Goddelijke Orde Romaans in de 11 e en 12 e eeuw. De middeleeuwen In de loop van de middeleeuwen verspreidt het Christendom zich over Europa. Kloosters.

Presentatie over: "Goddelijke Orde Romaans in de 11 e en 12 e eeuw. De middeleeuwen In de loop van de middeleeuwen verspreidt het Christendom zich over Europa. Kloosters."— Transcript van de presentatie:

1 Goddelijke Orde Romaans in de 11 e en 12 e eeuw

2 De middeleeuwen In de loop van de middeleeuwen verspreidt het Christendom zich over Europa. Kloosters spelen een belangrijke rol bij deze verspreiding: -Bijbels worden gekopieerd. -Er ontstaan regels voor de kerkdiensten. -Muziek wordt voor het eerst genoteerd. In het begin van de middeleeuwen wonen de mensen in kleine woongemeenschappen onder de bescherming van een vorst of heer. Vanaf de 12 e eeuw groeien de steden en is er steeds meer contact tussen de steden onderling en het platteland. Ook de kloosters vestigen zich steeds vaker in de stad. In het leven van een middeleeuwer staat het geloof centraal. Ook in de kunst spelen de verhalen uit de bijbel en het Christelijke geloof een belangrijke rol.

3 Introductie 6-7 Rond 1000: eenheid in het grootste deel van Europa: - Er bestaat maar een geloof. - Iedereen denkt hetzelfde over het doel en de betekenins van het leven. - Belangrijke rol voor de kloosters: *Bijbels kopieren en uitwisselen, * Algemeen geldende regels opstellen voor kerkdiensten. * Eerste muzieknotatie (Gregoriaans). - Na 1000 ontstaat in de christelijke wereld eenheid in bouwstijl: Romaans. Invloed van godsdienst:

4 Christus ↓ Dodenrijk ↓ ← Zielen van de slechterikken worden gewogen. Petrus → bewaakt de poort van de hemel.

5 Wat is Romaans? Stijlperiode in de (bouw)kunst in Europa die duurde van ongeveer 1000 tot 1200. Er is in deze periode nauwelijks sprake van zelfstandige beeldhouwkunst. Gebeeldhouwde figuren en decoraties zijn onderdeel van de kapitelen en timpanen. Kenmerkend voor de bouwkunst zijn de zware muren met weinig vensters. Rondbogen en tongewelven worden veelvuldig toegepast. Op muzikaal gebied staat het Gregoriaans centraal, met een eenstemmige gezongen melodielijnin een niet maatgebonden ritme.

6 Verlaten Landschap 8-9 Doornenburg Een van de oudste kastelen van Nederland. -Massieve burcht (Donjon) met diepe gracht met een voorburcht. -Binnenplaats: boerderij, kapel, zalen -Naar binnen gekeerd, wereld buiten het kasteel werd letterlijk buitengesloten. -Sobere massieve blokken metselwerk met kleine openingen. -Functionele Architectuur, nauwelijks versierend.

7 Verlaten Landschap 8-9 Carcassonne (zuid Frankrijk) Twee stadsdelen: hooggelegen ommuurde vestingstad en lager gelegen deel buiten de stadmuren. Oorspronkelijk Romeins. ME-stadsmuur: binnenmuur + buitenmuur met daartussen een diepe kloof. Klooster, Romaanse Kathedraal en paleis om veiligheid te bieden aan kloosterlingen, de bischop en de landheer. Filmpje Veilige muren trokken indertijd meer mensen dan men daadwerkelijk kon beschermen.

8 Verlaten landschap 8-9 Sante Vincente · Kloosterkerk in het Noord-Spaanse Cardona (1029-1040). · Ziet eruit als een gesloten vesting. · Plattegrond is een kruis. Aan het einde van het kruis is een halfronde apsis met slechts één boog halfrond venster. Op het hart van het kruis staat een achthoekige vieringtoren met aan de binnenzijde een koepel waarin door enkele kleine vensters licht schijnt. · Geometrische vormen · Sobere versiering door de uitsparingen en verdikkingen in de stenen wanden en pilaren. · Ramen en andere openingen in de muur worden afgesloten door een halfronde boog.

9 Arabische invloed 10-11 Grote Moskee van Cordoba: · Abd ar-Raham I start in 786 met de bouw. · Plaatselijke en Arabische stijlen worden gecombineerd. · Om het gebouw hoger te maken, is er gebruik gemaakt van twee bogen boven elkaar. Eerste boog is typisch Arabisch. · Herhaling. · In 987 moskee is 2x zo groot als oorspronkelijk en telt dan 544 zuilen. Filmpje Filmpje Gebedsruimte van de Grote Moskee · Belangrijkste ruimte. · Aan een kant bevind zich de mihrab, een kleine nis. Is gericht naar het Oosten waar Mekka ligt. · Complexe vormen, patronen en letters. (arabesken). Dit is typisch voor de Islam, waarin maken van afbeeldingen naar de werkelijkheid nagenoeg verboden is. · Kalligrafie. · Teksten uit de Koran rond deze mihrab en er wordt een ode gebracht aan de kalief van Córdoba.

10 Arabische invloed 10-11 Kruistochten · Oproep door Paus Urbanus II wordt beschouwd als een goddelijke opdracht. · In Frankrijk, Duitsland en Italië. · Kruistocht is voor ridders een uitkomst: voor het eerst is vechten niet nodig, maar juist een manier om boete te doen. · Er volgen meerdere kruistochten, allemaal minder succesvol. · Uiteindelijk levert het nauwelijks wat op, alleen een diepe kloof tussen de christelijke en Arabische wereld.

11 Relieken 12-13 Reliekarm - Reliekhouder (kerk van Binche) heeft de vorm van een arm. De houder bevat een stuk van de arm van de Heilige Jacobus (Apostel). - Op de sluitplaats (onderzijde) haar van Maria en van de apostel Petrus. - Rol van reliek: de aanbidders van deze relieken ontvangen Gods zegen (zie gebaar hand). - Toegeschreven aan edelsmid Godfried van Hoei. - Dure materialen geven het belang van de relieken die in de houder worden bewaard. Dit reliek is voor de gelovigen niet zichtbaar in de kerk. - Eens per jaar samen met een tweede reliekarm in een processie door de stad gedragen zodat Gods zegen ook buiten de kerk wordt verspreid.

12 Relieken 12-13 Reliekhouder van de Heilige Laurentius · In de middeleeuwen geloven de mensen in het bestaan van het vagevuur. Na de dood komt iedereen hier terecht die onvoldoende heeft gebeden, gebiecht of te weinig giften heeft gegeven. Pas na de foltering in het vagevuur kan de gelovige worden toegelaten tot de hemel. De angst hiervoor is erg groot en wordt bestreden met relieken van Laurentius. · Deze Laurentius is, als volgeling van Christus, door de Romeinen veroordeeld tot de brandstapel. Hij overleefde dit op wonderbaarlijke wijze, waarna hij alsnog werd onthoofd. - Wordt bewaard in het Louvre. - Dit is Laurentius in biddende houding op het vuurrooster. Het reliek (een stukje vingerbot) zit in de huls in zijn armen.

13 Relieken 12-13 Driekoningenschijn · Bekend uit kerstverhaal: Het zijn de eerste vorsten die Christus zien en hem eren als Gods zoon. · De relieken worden bewaard (in de Domkerk in Keulen) in een ruime eikenhouten kist waarin de vorm van een middenschip met zijbeuken van een kerk herkenbaar is. · Kist is bedekt met zilver, goud en edelstenen en voorstellingen die verwijzen naar het verhaal van de drie koningen. · De koninklijke relieken staan symbool voor de machtige positie die Keulen binnen de kerk inneemt. · Komen veel pelgrims op af

14 Pelgrims 14-15 Filmpje Pelgrimstochten · Een manier om de fouten die iemand tijdens zijn leven maakt weer goed te maken. · Levert aflaten op, pluspunten die worden meegewogen bij het uiteindelijke oordeel tussen hemel, hel en vagevuur. Sainte-Madeleine · Bezit het gebeente van Maria Magdalena. · Bedevaartsoord. · Vertrekplaats van de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela. · In 1120 stort het door een brand in. · Na de brand word de huidige Saint-Madeleine gebouwd. · Echte pelgrimskerk. · Grote voorhal: de narthex. · Kooromvang, zodat gelovigen langs de kapellen en relieken kunnen lopen. · Architectuur staat symbool voor de pelgrimstocht. · Vanuit Narthex eerst door poort waar Christus uitgebeeld staat daarna volgt het donkere Middenschip. Daarna in de Apsis : licht is symbool voor Gods Rijk (uiteindelijke doel van de tocht).

15 Pelgrims 14-15 Sainte-Foy · Ligt op een van de vaste routes naar Santiago de Compostela. · Raakt in verval na de Middeleeuwen. Gerestaureerd in de 19 e eeuw. · Ingericht voor het ontvangen van veel pelgrims. · Romaanse architectuur. · De kerk oogt stevig, als een kasteel. · Muren zijn massief met weinig vensters, zodat ze het gewicht van de dakconstructie kunnen dragen. · Onderdelen zijn overzichtelijk en snel herkenbaar. Franstalig Filmpje

16 Pelgrims 14-15 Puente de la Reina · Brug die speciaal voor de pelgrims werd aangelegd. Vanaf dit punt volgen alle pelgrims dezelfde route. · Een voorbeeld van de – naar middeleeuwse maatstaven - goede infrastructuur langs de drukke Spaanse route. · Architectuur sluit aan bij Franse bouwkunst. De route werd vooral door fransen gebruikt en langs de route vestigden zich ook veel Fransen. · Tegenwoordig is de Pelgrimsroute weer populair, daarom is vlakbij de brug een Meson del Peregrino gebouwd. (om te overnachten)

17 . Laatste Oordeel 16-17 Portaal Sainte-Foy · Bezoekers van Romeinse kerken staan vaak bij de ingang al oog in oog met het laatste oordeel. · Het hele timpaan was beschilderd. De hel (detail) · Steeds ontdek je nieuwe verhalen op dit timpaan. · Waarschuwingen Portaal Sainte-Madeleine · Vézelay speelt een belangrijke rol in de verspreiding van het christelijk geloof: het is een vertrekpunt voor pelgrims naar Santiago de Compostela. · Christus afgebeeld. Hij zend de apostelen uit om het geloof te verspreiden

18 Ora et Labora 18-19 Regula Benedicti · Kern: Ora et labora (bid en werk) Eadwinus Psalter · In het scriptorium kopiëren monniken oude en eigentijdse boeken. · We zien kopiist Eadwinus met pen en mes –voor het slijpen van de pen of het wegkrabben van fouten- aan het werk aan een lessenaar. · Eadwinus is trots op zijn eigen kunnen. Dit is uitzonderlijk want de monniken doen het werk niet voor eigen roem maar altijd in dienst van het klooster en uiteindelijk van God Pueri hebraeorum portantes · Benaming van gezongen psalmen is het gregoriaans. · Gregoriaans kenmerkt zich door een eenstemmige gezongen melodielijn in een niet maatgebonden ritme.

19 Ora et Labora 18-19 Johanneshymne · Als eerste stap in de ontwikkeling van muzieknotatie worden er als geheugensteuntje tekentjes, neumen, aangebracht boven in de tekst. · Guido van Arezzo verbetert dit systeem door twee lijnen aan te brengen, een gele die de toon C aangeeft en een rode die de F aangeeft. · Vervolgens ontstaat de vierlijnige notenbalk met sleutel en een notatie in vierkante noten. · Guido geeft de noten namen. De namen van deze solmisatie ontleent hij aan een Johanneshymne. Iedere regel begint een toon hoger en de lettergreep waarmee deze begint, bepaalt de naam van de toon.

20 Sober of Luxe 20-21 De bekering van Eustachius · Op het eerste gezicht lijkt de sainte-madeleine in Vézelay wat sober, maar als je goed kijkt zie je dat de meer dan honderd kapitelen van de pijlers en halfzuilen heel rijk zijn bewerkt. · Elk kapiteel is versierd met weer andere bloem- en plantmotieven en verbeeldt een eigen verhaal. · Een van de kapitalen laat de bekering van Romeinse generaal Placidus zien. Op zijn paard jaagt hij met zijn jachthond op groot wild. Plotseling staat hij tegenover een hert met een houden kruisteken tussen zijn gewei. Placidus bekeert zich na deze verschijning onder zijn nieuwe naam Eustachius. Hij werd gemarteld.

21 Sober of Luxe 20-21 Klooster Fontenay · In Nederland worden de cisterciënzers schiermonniken genoemd. · Schiermonnikoog dankt zijn naam aan een klooster dat hier ooit stond. · Centraal in het complex ligt de kloostertuin. · Tuin is strak en symmetrisch van indeling en keurig onderhouden. · Voor de monniken is de tuin een afspiegeling van de goede orde. · Rondom de tuin loopt de kloostergang, kaal en zonder beeldhouwwerk. · De gang verbindt de verschillende gebouwen waaruit het klooster bestaat. · Een indrukwekkende entree met een gebeeldhouwd Laatste Oordeel ontbreekt. Kerk Fontenay · Sobere interieur. · Heel kaal. · Niet mogelijk om tussen muren, zuilen en gewelven te schilderen. · Architectuur van de gotiek. · De handgeschreven boeken worden niet meer voorzien van illustraties hier.

22 Hoofdstuk 2 Steden en Kathedralen Gotiek In de late middeleeuwen worden er kathedralen gebouwd in Frankrijk en omringende landen. Men wil God een woonplaats bieden  kathedraal Al het werk wordt buiten het gebouw gemaakt. Veel werk voor het volk. Enorme groei van steden. Er ontstaat ruilhandel. Steden (de hele burgerij) proberen elkaar te overtreffen met het bouwen van hoge en grote kathedralen en kerken. De diensten worden spannender gemaakt door o.a. meerstemmige muziek en toneelmatige uitbeeldingen van Latijnse teksten.

23 Christus werd steeds meer als een gewoon mens voorgesteld. Niet meer als een koning die wetten voorschrijft.

24 Het koor blz. 26 - 27 Tijdens diensten wordt de Roep om herkenbaarheid en begrijpelijke handelingen steeds groter. Om hier gehoor aan te geven ontstaat het liturgisch drama, Latijnse teksten worden verduidelijkt door spel. Muziek wordt meerstemmig en uitbundiger, dit is een grote ontwikkeling in de geschiedenis van muziek en theater. Koor is de belangrijkste plek van de kerk. Verhoogd podium. Plek waar priesters rituele handelingen verricht tijdens de mis. Voor gewone mensen verboden terrein.

25 Viderunt Omnes van Kapelmeester Perotin 12 e eeuw hechten componisten minder belang aan de verstaanbaarheid van liedteksten. Het eenstemmige karakter van de oude gregoriaanse muziek wordt losgelaten. Je hoort van oorspronkelijke een gregoriaanse melodie terug als zeer langgerekte tonen. Slow motion, de psalm tekst in nauwelijks te verstaan. Eerste twee woorden duurt 4 minuten. https://www.youtube.com/watch?v=aySwfcRaOZM Voorbeeld van polyfonie (meerstemming, elke stem zelfstandig vormt een melodie) Cantus Firmus, de hoofdmelodie gezongen door een tenor

26 La Messe de Nostra Dame van Guillaume De Machaut Meerstemmigheid nog meer doorgevoerd. Compositie bestaat uit vier gelijkwaardige stemmen, met elke een eigen melodie lijn en bij behorende teksten. https://www.youtube.com/watch?v=mvIEA2dBKGA Mis bestaat uit gezongen delen in een vaste volgorde. Kyrie = roep om goddelijke bescherming Gloria = aanbidding van god Credo = bevestiging van het geloof Sanctus = loflied Agnus Dei = verzoek aan god om zich te bekommeren om de gelovigen De mis van De Machaut oudste bekende mis geschreven door 1 componist. Speciaal voor de Notre-Dame in Reims. Grondlegger van de meerstemmige Franse chansons

27 Quem Quaeritis 'Wie zoekt gij?‘ Bij speciale gelegenheden is er liturgisch drama te zien. Bijbelteksten worden omgezet in begrijpbare dialogen. Vaste rolverdeling en regie aanwijzingen Pasen is het belangrijkste feest voor de katholieke kerk. De kruisiging van Christus en zijn opstanding uit de dood 'Wie zoekt gij?‘

28 God is licht blz. 28 - 29 Notre-Dame in Chartres “de wereld en het universum vormen samen een uit vele trappen bestaande waterval van licht(…) Wie door het goddelijke licht wordt beschenen, weerkaatst het ook weer terug.” abt Suger

29 Gotische kathedraal

30 Roosvenster kathedraal van Chartres

31 Incarnatievenster kathedraal van Chartres Kongingsportaal In dertig voorstellingen het verslag van het leven van Christus. Annunciatie, geboorte van christus, de komst van de drie koningen, Maria op een troon (symbolisch de stal) enz. https://www.youtube.com/watch?v=loUI20R1Hi8 https://www.youtube.com/watch?v=H1aonO9SQFk

32 De Kathedraal exterieur blz. 30 – 31 De steden overtreffen elkaar met het bouwen van een nog hogere en grotere kathedraal. Bekostiging door schenkingen en hogere belastingen door de stadsbewoners. Kathedraal van Reims is belangrijk omdat daar de Franse koningen gekroond. Twee gelijke torens met grote open venstervormige uitsparingen waardoor het geluid van de klokken over de stad kan klinken Koningsportaal Roosvenster Gevel bestaat uit drie lagen

33 Exterieur De bouw wordt verricht door verschillende bouwloges = gespecialiseerd aannemersbedrijf: Metselaars Timmerlieden Beeldhouwers Glazeniers Kenmerken Gotische kathedraal: Open gevels Skeletbouw Hoog Spitsbogen Luchtbogen Roosvensters Straalkapellen Bijna losstaand beeldhouwwerk in gevels

34 Annunciatie en visitatie Annunciatie: een engel die Maria verteld dat ze zwanger zal zijn van Christus. Visitatie: de al zwangere Maria wordt bezocht door de toekomstige moeder van Johannes de Doper. Duidelijke emoties Gedetailleerd De 2 rechter beelden zijn 20 jaar later gemaakt en tonen nog meer detail

35 Het Plein blz. 32 -33 Siena is een stad waar het stadhuis het middelpunt van de stad is en niet de kerk. Het aantal inwoners stijgt enorm in de late middeleeuwen. Inwoners willen binnen de stadsmuren wonen dus er wordt hoog gebouwd en dicht op elkaar gebouwd. Toch is er een groot plein in het centrale deel van de stad. Piazzo del Campo / Siena Schelpachtige vorm Komvorm (bijna ervaren als amfitheater) Omsloten door gebouwen Gekleurde bestrating versterkt de blikrichting

36 9 segmenten Ieder segment staat voor een afgevaardigde van het stadsbestuur. 9 mannen (rijke kooplui en bankieren) vormen de Nove, (negen in het Italiaans) Functie: Markt, terechtstellingen, openlucht missen, stierengevechten.

37 Palazzo Pubblico Meest prominente gebouw op de Piazza del Campo. Belangrijkste machtscentrum van de stad Zetelt de Nove Bestuursvorm komt in de buurt van een republiek. Duidelijke christelijke waarden, zoals Rechtvaardigheid Voorzichtigheid Kracht en matigheid

38 Het goede bewind In 1338 maakt Ambrogio Lorenzetti in opdracht van de Nove, twee fresco’s voor de vergaderzaal. Zeer gedetailleerd en naturalistische stijl. Het goede bewind Hier zijn de gevolgen van goed en verstandig bestuur te zien.

39 Alle terreinen waarmee het bestuur zich bezighoudt zijn in de voorstelling terug te zien. Verdediging van de stad Rechtspraak Het bestuur van de provincie De zorg voor goed onderwijs en zieken Het reguleren van handel De beschreming van de ambachten

40

41 De straat blz 34 - 35 De reizende gokelaer van Lucas van leyden Je ziet een rondtrekkende vagant die een doedelzak speelt Vaganten lopen het gevaar als handlanger van de duivel te worden gezien. Door de kerk werden ze gezien als minstrelen van de Satan Hun muziek staat in tegenspraak met de strenge kerkelijke muziek. Vagant/vagebont: Groep straatartiesten, mengvorm van muziek, Theater en circusachtige acts

42 Passiespelen en Valenciennes Mysteriespel is de vroegste vorm van religieus straattheater. Bijbelscenes worden nagespeeld. Passiespel geeft het lijden van Christus weer. Soms honderden spelers en duurt het spel soms dagenlang. Uitgebreide decors met theatrale effecten. (overstroming, brand)

43 Wagenspel, hierbij trekken karren in optocht langs publiek. Wagens worden gemaakt door de gilden Elk gilde is herkenbaar aan het Bijbelverhaal dat wordt uitgebeeld. Bijvoorbeeld; timmerlieden-> toren van Babel Visverkopers -> Jonas en de Walvis Scheepsbouwers -> de ark van Noach

44 Mirakelspel ontstaat aan het einde van de Middeleeuwen. Hierin worden verhalen verbeeld waarin op wonderbaarlijke wijze zondaars hun leven beteren. Mariken van Niemeghen: Ze gaat in zee met de duivel, zeven jaar leeft ze een wild en zondig leven samen met de duivel. Na het zien van een wagenspel komt ze tot inkeer. De duivel probeert dit te voorkomen en sleurt haar de lucht om haar te pletter te laten vallen. Mariken overleeft dit, een wonder. Na jaren van boetedoening is een klooster vergeeft God haar haar zonden en kan Mariken vredig sterven.

45 Klooster in de stad blz. 36 en 37 San Francesco van Assisi Gewijd aan de Heilige Franciscus Door al zijn bezitting en luxe op te geven volgt hij het voorbeeld van Christus die zijn leerlingen uitzond om te prediken zonder enig bezit. Franciscus krijgt ook volgelingen die met hem mee reizen. Hij spreekt de taal van het volk en zet zich af tegen de rijkdom van de kerk.

46 Het leven van Franseso wordt verbeeld in grote fresco’s. Dit is typisch italiaans, men geeft de voorkeur aan muurschilderingen boven gebrandschilderde ramen.

47 Fransiscus predikt op straat. Hij spreekt het volk rechtstreeks aan en zicht als een straatartiest over de schepping van god. Hij benadrukt de menselijke kant van God. Hij introduceert de kerststal, een illusie van de geboorte van Christus. Deze zie je terug in de fresco’s van Giotto

48 Tegen het einde van zijn leven trekt Franciscus zich terug om te vasten. Hij raakt in extase, waarna op zijn lichaam de wonden van de gekruisigde Christus aftekenen. Door te lijden is het dus mogelijk om Christus voorbeeld te volgen. Twee jaar na zijn dood verklaart de kerk Franciscus heilig. Giotto, De dood van de Heilige Franciscus Onderaan; rouwende monikken Midden; de mis ter ere van zijn begrafenis Boven; Franciscus verrijst naar de hemel, omgeven Door engelen Vormgeving: Natuurlijk, realistisch, plooival, gezichtsuitdrukkingen. Religieuze figuren worden afgebeeld als mens van vlees en bloed. Giotto is voorloper op ontwikkelingen in de schilderkunst

49 Het hof blz. 38 en 39 Codex Manesse Minstrelen-handschrift van de familie Manesse. Minstrele of minnesanger zingen niet alleen over de hoofse liefde, maar ook over politiek of morele Kwesties. De meeste liederen kennen een refrein. Hiermee worden de hovelingen uitgenodigd tot Dansen of meezingen.

50 D’ardant desir Motet = Meerstemmige koorcompositie op geestelijke, vrnl liturgische tekst. https://www.youtube.com/watch?v=ZKfU7y15A_g Een lied voor de kenners, niet voor het volk. Opvallend is de mengvorm van religieuze en wereldlijke thema’s. Componist is onbekend, waarschijnlijk is het Samengesteld uit in die tijd bekende teksten en Melodieën.

51 Ecco la primavera, Francesco Landini https://www.youtube.com/watch?v=nHXtzNxzOYs Ode aan de lente. Hij verbindt de traditie van de troubadours met de recente ontwikkelingen van de Franse polyfonie. Hij schrijft zijn eigen muziek en teksten en voert deze het liefst zelf uit. Hij is beroemd om zijn dichtkunst en orgelnist. Landini is een van de eerste componisten waarvan werk is bewaard gebleven. Na zijn dood is zijn repertoire vast gelegd in de Codex Squarcialupi