aan de medewerkers van de afdeling. Betrokkene bestudeerd zelf voorlichtings- materiaal wat hij ontvangen heeft. De zorgvrager geeft wekelijks in gesprek aan wat zijn doel voor de komende week is qua beweging. Hij weet dat het belangrijk is om een week doel te stellen en hierin voor een persoonlijke uitdaging te zorgen. Betrokkene heeft er vertrouwen in dat hij zijn doel kan behalen Dhr zoekt bij slecht weer een ander alternatief om (binnen) te bewegen De zorgvrager brengt in kaart wat de steunende en belemmerende factoren zijn. Betrokkene benoemd wat hem helpt om zijn doel te bereiken. Betrokkene kan vertellen wat hem belemmerd om te gaan bewegen. Betrokkene betrekt de medewerkers van de afdeling in zijn plan. De zorgvrager maakt inzichtelijk hoe hij om gaat met belemmerende factoren, wanneer hij hierdoor gehinderd wordt en hoe hij gebruik kan maken van zijn steunende factoren. Betrokkene beschrijft een ondersteunend plan van aanpak hoe hij steunende factoren kan inzetten om belemmeringen te elimineren. Betrokkene bedenkt oplossingen voor belemmerende factoren Betrokkene geeft aan waar hij ondersteuning nodig heeft om dit plan op te stellen. De zorgvrager bereikt en behoudt de gezonde actieve leefstijl. Betrokkene heeft kennis over COPD, wat de gezonde actieve leefstijl inhoud voor hem en houdt het vol om minimaal 5 maal per week te sporten / bewegen. Betrokkene beweegt wekelijks volgens de door hem zelf opgestelde doelen en werkt toe naar het opgestelde einddoel. Betrokkene nodigt medewerkers en medepatiënten uit om met hem mee te wandelen. Betrokkene vraagt om hulp als hij tegen barrières aanloopt en moeite heeft om de gezonde actieve leefstijl vol te houden. (Hoogveld, 2017a)

20 Stappenreeks van voorlichting
Openstaan Begrijpen Willen Kunnen Doen Blijven doen 6 (Van der Burgt,Terra & Van Mechelen-Gevers, 2015)

21 Stages of change 6 (Prochaska et al., 1997)

22 Modellen van gedragsverandering
Stages of change Stappenreeks Precontemplatie (ongemotiveerdheidsfase) Openstaan Contemplatie (overwegingsfase) Begrijpen Preparatie (voorbereidingsfase) Willen Kunnen Actie (gedragsverandering) Doen Stabilisatie of consolidatie (gedragsbehoud) Blijven doen

23 Literatuur Bartholomew, L.K., Parcel, G.S., Kok, G., Gottlieb, N.H. & Fernández, M.E. (2011) Planning health promotion programs: An Intervention Mapping approach. San Francisco: Jossey. De Vries, H. (1999) Tussen optimisme en realisme. Medisch Contact. 54, Hoogveld, E. (2017a). Deeltentamen: Planmatig samenwerken aan gezondheidsbevordering (beroepsproduct). HBOV Deeltijd. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Nijmegen. Hoogveld, E. (2017b). Deeltentamen: Ontwerpen, organiseren, uitvoeren en evalueren van een preventieve groepsinterventie (beroepsproduct). HBOV Deeltijd. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Nijmegen. Kok, G., Bartolomew, L.K., Parcel, G.S., Gottlieb, N.H., Schaalma, H. & Van Empelen, P. (2000) Intervention mapping; een protocol voor het ontwikkelen van op theorie en onderzoek gebaseerde gezondheidsvoorlichting. Tijdschrift voor Sociale Gezonheidszorg. 78(3), Nabuurs-Verstappen, S. (2017a). Deeltentamen: Planmatig samenwerken aan gezondheidsbevordering (beroepsproduct). HBOV Deeltijd. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Nijmegen. Nabuurs-Verstappen, S. (2017b). Deeltentamen: Ontwerpen, organiseren, uitvoeren en evalueren van een preventieve groepsinterventie (beroepsproduct). HBOV Deeltijd. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Nijmegen. RIVM Centrum Gezond Leven (2017) Loketgezondleven.nl - Integraal beleid. Geraadpleegd op 10 september 2017, van Sassen, B. (2004) Gezondheidsvoorlichting en preventie. Leidraad voor verpleegkundigen. Maarssen: Elservier. Sassen, B. (2017). Gezondheidsbevordering en zelfmanagement (7e ongewijzigde druk). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Van der Burgt, M., Terra, B. & Van Mechelen-Gevers, E. (2015) Patiëntenvoorlichting door verpleegkundigen. De stappen naar zelfmanagement (5e herziene druk). Amsterdam: Reed Business Education

24