Wat kan een natuurwetenschapper met geloof?

Presentatie over: "Wat kan een natuurwetenschapper met geloof?"— Transcript van de presentatie:

1 Wat kan een natuurwetenschapper met geloof?
Karel van Dam 21 januari 2016 cciv

2 Ichthyologie Er is in zee een coelacanth gevonden, de missing link tussen twee vissen in. De vinder weende van verwondering. Onder zijn ogen lag voor ‘t eerst verbonden de eeuwen onderbroken schakeling. En allen die om deze vis heenstonden voelden zich op dat ogenblik verslonden door de miljoenen jaren achter hen. Rangorde tussen mens en hagedis en van de hagedis diep in het stof, verder dan onze instrumenten reiken. Bij dit besef mogen wij doen alsof de reeks naar boven toe hetzelfde is en kunnen zo bij God op tafel kijken. Gerrit Achterberg cciv

3 Inleiding Dit verhaal berust op simpele toepassing van de basis elementen van de evolutie theorie Fysieke lijn en spirituele lijn Conclusie: er is geen levende materie zonder geest De geest manifesteert zich via de materie cciv

4 Hoofdprincipes van evolutie
Elk proces bestaat uit interacties tussen onderdelen en verloopt langs de weg van de minste weerstand Bij elk proces gaat energie verloren (althans wordt de energie steeds minder ‘waardevol’/bruikbaar). In de thermodynamica heet dit toename van entropie Proces dat leidt tot meest effectieve ‘product’ zal voortbestaan cciv

5 Energie verlies in het universum (Watt/kg) (naar Fred Spier)
Melkweg Zon 0.002 Aarde 0.0075 Planten 0.09 Dieren 2 Mens 2→230 cciv

6 Energie overdracht: de cyclus van het leven op aarde
koolhydraat en zuurstof CO2 en water Er moet om te kunnen leven woortdurend een bron van energie zijn. Op aarde is dat in eerste instantie de zon Op het niveau van de reacties in cellen zijn energie-vragende reacties gekoppeld aan energie-leverende. Ik ga daar nu niet op in, maar wel op de grote cyclus die zo ontstaat: De zon laat planten groeien en dieren eten de planten De biosfeer is te beschouwen als een grote reactor, waarin zonlicht wordt gebruikt om de cyclus van het leven in stand te houden. Er is over lange tijd gezien een soort stromend evenwicht Door dramatische gebeurtenissen kan die echter worden verstoord: verbranden fossiele brandstof! fossiele brandstof

7 Emergentie: zelforganisatie in een chemische reactie: Zhabotinski reactie
cciv

8 Hoe zijn complexe structuren met lage entropie (zoals die van het leven) te begrijpen?
Locale afname in entropie kan gecompenseerd worden door een grotere toename elders Er bestaat strikte koppeling tussen processen met energie overdracht: bioenergetica Evolutie is het proces waarbij steeds complexere systemen ontstaan met verlies van vrije energie (toename van entropie) cciv

9 Toenemende complexiteit
Van big bang tot sterrenstelsels: ontstaan elementen Van planeet tot ‘oersoep’: reacties tot moleculen Katalyse: reactie beinvloed door derde partner Autokatalyse: reactie leidt tot meer product Energie overdracht: koppeling van reacties via katalyse door eiwit Lokale concentratie: protocellen (‘leven’) Erfelijkheid: code eiwit in DNA (mutaties!) Een verdere enorme stap in de evolutie is het ontstaan van erfelijkheid. De werking van de cel werd losgekoppeld van het doorgeven van de eigenschappen van die cel. Eiwitten kunnen zichzelf niet vermenigvuldigen, maar wel het molekuul DNA repliceren. Omgekeerd kan DNA geen reacties onderhouden, maar wel de specifieke sturing van de aanmaak van eiwtten verzorgen. cciv

10 Darwin tegenover Lamarck
Darwin zag evolutie als het resultaat van toevallige variaties, die gestabiliseerd worden bij de nakomelingen Lamarck zag evolutie als het resultaat van verworven eigenschappen, die doorgegeven worden In beide gevallen moeten de variaties voordelig zijn voor het overleven van de nakomelingen cciv

11 Schematische structuur van DNA
A tegenover T G tegenover C Structuur van DNA: A/T en G/C Mechanisme van verdubbeling

12 Evolutie afgeleid uit de aminozuur volgorde in cytochroom c
Vanaf gemeenschappelijke voorouder onafhankelijke veranderingen We kunnen die gebruiken om een evolutionaire stamboom te construeren (heb ik in proefcollege al eens verteld)

13 Toenemende complexiteit
erfelijkheid via DNA: code voor een eigenschap sexuele voortplanting in eukaryoten: versnelde overdracht groepen eigenschappen meercelligen: interactie en taakverdeling sensorische cellen: zenuwen en hersenen Een verdere enorme stap in de evolutie is het ontstaan van erfelijkheid. De werking van de cel werd losgekoppeld van het doorgeven van de eigenschappen van die cel. Eiwitten kunnen zichzelf niet vermenigvuldigen, maar wel het molekuul DNA repliceren. Omgekeerd kan DNA geen reacties onderhouden, maar wel de specifieke sturing van de aanmaak van eiwtten verzorgen. cciv

14 Samenwerking van sensorische cellen
Verschillende sensorische signalen worden op een centraal punt (hersenen) verzameld Signalen worden ‘vergeleken’ met elkaar en met voorgaande signalen Integratie tot één response: sensory signal integration Sensory signal integration dysfunction Samen is dit ‘instinctieve’ response te noemen De mens is in dit verhaal een van de zoogdieren, die vrij onlangs is ontstaan Hij heeft echter de grootste hersenen (I.v.m. zijn omvang)

15 Zelforganisatie in een biologisch systeem: spreeuwen in vlucht
cciv

16 Samenwerking van sensorische cellen
Signalen vergelijken met resultaten uit het verleden en met projectie van de toekomst: beredeneerde reactie Definitie intelligentie: Intelligentie is het vermogen doelgericht te handelen, rationeel te denken en effectief met de omgeving om te gaan. De mens is in dit verhaal een van de zoogdieren, die vrij onlangs is ontstaan Hij heeft echter de grootste hersenen (I.v.m. zijn omvang)

17 De ‘geest’ Op welk moment in de evolutie is de ‘geest’ in het spel gekomen? Wat moeten we onder ‘geest’ verstaan? Hoe is de interactie tussen ‘geest’ en materie De geest is de groep cognitieve eigenschappen die bewustzijn, waarneming, denken, oordelen en geheugen mogelijk maakt. Deze is karakteristiek voor de mens, maar kan misschien ook voorkomen bij dieren. cciv

18 Ontwikkeling van het brein
Snelle en langzame reactie op signalen uit omgeving Instinct en verstand(?) Nature/nurture Eerste stap is leren door imiteren: spiegelneuronen cciv

19 Spiegelneuronen cciv

20 Interactie tussen individuen
Eigenschappen van een individu worden bepaald door de omgeving Gedrag deels aangeboren en deels aangeleerd Ook groepsgedrag bestaat uit beide componenten cciv

21 Sociale regels uniek voor mens?
Frans de Waal: bonobo’s Groep kent regels en geeft die door (experiment met blokken en bananen) Bonobo’s hebben ‘rechtvaardigheidsgevoel’: experiment verschillende beloning cciv

22 Cultuur als groepsgedrag
Tijdens opvoeding leert een kind het ‘gewenste’ gedrag in/van zijn omgeving Consistent groepsgedrag verhoogt overlevingskans Religie is onderdeel van groepsgedrag (‘grote verhalen’) cciv

23 Cultuur als groepsgedrag
Religie codificeert de groepsregels in verhalen en symbolen ‘Comfort and challenge’ Bewustzijn van eigen verantwoordelijkheid Natuurwetenschap is ook een ‘verhaal’, waarbij de wiskunde de taal is cciv

24 Teilhard de Chardin (eerste helft vorige eeuw)
In materie is vanaf de oerknal een geestelijke component in alles aanwezig Tijdens de evolutie neemt de geestelijke waarde van levende wezens toe De mens is het hoogtepunt van de schepping: bewustzijn het is summum van geestelijke waarde cciv

25 Wat betekent dit alles voor (mijn) geloof?
De wetenschap(per) gebruikt een model om zijn wereld te ‘begrijpen’ We kunnen een aannemelijk model opstellen van de natuur In dit model zijn zowel fysische als immateriële aspecten opgenomen De herkomst van alles blijft een mysterie cciv

26 Waarneembare trends in de evolutie
Steeds sneller energie verbruik Steeds grotere invloedssfeer Steeds grotere onderlinge afhankelijkheid Steeds groter bewustzijn cciv

27 Samenvatting Intelligentie en bewustzijn zijn emergente eigenschappen van (complexe) materie; reactie op signalen van buiten en binnen Lichaam en geest evolueren als een eenheid ‘Cultuur’ ontstaat in een evoluerend netwerk van individuen Het universum is een evoluerende eenheid, met een fysische en een geestelijke component cciv

28 cciv

29 Alex Renton is een niet-gelovige Schotse man
Alex Renton is een niet-gelovige Schotse man. Hij stuurt zijn dochter Lulu naar een basisschool die verbonden is met de Schotse kerk. Op school moet ze een brief aan God schrijven: "Aan God. Hoe bent u uitgevonden?" Haar ouders zijn onthutst: "We hadden niet verwacht dat een door de overheid betaalde, weliswaar aan een kerk verbonden, school zoveel aan God zou doen," zegt haar vader.  Alex Renton kan nu verschillende dingen doen. Hij kan haar zijn eigen overtuiging vertellen dat God niet bestaat. Of hij kan - om haar niet verwarring te brengen - net doen of hij ook in God gelooft. In plaats daarvan besloot hij om de brief door te sturen naar de vier grote kerkgenootschappen. Van twee kreeg hij geen reactie, van de Katholieken een ingewikkeld theologisch verhaal. Van de Anglicaanse kerk kreeg hij deze brief terug: cciv

30 Beste Lulu, Je vader heeft je brief doorgestuurd en vroeg of ik hier antwoorden op heb. Het is een moeilijke vraag! Maar ik denk dat God ongeveer zo zou antwoorden: 'Beste Lulu - Niemand heeft Me uitgevonden - maar veel mensen hebben Mij tot hun grote verrassing ontdekt. Ze ontdekten Mij toen ze rondkeken op de wereld en dachten dat het echt mooi was of echt wonderlijk was en zich afvroegen waar het vandaan kwam. Ze ontdekten Mij als ze heel, heel stil alleen waren en een soort vrede en liefde voelden die ze niet hadden verwacht. Daarna vonden de mensen allerlei opvattingen over Mij uit - sommige verstandig, andere niet zo verstandig. Af en toe stuur Ik ze aanwijzingen - vooral door het leven van Jezus - om dichter te komen bij Wie Ik écht ben. Maar er bestond niets en niemand vóór Mij om Mij uit te vinden. Een beetje zoals iemand die een boek schrijft, ben Ik begonnen met het verhaal van de wereld en uiteindelijk bedacht Ik mensen zoals jij, die zulke lastige vragen kunnen stellen!' Daarna zou Hij je heel veel liefde sturen en de brief afsluiten. Ik weet dat Hij gewoonlijk geen brieven stuurt, dus ik doe m'n best met wat ik weet. Ook van mij heel veel liefde! Aartsbisschop Rowan cciv