Seksualiteit en basale stimulatie

Presentatie over: "Seksualiteit en basale stimulatie"— Transcript van de presentatie:

1 Seksualiteit en basale stimulatie
Paul Enzlin Multidisciplinaire Raadpleging Vrouwelijke Seksualiteit (UZ Gasthuisberg) Instituut voor Familiale en Seksuologische Wetenschappen K.U.Leuven

2 Inhoud Wat is seksualiteit ? Theorieën over seksuele ontwikkeling
De seksuele ontwikkeling Algemeen Mensen met een mentale handicap De betekenis van seksualiteit: persoonlijk en voor het team 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

3 Definitie van seksualiteit

4 Wat is seksualiteit ? Waarmee heeft seksualiteit te maken ?
Waar denk je aan als je aan seksualiteit denkt ? Om over pathologie te kunnen spreken is het belangrijk uit te gaan van kennis over het normale functioneren. Daarom wordt er even stil gestaan bij de vraag: wat is seksualiteit (later worden dan de verschillende seksuele disfuncties geïntroduceerd) Doelen: Artsen zelf aan het woord laten over dit thema; kijken wie, wat durft zeggen; verbinden met moeite om taal te vinden Samen creëren van een schema waarin de verschillende aspecten van seksualiteit tot integratie komen, aansluiting zoeken met eigen kennis rond seksualiteit Artsen laten aanvoelen dat het niet eenvoudig is om persoonlijke vragen te stellen // met het feit dat ptn vaak niet naar hun eigen (huis)arts gaan omdat ze seks een te moeilijk thema vinden om te bespreken 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

5 Wat is seksualiteit ? K L I N E Psychologie Gedrag Cultuur Biologie
Er is geen voorstelling van de spreker maar de artsen moeten zelf vragen stellen die ze graag beantwoord zien als er iemand is die denkt dat ze hen iets over seksualiteit komt vertellen 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

6 Seksualiteit Seksuele gezondheid (WHO, 1975)
« Een integratie van somatische, emotionele, intellectuele en sociale aspecten van het seksueel zijn op een manier die positief en verrijkend is en de persoonlijkheid, communicatie en liefde bevordert » 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

7 Alg lichamelijke response
Psychosomatische cirkel van seks Bancroft, 1989 Cognities Limbisch systeem orgasme Gewaarwording ruggenmerg Genitale reponse Tactiele info Alg lichamelijke response 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

8 Seksualiteit en levenskwaliteit
‘Overleven’  kwaliteit van leven (Qol) Qol = fysieke gezondheid psychologische gezondheid In seksualiteit komen beiden tot integratie seksualiteit +ve impact op Qol seksuele problemen -ve impact op Qol 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

9 Theorieën over seksuele ontwikkeling

10 Seksuele ontwikkeling
= het proces dat leidt tot en vorm geeft aan de latere seksuele ontwikkeling heeft o.a. te maken met seksuele differentiatie tot jongen/meisje geslacht, gender seksuele betekenis- en gedragssysteem 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

11 Seksuele ontwikkeling
Geslacht/gender Chromosomaal Gonadaal geslacht Inwendige geslachtsorganen Uitwendige geslachtsorganen Genderidentiteit Genderrol 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

12 Seksuele ontwikkeling
Seksualiteit omvat verschillende deelgebieden Biologische ontwikkeling Emotionele ontwikkeling Sociale ontwikkeling Seksuele ontwikkeling ? Taalontwikkeling Morele ontwikkeling Seksuele ontwikkeling => seksuele ontwikkeling is een ontwikkeling op elk van deze deelgebieden, is een leerproces met aanleren (en afleren) Op welke wijze worden deze verschillende deelgebieden geintegreerd door een (volwassen) individu ? 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

13 Seksuele ontwikkeling
Integratie van deze deelgebieden Verloop ? Specificiteit van de seksuele ontwikkeling Neen Ontwikkeling van algemene betekenis- en gedragssystemen die later de seksuele vormgeving mee bepalen ‘Seksueel gedrag’ en ‘seksuele ontwikkeling’ impliceert dat kinderen zelf seksuele wensen en verlangens zouden hebben, => legitimatie van seks tussen kinderen en volwassen Het seksuele ver van kinderen en kinderen ver van seksualiteit Ja Kinder(lijke) seksualiteit als een basaal, rudimentair systeem dat qua vorm, betekenis en gedrag vergelijkbaar is met ‘volwassen seksualiteit’ Seks heeft een erg negatieve lading 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

14 Seksuele ontwikkeling
Theorievorming over seksuele ontwikkeling Tot 1950 = essentialistische visie Universeel biologisch proces Genetica, hersenactiviteit, hormonale invloed, fysiologische ontwikkeling => “VANZELF” => seksueel gedrag op een bepaalde leeftijd Verschillende seksuele motivatie bij M/V= aangeboren (Kinsey) Freud (1905) Alle mensen doorlopen – gedreven door de ‘libido’ – in essentie allemaal dezelfde fase in de ontwikkeling tot een volwassen seksualiteit Oraal, anaal, fallisch, latentie, genitaal 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

15 Seksuele ontwikkeling
Theorievorming over seksuele ontwikkeling Vanaf 1960 = invloed van de omgeving centraler Sociale leertheorieën winnen aan belang Leren door observatie (modeling) Leren door conditionering Genetica, biologie en hormonale factoren worden uit het oog verloren 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

16 Seksuele ontwikkeling
Theorievorming over seksuele ontwikkeling Vanaf 1960 = O.I.v ‘symbolisch interactionisme’ Mensen zijn producenten van hun eigen leven => zin- en betekenisgeving door individu en interactie met anderen centraal invloed van de omgeving centraler Gagnon & Simon (1973): ‘Sexual script’ theorie Seksuele scripts of scenario’s Mentale representaties van de regels en betekenissen van seksualiteit op het niveau van de samenleving, interpersoonlijke relaties en het individu 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

17 Seksuele ontwikkeling
Theorievorming over seksuele ontwikkeling Gagnon & Simon (1973): ‘Sexual script’ theorie Seksuele scripts of scenario’s Handelingsschema’s die omschrijven welk gedrag, met wie, in wat voor omstandigheden, inwat voor volgorde passend is, wat de veronderstelde effecten zijn van dat gedrag, hoe men geacht wordt zich te voelen bij dat gedrag voorwaarde voor gedrag = scripting op 3 niveau’s culturele scenario’s interpersoonlijke scripts intrapsychische scripts 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

18 Seksuele ontwikkeling
Theorievorming over seksuele ontwikkeling Straver (1980) Trapsgewijze interactiecarrière theorie ontwikkeling van competentie in seksuele interactie proces verloopt in stapjes waarin men nieuwe ervaringen, betekenissen en vaardigheden leert en integreert in eigen handelen => meer adequaat en competent in seksuele interactie drie soorten regels van belang normatieve regels (Wat hoort ?, Wat mag ?) operatieve regels (Hoe doe je dat ?) interpretatieve regels (Wat betekent bep. gedrag/dingen ?) 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

19 Seksuele ontwikkeling
Theorievorming over seksuele ontwikkeling Straver (1980) Trapsgewijze interactiecarrière theorie OR + IR ontwikkelt men gaandeweg op basis van ervaring en evaluatie Jeugdperiode = periode van veel ervaringen op korte tijd met veranderende betekenis van de partner, veranderende betekenis van de contacten met de partner veranderende aard van de contacten (emotionele betrokkenheid vs intensiteit van de lichamelijke contacten) => periode van ontwikkeling van competentie in het leren omgaan met seks en relaties 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

20 Seksuele ontwikkeling
Theorievorming over seksuele ontwikkeling Straver (1980) Trapsgewijze interactiecarrière theorie niet willekeurige volgorde van eenvoudige naar meer complexe ervaringen Jongeren hebben duidelijk een centrale en actieve rol in het verwerven van competentie 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

21 Seksuele ontwikkeling
Theorievorming over seksuele ontwikkeling Bancroft (1989) Bio-psycho-sociaal model van seksualiteit 3 verschillende ontwikkelingsgebieden Seksuele differentiatie + genderidentiteitsontwikkeling Seksuele responsiviteit + seksueel gedrag Vermogen om intieme relaties aan te gaan 4 verschillende levensfasen prenataal, kindertijd , adolescentie, volwassenheid onafhankelijk I integratie 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

22 Seksuele ontwikkeling
Theorievorming over seksuele ontwikkeling Einde jaren ’90 Herwaardering van biologie en evolutionaire invloeden op menselijke seksueel gedrag 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

23 Seksuele ontwikkeling: concreet

24 Levensloop Kindertijd 0 – 12 jaar
Baby jaar Peuter jaar Kleuter jaar Lagere school kind jaar Puberteit en jongvolwassenen 12 – 25 jaar 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

25 Seksualiteit in de kindertijd
Definite van seksualiteit bij kinderen (Rademakers, 2000) Geslachtelijkheid biologische sekse genderidentiteit seksuele voorkeur Lichamelijkheid seksuele responsiviteit : aanraken, aangeraakt worden, waar raakt iemand ergens anders aan Intimiteit mogelijkheid om contacten en relaties aan te gaan met anderen knuffelen, verkering hebben … 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

26 bio psycho soc bio psycho soc bio psycho soc
Kindertijd Adolescentie/volwassenheid bio Seksuele responsiviteit Lichamelijkheid psycho soc bio Seksuele identiteit Seksuele competentie Sekse Gender Seksuele ervaringen psycho soc bio Intimiteit Relatievorming Feedback zelfreflectie psycho soc 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

27 Seksualiteit in de kindertijd
Abnormaal seksueel gedrag overdreven seksueel gedrag na seksueel misbruik te weinig seksueel gedrag Wat is seksueel voor kinderen ? “seksueel” voor kinderen =/= volwassenen “alle handelingen, aanrakingen die zorgen voor algemene genots- en lustgevoelens” 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

28 Seksualiteit in de kindertijd
Normaal seksueel gedrag weinig onderzoek naar o.w.v taboesfeer methodologische problemen herinneringen van volwassenen over seks in kindertijd vergeten, verkleuren oiv latere seksuele ervaringen observatie door ouders, leerkrachten, opvoeders … verschil in interpretatie, eigen waarden en normen, tonen niet alles professionele observatoren criteria, gestructureerde observatie, … interview over seksuele kennis en gedrag taal niet bij machte, nog geen woordenschat voor, taboe 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

29 Seksualiteit in de kindertijd
Baby (0 – 1 jaar) jongen of meisje ‘huid’ is grootste algemeen lustorgaan van baby aanraking en tederheid knuffelen legt basis voor gevoelens van warmte, intimiteit,veiligheid en vertrouwdheid erogene zone: mond (orale fase) Genitaal ‘spel’ jongens op 6 à 7 maanden meisjes op 10 à 11 maanden (nachtelijke) reflexmatige erectie en vaginale lubrificatie bijv. bij borstvoeding maken onderscheid tussen mannen en vrouwen o.b.v auditieve en visuele informatie 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

30 Seksualiteit in de kindertijd
Peuter (1 - 3 jaar) ‘huid’ is grootste algemeen lustorgaan van baby erogene zone: anus (anale fase) seksueel gedrag ontdekking van eigen lichaam schaamteloze gerichte aanraking van de genitaliën meer (?) bij jongens en meer indirect bij meisjes uitzonderlijk: “compulsief masturberen” ontdekken van elkaars lichaam kijken, manipuleren, bedekken en ontbloten, lichaamsverzorging, vrijspraak, opmerkingen seksuele kennis Geslachtsverschillen gekend  maar motivatie ? “Ik kan goed voetballen” versus “Ik heb een paardenstaart” Genderrol 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

31 Seksualiteit in de kindertijd
Kleuter (3 - 6 jaar) Genitale fase huwen met vader of moeder Seksueel gedrag Seksueel spel “Vader en moeder spelen”, “doktertje spelen”, “grote zus” Essentie is: situatie creëren waarin ze elkaars lichaam kunnen zien, ontdekken en vergelijken die ontstaat uit nieuwsgierigheid kijken en aanraken van geslachtsdelen, zoenen en tongzoenen, geslachtsdelen aanraken met de mond, geslachtsgemeenschap nadoen ‘gezond’ in de mate dat ze zoveel lichamelijk contact hebben als ze zelf willen zonder dat er sprake is van exploitatie, druk of uitbuiting Seksuele kennis op basis van culturele aspecten bijv. kleding 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

32 Seksualiteit in de kindertijd
Lagere schoolkind (6 – 12 jaar) Latentie fase minder latent dan gedacht werd vroeger Seksueel gedrag Verliefdheid Fysieke intimiteit Schuldgevoel na seksuele activiteit Seksuele kennis Kennis over zwangerschap en functie van de geslachtsorganen 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

33 Seksualiteit in de jeugd
Puberteit en jongvolwassenheid (12 – 25 jaar) Startpunt = verbrokkelde stukken kennis over seksualiteit en relaties en incidentele lustvolle ervaringen Leerproces op seksueel en relationeel gebied wordt ingezet door hormonale veranderingen en verhoogde sensitiviteit voor erotisch gekleurde verhoudingen en lichamelijke belevingen de lengtegroei en groei van de secundaire geslachtkenmerken, waardoor men sociaal in een nieuwe positie wordt geplaatst de groei van intelligentie in de richting van abstract denken ==> idealisering, kritiek en zelfkritiek mogelijk deelname aan de socioseksuele interesses en activiteiten in de groep van leeftijdsgenoten en zich schikken naar de druk die ervan uitgaat 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

34 Seksualiteit in de jeugd
Puberteit en jongvolwassenheid (12 – 25 jaar) Seksuele ervaring komt geleidelijk 14 jaar: 50% tongzoenen 15 jaar: 50 % strelen onder de kleren 17 jaar: 50% naakt vrijen jaar: 50% geslachtgemeenschap verschillen tussen meisjes en jongens meisjes beginnen later maar halen in tegen 16 jaar n jaren tussen eerste tongzoen en gelachtsgemeenschap 4, 9 jaar (jongens) versus 3.4 jaar meisjes spreiding over het begin in functie van opleidingsniveau hoe hoger het opleidingsniveau, hoe later geslachtsgemeenschap seksuele ervaring veronderstelt biologische rijping, deel uitmaken van een bepaalde sociale circuits en zich de leefstijl eigen maken die daarbij hoort 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

35 Seksualiteit en MH

36 Seksualiteit en MH Lichamelijke seksuele ontwikkeling
vroeger, gelijk of later tegenstrijdige gegevens vruchtbaarheid Psychoseksuele ontwikkeling dezelfde ontwikkelingsfasen maar trager doorlopen moeilijke overgang van de ene naar de andere fase vaker fixaties aan één fase 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

37 Seksualiteit en MH Psychoseksuele ontwikkeling
dezelfde ontwikkelingsfasen latentiefase en puberteit Fase van ‘los maken’ en ‘los komen’ identeit verwerving met geslachtspecifieke sociale rollen plaats vinden in school en in samenleving moeilijk inschakelen in leeftijdsgroep moeilijker los van ouderlijke banden lichamelijk, seksuele vs. psycho-relationele groei veronderstelt nieuw begrippen en vaardigheden niet altijd in staat om de nieuwe aspecten van zijn lichamelijke groei zinvol te integreren 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

38 Seksualiteit en MH Seksueel gedrag Onderzoek is beschrijvend
onderscheid naar niveau van verstandelijke ontwikkeling ernstig en diep MG aseksueel verkennend masturbatie: openlijk; soms excessief; soms uit verveling geen gerichtheid naar anderen matig MG masturbatie seksueel contact zonder inzicht in implicatie seksuele interesse voor andere personen 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

39 Seksualiteit en MH Seksueel gedrag Onderzoek is beschrijvend
onderscheid naar niveau van verstandelijke ontwikkeling Licht MG masturbatie: openlijk; soms excessief; soms uit verveling seksueel contact met (beperkt) inzicht in implicatie seksuele interesse voor andere personen met uitingen van genegenheid (kussen, omhelzen, aanraken) zonder expliciet seksuele betekenis voor hen grote paralel met normale seksuele ontwikkeling Gevaar voor ‘seksuele uitbuiting’ 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

40 Seksualiteit en MH Seksuele voorlichting
ouders geven geen voorlichting crisissituatie (overmatig masturberen) weten niet welke info en wanneer te geven meisjes = menstruatie jongens = ? gebrek aan “peer-group” overprotectie of onvoldoende mogelijkheden minder leesvaardig media 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

41 De betekenis van seksualiteit: persoonlijk en in het team

42 Het juk van de seksualiteit
“Hun beider ogen openden zich en ze vlochten een paar bladeren aan elkaar om zichzelf te bedekken ...en ... ze verborgen zich ... omdat ze naakt waren” (Genesis 3, 7-10) Seksualiteit vroeger taboe alleen van belang voor de voortplanting positieve waarde voor de relatie : geen aandacht

43 Het juk van de seksualiteit
1968 : “seksuele revolutie” openheid omschakeling van omgaan met seksualiteit alles wat kan, moet nu ook is samen gegaan met meer seksuologisch onderzoek (Masters & Johnson) heeft geleid tot meer hulp zoeken bij seksuele moeilijkheden

44 Het juk van de seksualiteit
probleem hulpverleners voelen zich ongemakkelijk bij hulpvragen rond / confrontatie met seksualiteit gebrek aan theoretische kennis in de meeste opleidingen is er geen vak ‘seksuologie’ opgenomen “fysiologie van de last maar niet van de lust” Kennen de seksuele ontwikkeling niet en kunnen deze niet plaatsen in zijn context gebrek aan (therapeutische) vaardigheden

45 Is aandacht voor seksualiteit nodig ?
algemeen een ‘bepaald beeld’ van seksualiteit is altijd aanwezig in de media gasten deel van de kwaliteit van leven vragende partij (direct of indirect) hulpverleners vinden van wel maar komen er niet toe om verschillende redenen 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

46 Waarom doen we het dan niet ?
“Seksuele anamnese dysforie” expliciete redenen: geen tijd leeftijd en geslacht aanwezigheid van een derde (bv. de partner, ouders, ...) culturele verschillen, ... irrelevant voor de handicap van de gast de gast vraagt er nooit naar gasten zullen het zelf wel uitzoeken, ... ik respecteer de privacy van mijn gasten ik wil gasten niet voor het hoofd stoten, bruskeren, aanzetten ik ben er niet voor opgeleid, ...

47 Waarom doen we het dan niet ?
“Seksuele anamnese dysforie” verborgen agenda achter deze ‘redenen’ ik praat nooit over seksualiteit ik voel me er ongemakkelijk bij als ik een probleem vind, hoe moet ik dat dan oplossen? => persoonlijke visie en attitude tav. seksualiteit

48 ‘Ikzelf’ en ‘Seksualiteit’
belangrijk zich bewust te zijn van op welke manier men zich verhoudt tav seksualiteit persoonlijke visie ten aanzien van seksualiteit wordt bepaald en beïnvloed door opvoeding persoonlijke ervaring maatschappelijke en culturele waarden en normen => denkbeelden, overtuiging => seksualiteitsbeleving erotofiel vs. erotofoob permissief vs. restrictief

49 ‘Ikzelf’ en ‘Seksualiteit’
Erotofoob Erotofiel Restrictief Permissief voor jezelf 0 voor je patiënt/cliënt

50 Randvoorwaarden Opdracht (5’):
Denk voor jezelf even na wat de gevolgen zouden zijn indien jij een initiatief zou nemen op dit vlak in jouw team ? Wat zou er gebeuren als je het zou doen ? Wat heb je nodig om dat te kunnen doen ? 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

51 ‘De Anderen’ en ‘Seksualiteit’
Het team onduidelijkheid in het team: het is de ‘hete’ aardappel die wordt doorgeschoven (arts, psycholoog, ouders, gast, partner, verpleegkundige) gebrek aan tijd voor overleg en bespreking van het thema seksualiteit owv te hoge werkdruk komt ter sprake als er een probleem is op de afdeling is het veilig genoeg in het team om het hierover te hebben De instelling is er een systematisch beleid op het vlak van seksualiteit in de voorziening ? Is er een plaats waar mensen intiem kunnen zijn ? Voelt men zich gesteund als men een initiatief neemt rond dit thema? 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS

52 Seksuele hulpverlening
alg. basisvoorwaarden voor hulpverlening respect, veiligheid en zorgvuldigheid positieve en open houding tav seksualiteit bewust-zijn normen, waarden en grenzen het ernstig nemen van seksuele problemen “onnodige problemen”, “luxeproblemen”

53 Conclusie Relatie tussen seksualiteit en MH = complex en multidimensioneel Culturele norm dat seksualiteit en seksueel functioneren niet voor zieke en (mentaal) gehandicapte mensen is Bemoeilijkt zowel het vragen naar als het voorzien in seksuele hulpverlening Relatie met ‘basale stimulatie’ ? 27 april 2005 Paul Enzlin VSBS