Argumenteren & juridisch handelen

Presentatie over: "Argumenteren & juridisch handelen"— Transcript van de presentatie:

1 Argumenteren & juridisch handelen
ARGUMENTATIELEER Prof. Dr. Rogier de Corte Argumenteren & juridisch handelen DEEL I. Kader juridische argumentatieleer 3 de licentiaat rechten UGent – academiejaar Argumentatieleer 1 3 januari 2004

2 juridische argumentatieleer
waarover zal het gaan? juridische argumentatieleer problematiek van het vak kader en achtergrond juridische argumentatie juridisch betoog synthese I II III

3 juridische argumentatieleer
problematiek van het vak kader juridische argumentatie achtergronden van argumentatie

4 I. PROBLEMATIEK van het VAK
redeneren logica & argumentatie juridische argumentatie diverse invalshoeken

5 A. redeneren stelling - bewering - conclusie - standpunt …..
staven met een andere stelling = argument verworvenheid

6 roken is schadelijk voor gezondheid
redeneren roken is schadelijk voor gezondheid stelling staven met wetenschap heeft aangetoond dat rokers gevoeliger zijn voor het ontwikkelen van kanker een andere stelling = argument verworvenheid

7 B. verhouding: logica - argumentatie
wetenschappelijke discipline van de juiste afleiding bewijzen voorbeeld kenmerk: indien juist, dan rest fout is niet domeingebonden

8 overtuigen - overreden
logica - argumentatie argumenteren aanspraak maken op geloofwaardigheid overtuigen - overreden voorbeeld kenmerk: twee stellingen kunnen juist zijn is sterk domeingebonden

9 C. juridische argumentatie
een structureel onderdeel van juridische besluitvorming meer dan motiveren niet formeel argumenteren motiveren pleiten conclusie schrijven …………. error in procedendo grondwettelijk verankerd

10 wanneer hebben wij het te maken met een goed vonnis?
D. België laatste jaar van de opleiding tot 1970: logica na explosie van rechtstheorie Ned.: ter Heyde, Langemeyer, Wiarda, Leyten Be.: Van Gerven, Van Hoecke wanneer hebben wij het te maken met een goed vonnis?

11 België na 1990 - expertsystemen
Jaap van den Herik, Kunnen computers rechtspreken, Gouda Quint, p.

12 E. raakvlakken rechtspsychologie rechtssociologie rechtstheorie
analyse van het denproces dat gevolgd wordt door de probleemoplosser rechtspsychologie rechtssociologie rechtstheorie anticipatief beslissen recursief denken multidisciplenair onderzoek van de achterliggende waarden van het recht het recht als maatschappelijk fenomeen psychologie van de probleemoplooser aanvaardbaarheid beslissing

13 F. rechtspraktijk neemt het grootste deel van het «argumenteren» voor zijn rekening, maar leert weinig over «argumenteren» Leyten Ik ben niet geneigd in de daadwerkelijke beoefening van de praktijk … - hetzij als advocaat, hetzij als rechter - een stimulerende factor, laat staan een voorwaarde te ontwaren voor de theoretische beoefening van de rechtstheorie

14 rechtspraktijk motivering van vonnissen
werkdruk marginale waarde motivering van vonnissen motivering van wetgevende akten motivering van bestuurshandelingen

15 G. wetenschap sterke binding tussen wetenschappelijk rechtsbedrijf en juridische argumentatie doctoraat voordrachten scripties wetenschappelijke bijdragen

16 afwerking van de opleiding in de breedte
H. doelstellingen niet praktisch of beroepsgeoriënteerd wel de wetenschappelijke basis voor kritische analyse afwerking van de opleiding in de breedte

17 II. HET KADER redeneren en argumenteren
argumenteren als communicatievorm logica en argumentatieleer kennistechnologie

18 A. argumenteren en redeneren
wat is het? kenmerken

19 § 1. waarover gaat het verklaring ter ondersteuning van uitspraak iemand beïnvloeden op basis van redelijkheid sociaal verbaal

20 § 2. kenmerken R. Foqué rationaliteit openbaarheid
argumenten worden op eigen merites onderzocht bijv. vrijspraak 17-jarige hypothetisch rechtmatig alternatief sociaal aspect communicatie

21 kenmerken - 2 contextualiteit contrafacticiteit integriteit voor wie?
auditoire contextualiteit contrafacticiteit integriteit bindende afspraken? domeingebonden

22 B. argumenteren als communicatie
communicatieproces kernbegrippen gevolgen Mark Van Hoecke, Law as communication, Hart publishing, 2002, 225 p.

23 communicatieproces

24 communicatiebegrippen
objectief gegeven teken wat? WVP Databankwet …. referent tekenset met syntax en grammatica

25 communicatiebegrippen
drager van teken informatie subjectief gegevens door het gebruik van intelligentie omzetten naar kennis

26 communicatie rechtsregels zijn boodschappen in een communicatieproces door de overheid aan de burger waarbij …..

27 gevolgen 1. betekenistoekenning
1. boodschappen (argumenten zijn boodschappen) hebben geen autonome betekenis de betekenis wordt toegekend binnen het communicatieproces bijv. art. 870 Ger. W. over de bewijslast

28 gevolgen betekenistoekenning
2. de betekenis van een boodschap kan niet bindend in de boodschap worden vastgelegd oude AB-wet Nederland 3. boodschap beoordelen, kan soms vereisen tot het herfomuleren

29 betekenistoekenning klare tekst theorie
teksten die klaar zijn moeten niet geïnterpreteerd worden interpreteren is betekenis toekennen dus: klare tekst theorie is nonsens in theorie onjuist, maar wijst op gezond verstand

30 andere gevolgen 2. anticipatief poneren
anticipatief poneren van de vermoedelijke inhoud + verificatieproces 3. uitgedrukte vs reële boodschap welwillendheidsbeginsel

31 C. logica en argumentatieleer
argumenteren overtuigen van redelijkheid dwingend redeneren overtuigen overreden afleiden bewijzen

32 § 1. logica - bewijzen begrip soorten verhouding recht en logica

33 Cartesiaans redeneren
begrip juiste afleidingen – vorm, niet inhoud – indien iets juist is, dan is het tegenovergestelde onjuist deductief inductief abductief Cartesiaans redeneren

34 geformaliseerde, geaxiomatiseerde logica met calculus
soorten geformaliseerde, geaxiomatiseerde logica met calculus een beperkt aantal wetten of axioma’s, waaruit andere axioma’s of wetten kunnen afgeleid worden creëren van artificiële taal het geheel van regels voor het doen van bewerkingen

35 soorten de monotone modale of aletische logica meerwaardelogica
deontische logica propositielogica klasselogica predikatenlogica relatielogica

36 le syllogisme juridique
soorten syllogisme alle mensen zijn sterfelijk Socrates is een mens Socrates is sterfelijk le syllogisme juridique

37 verhouding recht/logica
de band tussen logica en recht is bijzonder zwak, die werd aangetoond door: 1. Chaïm Perelman in de jaren door de KI in de jaren 90 de nieuwe retoriek

38 logica zowel Chaïm Perelman, Boekema e.a.: de inhoud van de te nemen beslissing is niet aangestuurd door logica Cass. 29 oktober 1976 oplossing probleem probleem oplossing stukjes logica

39 logica indien de kern van recht is «beslissen», dan
kan logica een bepaalde uitspraak niet opleggen is een fout tegen de logica niet noodzakelijk een juridische fout

40 dialectisch redeneren
§ 2. argumentatie wat? dialectisch redeneren redeneren op basis van redelijkheid

41 argumentatie - overtuigen
vormen dialectica argumentatie in discussie waarde van het argument overtuigen convaincre juist, waarschijnlijk, in elk geval, …. retorica vaste rollen resultaat overreden persuader

42 D. kennistechnologie 1 - kennis 2 - intelligentie 3 - wetenschap 4 - expertise 5 - AI 6 - expertsystemen

43 § 1. kennis 1 - wat 2 - stadia 3 - juistheid 4 - drager 5 - soorten
onzekerheid wegnemen door communicatie 1 - wat 2 - stadia 3 - juistheid 4 - drager 5 - soorten conceptualisering en formalisering mens, dier en systeem praktische kennis (sensorische motorische taken) cognitieve kennis meta-kennis wereldkennis gestructureerde kennis heuristische kennis

44 § 2. intelligentie 1 - wat 2 - uitingen 3 - zoeken
iets of iemand is intelligent als men dat zo vindt 1 - wat 2 - uitingen 3 - zoeken zich herinneren oplossingen bedenken keuzes maken …. waardeoordeel vormen gestructureerd of blind zoeken heuristisch zoeken

45 § 3. wetenschap een attribuut van kennis systematische opbouw van de kennis verificatiemethode

46 § 4. expertise diepgaande kennis door ervaring opgebouwd verschil tussen gestructureerde en ervaringskennis juridische expertise strategie algoritme diepte en breedte

47 § 5. AI 1 - wat 2 - Turingtest tak van de wetenschap waarbij de menselijke intelligentie wordt nagebootst d.m.v. computerprogramma's inzicht in menselijke intelligentie - nabootsen van: het gedrag en de processen het resultaat

48 AI Turingtest A.M. Turing, ComputingMachinery and Intelligence in Mind, Oxford University Press, 1950 M O V

49 § 6. expertsystemen 1 - wat expertsystemen - kennissystemen zijn wel haalbaar via een programma in een beperkt domein problemen oplossen op het niveau van een menselijk expert

50 expertsystemen een klassiek programma is een procedureel programma, dat zeer veel intelligentie kan bevatten, maar zelf niet intelligent is het is gericht op gegevensverwerking programma, data, kennis én redeneren zijn verweven een expertsysteem is een programma waarin de kennis afzonderlijk gerepresenteerd is met een zelfstandige redeneermodule

51 klassiek programma JA NEE klant bestelling … factureren faillissement?
Print factuur aan curator 21% btw Print factuur aan klant 21% btw

52 expertsysteem

53 expertsysteem kennisbank gegevensbank redeneermachine
gebruikersinterface uitlegfaciliteit

54 § 7. redeneermechanismen
inference engine Er wordt een keuze gemaakt tussen verschillende mogelijkheden de aard van het probleem bepaalt mee hoe geredeneerd wordt beslissingstabel Rule Based Reasoning (RBR) Case Based Reasoning (CBR) neuraal netwerk

55 beslissingstabel exclusiviteit & exhaustiviteit tanken
herstel benzine-meter actie 1. benzinemeter op 0 2. auto start niet 2. auto start benzine is op conditie Regel3 Regel2 Regel1 regel exclusiviteit & exhaustiviteit

56 RBR ALS - DAN - regel gebaseerd expertsysteem
mens(socrates) Socrates is een mens sterfelijk(X):-mens(X) alle mensen zijn sterfelijk goal:sterfelijk(socrates)? is Socrates sterfelijk yes ja

57 CBR - aanwezigheid van een aanzienlijke databank aan cases - de cases zijn voorzien van "parameters" - een nieuw geval wordt ingevoerd en het systeem zoekt het dichtstbij gelegen geval

58 CBR aangevuld met frames en scripts
Frame men geeft een omschrijving van het begrip stoel Wanneer later de stoel van John moet omschreven worden, geeft men enkel de aanvullende informatie Script omvat een geheel van omschrijvingen en handelingen, die herbruikbaar worden bijv. een collegescript

59 NN expertsysteem dat via aanleerroutines tot herkenning overgaat - herkennen van letters - voorwerpen

60 III. DE ACHTERGRONDEN cultuurhistorisch denkpatroon
perceptie van de taak

61 A. cultuurmaatschappelijke denkpatronen
1626 Joost de Damhouder In civile saken de reden van de sententie te stellen en is gheen wijsheydt  de mythische denkfase  de ontologische denkfase  de functionele denkfase

62 verwijzing steeds naar hoger dus geen verantwoording
- a - mytische fase mens - omgeving - heelal zijn niet duidelijk van elkaar te onderscheiden verwijzing steeds naar hoger dus geen verantwoording

63 gezag komt van boven, geen verantwoording
mytische fase gezag komt van boven, geen verantwoording beslissing moet niet verantwoord worden indien toch verantwoording dan verwijzing naar elementen buiten de rechtsorde - van hogere orde (natuurrecht, het geweten, ….) bewijsrecht natuurrecht …………... mensenrechten

64 geen verwijzing naar hoger rationele verantwoording
- b - ontologische fase mens - omgeving - heelal komen los van elkaar en verzelfstandigen geen verwijzing naar hoger rationele verantwoording  eerste ontwikkeling: bevrijding  verdere ontwikkeling: vervreemding

65 1. voorbeeld uit procesrecht 2. veralgemening
ontologische fase (2) 1. voorbeeld uit procesrecht 2. veralgemening 3. de gelding van gezag (verantwoording) wordt gebaseerd op bevoegdheid en procedures los van de aard der dingen

66 op argumentatief gebied
ontologische fase (3) op argumentatief gebied wetgeving wordt netjes geordend rechter past wet toe via syllogische redenering motiveren is aantonen rationaliteit

67 recht is compleet – gesloten kennisverwerving le syllogisme juridique
ontologische fase (4) recht is compleet – gesloten kennisverwerving le syllogisme juridique regel is regel dura lex, sed lex weigert grondwettelijkheidstoets weigert controle uitvoerende macht aanvaardt geen algemene rechtsbeginselen Hof van cassatie

68 afbraak van het legisme
ontologische fase (5) afbraak van het legisme de wet is niet meer het onbetwiste einde mensenrechten defederalisering (constitutioneel hof) internationalisering

69 - c - functionele fase mens - omgeving - heelal zoektocht naar nieuw groot verbond - functie de eenheid wordt hersteld door de klemtoon te leggen op de functie  normdoel van een regel & instelling

70 functionele fase de quasi-autonome werking van concepten wordt beperkt door hun normdoelgerichtheid motivering krijgt nieuwe functie  de aanvaardbaarheid (gelijkheid)  proportionaliteit

71 B. perceptie van eigen taak
verhouding: beslisser normen ? ziet de beslisser zijn taak als autonoom of heteronoom

72 IV. TIEN STELLINGEN 1. geen enkele juridische beslissing is enkel het gevolg van een logica-activiteit 2. de typisch juridische interpretatietechnieken worden enkel gebruikt om een genomen beslissing van een cosmetisch laagje te voorzien 3. geen enkele rechtsregel is vatbaar voor concrete toepassing zonder voorafgaande ‘interpretatie’ of betekenistoekenning door de ‘toepasser’. Deze betekenistoekenning kan voor de hand liggend zijn of precies zeer moeilijk

73 10 stellingen 4. de wijze van motiveren van overheidshandelingen weerspiegelt de wijze waarop de burger met gezag omgaat 5. juridische expertise versnelt niet alleen de besluitvorming door een betere uitgangspositie bij de eliminatie van theoretische mogelijkheden, maar verhoogt de kwaliteit van de beslissing door een evenwichtiger afweging

74 10 stellingen 6. de opbouw van een goed verhaal is een noodzakelijke, maar geen voldoende voorwaarde voor een verantwoorde motivering 7. een beslissing is pas goed opgebouwd indien de alternatieven zichtbaar werden gemaakt en de gemaakte keuze niet wordt voorgesteld als de enig juiste: ze behoort dialectisch opgebouwd te zijn en niet apodictisch

75 10 stellingen 8.bij elke beslissing moet aangegeven worden waarom voor de ene en niet voor de andere oplossing werd gekozen - dissenting en concurring opinion dragen hiertoe bij 9. de rechtsbeoefening is geen bezigheid voorbehouden aan juristen. Taal en motivering van een juridische beslissing moeten van dien aard zijn, dat recht toegankelijk wordt voor niet-juristen 10. rechtszekerheid wordt niet verhoogd door legisme

76 V. TWEE OPDRACHTEN 1. Het ordenen van een aantal excepties in één logische volgorde op één tijdslijn. De keuze van de volgorde verantwoorden 2. GSM-vonnis analyseren m.b.t. de gevolgde redeneerroute antwoorden overmaken in bestandsvorm aan vóór woensdag 14 januari :00 u

77 a. ordenen procesexcepties
verhaal kwalificatie ordenen en verantwoorden

78 verhaal een persoon dagvaardt met het oog op de invordering van een schuld van iemand anders een rechtshandeling tussen niet-handelaars heeft het voorwerp niet uitgemaakt van een schriftelijke akte gegeven is: - dagvaarding niet ondertekend - er is gedagvaardvaard op de woonplaats van de eiser - er is gedagvaard in betaling van een ereloon van de notaris voor de vrederechter

79 verweer ten gronde komt in dit geval niet ter sprake
kalificatie excepties verweer ten gronde komt in dit geval niet ter sprake territoriale onbevoegdheid materiële onbevoegdheid niet-toelaabaarheid processuele nietigheid art B.W. (bewijs)

80 ordenen en verantwoorden
1 2 3 4 5 territoriale onbevoegd materiële onbevoegdheid nietigheid niet-toelaatbaar bewijs

81 b. gsm-vonnis 1 - procespartijen in functioneel verband 2 - exacte formulering eis 3 - excepties: art § 2 tardiviteit van de vordering 4 - ten gronde

82 gsm-vonnis 4 - ten gronde standpunt
nietigverklaring van het besluit om verschillende redenen

83 gsm-vonnis argumenten middelen
B uitzicht, stijl en harmonie (eenparigheid) C abnormale verstoring van evenwicht D gevaar stralingen

84 gsm-vonnis A B C D JA NEE A B C D evenwichtverstoring eenparigheid
gevaar A B C D JA Nietigverklaring AV NEE A B C D tardiviteit