KANKER: DE FEITEN 1.

Presentatie over: "KANKER: DE FEITEN 1."— Transcript van de presentatie:

1 KANKER: DE FEITEN 1

2 KANKER Kanker is een verzamelnaam Wat is kanker?
Er worden ruim 200 verschillende vormen van kanker onderscheiden KANKER

3 Een definitie van kanker
Kanker is een opeenhoping van afwijkende cellen die zich via ongeremde celdeling vermenigvuldigen en zich naar andere delen van het lichaam verspreiden. Deze verspreiding kan plaatsvinden doordat de cellen omliggend weefsel binnendringen en/of via de bloedbaan en het lymfestelsel uitzaaiingen (metastasen) op afstand veroorzaken Normale cellen Afwijkende cellen Tumorgroei Uitzaaiing Ongeremde celdeling Binnendringing in omliggend weefsel Verspreiding via de bloedbaan of het lymfestelsel

4 De incidentie van kanker in verschillende delen van de wereld (2008, schatting)1
Onderbouwing: Ferlay2008_CancerIncidenceContinent_GLOBOCAN, Ferlay2008_CancerIncidence2008_2030_GLOBOCAN Vertaling: Geschat aantal nieuwe gevallen van kanker (% van totaal) Afrika (6%) Azië (48%) Europa (25%) Latijns-Amerika en Caraïbisch gebied (7%) Noord-Amerika (13%) Oceanië (1%) 1. Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C and Parkin DM. GLOBOCAN 2008 v2.0, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No.10 [Internet]. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; Available from: accessed on 06/06/2013.

5 Veranderingen in de prevalentie van kanker
Wereldwijd blijven de incidentie- en sterftecijfers voor kanker stijgen1 25 mln. mensen met kanker*2 75 mln. mensen met kanker (voorspelling)2 2030 21,3 mln. 2008 13,1 mln. GROEIENDE EN VERGRIJZENDE BEVOLKING 12,7 mln. ONGEZONDERE LEEFWIJZE 7,6 mln. Onderbouwing: Ferlay2008_CancerIncidence2008_2030_GLOBOCAN; Ferlay2008_CancerMortality2008_2030_GLOBOCAN; IARC 2008 (foreword; NB: de betreffende tekst kon niet gemarkeerd worden). BETERE METHODEN VOOR DIAGNOSTIEK/ SCREENING Gevallen Sterf-gevallen 2002 *Kanker vastgesteld in voorgaande 5 jaar 2030 Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C and Parkin DM. GLOBOCAN 2008 v2.0, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No.10 [Internet]. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; Available from: accessed on 14/01/2013. The International Agency for Research on Cancer. World Cancer Report Available from: accessed on 06/06/2013.

6 Wereldwijd vaak voorkomende vormen van kanker bij mannen en vrouwen1
Onderbouwing: CancerIncidenceInMenAndWomenByCancerType_GLOBOCAN 1. Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C and Parkin DM. GLOBOCAN 2008 v2.0, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No.10 [Internet]. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; Available from: accessed on 06/06/2013.

7 Wereldwijde sterfte als gevolg van kanker
In 2008 overleden er circa 7,56 miljoen mensen aan kanker,1 waarmee kanker verantwoordelijk was voor 13% van alle sterfgevallen (ongeacht de oorzaak)2 Long-, maag-, lever-, darm- en (bij vrouwen) borstkanker zijn verantwoordelijk voor 50% van alle sterfgevallen als gevolg van kanker1 Onderbouwing: Ferlay2008_CancerMortalityInMenAndWomenByType_GLOBOCAN; AmericanCancerSociety_GlobalCancerFacts, tabel 1 (NB: markeren ging niet) Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C and Parkin DM. GLOBOCAN 2008 v2.0, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No.10 [Internet]. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; Available from: accessed on 06/06/2013. American Cancer Society. Global Cancer Facts and Figures 2nd Edition. Atlanta: American Cancer Society; 2011.

8 KANKER: DE FEITEN 8

9 Veelgebruikte termen Gelokaliseerd De kanker beperkt zich nog tot de plaats waar deze is ontstaan, en is dus nog niet omliggend weefsel binnengedrongen of naar andere plaatsen uitgezaaid Invasief De kanker is vanuit de plaats waar deze is ontstaan omliggend weefsel binnengedrongen Gemetastaseerd De kanker heeft zich verspreid naar plaatsen verderop in het lichaam en heeft daar nieuwe tumoren (uitzaaiingen) gevormd Gradering Indeling in tumorgraden. De tumorgraad geeft aan hoe sterk de cellen in uiterlijk afwijken van gewone cellen en hoe agressief de kanker is: Laaggradig – de cellen zien er vrijwel normaal uit; groei en uitzaaiing verlopen traag Hooggradig – de cellen zien er erg afwijkend uit; groei en uitzaaiing verlopen snel Stadiëring Indeling in kankerstadia op basis van de tumorgrootte en de aan- of afwezigheid van uitzaaiingen en aangetaste lymfeklieren. Het kankerstadium is belangrijk bij het bepalen van de juiste behandeling

10 Kanker van het centraal
Soorten kanker Carcinoom kanker in de huid of in weefsels die een inwendig orgaan bedekken of bekleden Sarcoom kanker in bot, kraakbeen, spieren, vetweefsel, bloedvaten of bindweefsel Leukemie kanker in het beenmerg waarbij de witte bloedcellen zijn aangetast Lymfoom kanker die ontstaat in de lymfeklieren Kanker van het centraal zenuwstelsel kanker in de hersenen of het ruggenmerg

11 Verduidelijking van benamingen voor kanker
Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.

12 KANKER: DE RISICOFACTOREN
12

13 Een definitie van risicofactoren
Extrinsieke risicofactoren ...hebben te maken met het gedrag en de omgeving van de betreffende persoon (roken, luchtvervuiling, voeding, enz.) Intrinsieke risicofactoren ...horen nu eenmaal bij de betreffende persoon en kunnen niet veranderd worden (genen, leeftijd, enz.) Iets waardoor de kans op het krijgen van een aandoening toeneemt

14 Bij kanker spelen meerdere risicofactoren een rol en deze kunnen per vorm van kanker verschillen
Roken Chemicaliën Straling RISICO- FACTOREN Erfelijke aspecten Leeftijd Virussen HPV HBV EBV Algehele gezondheid Onderbouwing: NationalCancerInstitute_RiskFactors; CancerResearch_RiskFactors Hormonen Zon- licht Overgewicht Voeding Bacteriën H. pylori

15 Het absolute risico en het relatieve risico
Absoluut risico De kans dat iemand gedurende zijn/haar leven kanker krijgt Relatief risico De kans op kanker voor de ene groep personen in verhouding tot de kans op kanker voor een andere groep personen

16 Het nut van risicobeoordeling
Iemand met een verhoogd risico kan preventieve maatregelen treffen (bijv. stoppen met roken, blootstelling aan straling vermijden) ! De arts weet welke personen meer kans lopen om kanker te krijgen ! Er kan gerichte screening plaatsvinden, waarmee kanker mogelijk al in een vroeg stadium kan worden ontdekt ! Bij in een vroeg stadium vastgestelde kanker kan de arts al met behandeling beginnen als de tumor nog in het beginstadium zit !

17 KANKER: DE PATHOFYSIOLOGIE
17

18 Kanker begint altijd met een enkele cel1,2
Het ontstaan van een kankercel Kanker begint altijd met een enkele cel1,2 Genetische mutaties (veranderingen in de normale basenvolgorde in het DNA) dragen bij aan het ontstaan van een kankercel Opeenvolgende generaties van de cel ondergaan een reeks mutaties, via een proces dat 'klonale evolutie' wordt genoemd Onderbouwing: Nowell1976 (all); Cavanee1995 (p. 50) Kwaadaardige cel Uiteindelijk heeft de cel zoveel mutaties ondergaan dat deze in een kankercel verandert Eerste mutatie Tweede mutatie Derde mutatie Vierde of latere mutatie Nowell, PC. The clonal evolution of tumor cell populations. Science (1976) 194:23-28. Cavenee, WK & White, RL. The genetic basis of cancer. Scientific American (1995) 272:72-79.

19 De kenmerken van kanker
Om zich te ontwikkelen tot kankercel en een tumor te vormen, moet een cel mutaties en andere veranderingen ondergaan waardoor de cel de volgende biologische mogelijkheden krijgt:1,2 Realiseren van aanhoudende overdracht van proliferatiesignalen Niet overgaan tot geprogrammeerde celdood Ontkomen aan groeiremmers Onderbouwing: Hanahan2000 (Afb. 1), Hanahan2011 (Afb. 1). Aanzetten tot angiogenese Overgaan tot binnendringing & uitzaaiing Oneindige replicatie mogelijk maken Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100:57-70. Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144:

20 Realiseren van aanhoudende overdracht van proliferatiesignalen
Normale cellen zijn voor hun groei afhankelijk van door andere cellen afgegeven groeibevorderende signalen. Kankercellen kunnen hun afhankelijkheid van deze groeisignalen verkleinen door middel van:1,2 - het zelf aanmaken van extracellulaire groeifactoren - overexpressie van groeifactorreceptoren - veranderingen in intracellulaire onderdelen van signaaltransductieroutes Groeifactoren Groeifactorreceptoren Onderbouwing: Hanahan2000 (p. 2) Celwand Intracellulaire signaaloverdracht Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100:57-70. Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144:

21 Ontkomen aan groeiremmers
Normale cellen zijn voor regulering van de celgroei afhankelijk van groeiremmende signalen1,2 Kankercellen kunnen ongevoelig worden voor deze signalen Dit kan bijvoorbeeld komen door verstoring van de retinoblastoomeiwitroute (pRb-route)1 pRb voorkomt een ongewenste overgang van de G1-fase van de celcyclus naar de synthesefase (S-fase)1 Bij kankercellen kan pRB beschadigd zijn, waardoor de cellen zich ongeremd kunnen delen1 M G2 Cel- delings- cyclus G1 Onderbouwing: Hanahan2000 (p 4) S Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100:57-70. Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144:

22 Niet overgaan tot geprogrammeerde celdood
Wanneer normale cellen verouderen/beschadigen, ondergaan ze apoptose (geprogrammeerde celdood) Een belangrijk kenmerk van veel kankersoorten is het uitblijven van apoptose. Dit helpt kankercellen om zich ongeremd te kunnen blijven delen1,2 Celdeling normale cel Apoptose Celdeling kankercel Celbeschadiging – geen herstel Onderbouwing: Hanahan2000 (p5) Eerste mutatie Tweede mutatie Derde mutatie Vierde of latere mutatie Ongeremde groei Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100: National Cancer Institute, What is Cancer, Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144: Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.

23 Oneindige replicatie mogelijk maken
Een ander belangrijk kenmerk van kanker is dat de cellen niet reageren op de rem die het aantal celdelingen van een cel beperkt1 Deze remming wordt normaal gesproken verzorgd door telomeren (de uiteinden van chromosomen):1,2 Bij normale cellen worden de telomeren bij elke celdeling korter, totdat ze zo kort zijn dat er geen celdeling meer mogelijk is Bij kankercellen blijven de telomeren lang, waardoor de cel zich oneindig vaak kan delen Normale cellen Celdeling Kankercellen Chromosomen Telomeren Onderbouwing: Hanahan2000 (p6) Geen apoptose Apoptose Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100:57-70. Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144:

24 Aanzetten tot angiogenese
Bij tumorgroei speelt de vorming van nieuwe bloedvaten (angiogenese) een cruciale rol.1,2 De nieuwe bloedvaten voorzien de kankercellen namelijk van zuurstof en voedingsstoffen, die de tumor nodig heeft om te kunnen groeien. VEGFR FGFR PDGFR Celwand Glad spierweefsel Pericyt Endotheel Bloedvat Nabijgelegen bloedvaten groeien de tumor in. De angiogenese wordt hoofdzakelijk mogelijk gemaakt door de vasculair- endotheliale groeifactor (VEGF) Er zijn ook andere groeifactoren bij betrokken, zoals: de fibroblastengroeifactor (FGF) de bloedplaatjesafhankelijke groeifactor (PDGF) Onderbouwing: Hanahan2000 (p7), Folkman1995 (p1), Ellis2008 (p3). NB: afbeeldingen uit BoehringerIngelheim_Angiokinase Inhibition… Zuurstof en voedingsstoffen Bloedvat 1.Folkman J. Clinical applications of research on angiogenesis. N Engl J Med (1995) 333: 2. Ellis LM, Hicklin DJ. VEGF-targeted therapy: mechanisms of anti-tumour activity. Nat Rev Cancer (2008) 8:

25 Overgaan tot binnendringing & uitzaaiing
Een tumor kan na verloop van tijd 'pioniercellen' voortbrengen die omliggend weefsel kunnen binnendringen en zich naar andere plaatsen in het lichaam kunnen begeven en daar nieuwe tumoren (uitzaaiingen oftewel metastasen) kunnen vormen1 Nabijgelegen bloedvaten groeien de tumor in. Op deze manier kunnen kankercellen dus gebieden innemen waar zuurstof en voedingsstoffen geen beperkende factor vormen1 Onderbouwing: Hanahan2000 (p9); Gupta2006 (p1). NB: afbeeldingen uit BoehringerIngelheim_Angiokinase Inhibition… Sterfte als gevolg van solide tumoren is in 90% van de gevallen te wijten aan uitzaaiingen2 Zuurstof en voedingsstoffen Cellen ontsnappen en vormen uitzaaiingen Bloedvat Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100:57-70. Gupta GP & Massagué J. Cancer metastasis: Building a framework. Cell (2006) 127:

26 Voorwaarden scheppende eigenschappen en verschijningskenmerken
Er zijn aanwijzingen dat er bij de pathogenese van kanker nog twee verschijningskenmerken betrokken zijn1 Cellen kunnen deze kenmerken van kanker verwerven dankzij twee voorwaarden scheppende eigenschappen1 De ongeremde groei en celdeling van kankercellen is niet alleen het resultaat van gedereguleerde celproliferatie, maar ook van herprogrammering van de celstofwisseling, met onder meer toename van de aerobe glycolyse (ook wel het 'Warburg-effect' genoemd). Het is de taak van het immuunsysteem om kankercellen te herkennen en onschadelijk te maken, zodat er geen tumor wordt gevormd. Een belangrijk verschijningskenmerk van kanker is de aanwezigheid van zwak immunogene kankercellen die ontkomen aan dit 'toezicht' van het immuunsysteem. Verschijningskenmerken Veranderen van de cellulaire energiehuishouding Ontkomen aan vernietiging door het immuunsysteem Onderbouwing: Hanahan2000 (Afb. 1), Hanahan2011 (Afb. 1). Kankercellen veroorzaken genoominstabiliteit door hun verhoogde mutabiliteit oftewel mutatiefrequentie. Deze verhoging ontstaat door een toegenomen gevoeligheid voor mutagene stoffen of door aantasting van processen die de integriteit van het genoom bewaken. Immuuncellen die de tumor binnenkomen en een ontstekingsreactie teweegbrengen, kunnen juist tumorgenese bevorderen en tumoren helpen om de kenmerken van kanker te verwerven. Genoominstabiliteit en genoommutaties Tumorbevorderende ontstekingsprocessen Voorwaarden scheppende eigenschappen Klik op een kenmerk of voorwaarden scheppende eigenschap voor uitgebreidere informatie 1. Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144:

27 KANKER: HET STELLEN VAN DE DIAGNOSE
27

28 Hoe wordt kanker vastgesteld?
Onder de verzamelnaam 'kanker' valt een verscheidenheid aan aandoeningen Er bestaat geen onderzoeksmethode waarmee elke vorm van kanker kan worden aangetoond1 Enkele diagnostische onderzoeksmethoden: Lichamelijk onderzoek Laboratoriumonderzoek Beeldvormend onderzoek Endoscopie Biopsie Chirurgie Moleculair onderzoek Bij symptomen die kanker doen vermoeden, kunnen artsen kiezen uit diverse onderzoeksmethoden voor het stellen van een nauwkeurige en uitvoerige diagnose HCP: Healthcare professional Onderbouwing: Stanford Medicine_Cancer Institute_Cancer Diagnosis Biopsies (p1) Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012

29 Laboratoriumonderzoek
Beoordeling van de algehele lichamelijke gezondheid en bepaling van gehaltes aan bepaalde stoffen Meestal met bloed- en/of urinemonsters Van bloed worden de aanwezige bestanddelen bepaald. Dit kan een beeld geven van de nier- en leverfunctie Aanwezigheid van bloed, eiwitten en andere stoffen in de urine kan op problemen duiden In bloed of urine aangetroffen tumormarkers zijn stoffen die het lichaam aanmaakt in reactie op aanwezige kankercellen Markers worden momenteel gebruikt voor beoordeling van de werkzaamheid van behandelingen en controle op terugkeer van de kanker Ze kunnen in de toekomst wellicht belangrijker worden bij de diagnostiek Marker Kanker van de CA 125 Eierstokken CEA Darmen AFP Lever, eierstokken, zaadballen HCG Zaadballen, eierstokken, lever, maag, alvleesklier, longen CA 19-9 Dikke darm, maag, galwegen CA 15-3 Eierstokken, longen, prostaat CA 27-29 Dikke darm, maag, nieren, longen, eierstokken, alvleesklier, baarmoeder en lever Onderbouwing: Stanford Medicine_CancerInstitute_Cancer Diagnosis Lab Tests (meerdere pagina's) CEA: carcino-embryonaal antigeen, CEA kan bij verschillende soorten kanker verhoogd zijn; AFP: alfa-foetoproteïne; HCG: humaan choriongonadotrofine; voor beoordeling van een behandeling tegen gevorderde borstkanker zijn CA 15-3 en CA27-29 het geschiktst Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012.

30 Beeldvormend onderzoek
Voor het in kaart brengen van organen en weefselstructuren Om de plaats en omvang van de aandoening te bepalen Drie belangrijke soorten: Beeldvorming o.b.v. transmissie: er worden hoogenergetische fotonen door het lijf gestuurd – de mate van doorzichtigheid verschilt per structuur/weefsel > röntgenfoto, CT-scan, botscan, mammogram, lymfangiogram Beeldvorming o.b.v. reflectie: de weerkaatsing van hoogfrequent geluid verschilt per structuur/weefsel > echo Beeldvorming o.b.v. emissie: een scanner registreert de door een atoom in aangeslagen toestand uitgezonden energie > MRI-scan, PET-scan Beeldvormend onderzoek Transmissie van radiogolven Emissie van radiogolven Onderbouwing: Stanford Medicine_CancerInstitute_Cancer Diagnosis Imaging (meerdere pagina's) richting van magnetisch veld Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012.

31 Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012.
Endoscopie Een endoscoop is een flexibel slangetje met een lampje, lens en instrumenten Bronchoscopie Voor het onderzoeken van de luchtwegen en het nemen van weefselmonsters uit de longen Colonoscopie en sigmoïdoscopie Voor het bekijken van de dikke darm of alleen het sigmoïd (laatste stuk van de karteldarm) Endoscopische retrograde cholangiopancreatografie (ERCP) Voor onderzoek van de lever, galblaas, galwegen en alvleesklier, in combinatie met röntgenonderzoek Oesofagogastroduodenoscopie (vaak afgekort tot 'gastroscopie') Voor het bekijken van de binnenkant van de slokdarm, maag en twaalfvingerige darm Cystoscopie (cysto-urethroscopie) Voor het onderzoeken van de blaas en urinewegen, met een instrument dat via de urinebuis wordt ingebracht Slokdarm Endoscoop Maag Licht Onderbouwing: Stanford Medicine_CancerInstitute_Cancer Diagnosis Endoscopy (meerdere pagina's) Binnenkant van de maag Endoscoop Licht Binnen- bekleding van de maag Biopt Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012.

32 Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012.
Biopsie Verwijdering van lichaamscellen of -weefsel voor microscopisch onderzoek Soort biopsie Omschrijving Endoscopische biopsie Afname van wat weefsel tijdens endoscopie Beenmergbiopsie Afname van botstukje of cellen uit borstbeen of heup Excisie- of incisiebiopsie Door alle huidlagen of zelfs verwijdering van hele tumor Dunnenaaldbiopsie (cytologische punctie) Afname van kleine beetjes tumor via een dunne naald Stansbiopsie Afname van een kort cilindertje aan weefsel Shavebiopsie Afname van een stukje van de bovenste huidlaag Huidbiopsie Afname van wat huidweefsel Wordt afhankelijk van het soort biopsie en de plaats van de tumor verricht in de spreekkamer van de arts of in het ziekenhuis Onderbouwing: Stanford Medicine_CancerInstitute_Cancer Diagnosis Biopsies (meerdere pagina's) Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012.

33 Pathologisch onderzoek
Onderzoek van biopten en vloeistof- of weefselmonsters van patiënten kan veel duidelijkheid verschaffen over de kanker Microscopisch onderzoek kan onder meer duidelijkheid geven over de aanwezigheid van kankercellen, de herkomst van kankercellen (het subtype) en het ziektestadium Biopsie Pathologisch onderzoek Bloed- of weefselmonster Proteomisch profiel Genoomprofiel Onderbouwing: National Cancer Institute – Understanding Cancer_Diagnosis Biopsy 2009 (p1) 1. National Cancer Institute, Understanding Cancer, 2009. Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.

34 KANKER: INDELING VOLGENS HET TNM-SYSTEEM
34

35 National Cancer Institute, Cancer Staging, 2010
Wat is het TNM-systeem? Het TNM-systeem is een classificatiesysteem voor kwaadaardige tumoren ! Het wordt gebruikt voor het stadiëren van kanker, en beschrijft dus de ernst van kanker bij een bepaalde persoon ! Het TNM-systeem is te gebruiken voor de meeste vormen van kanker, maar niet voor alle vormen1 ! Onderbouwing: National Cancer Institute – Cancer Staging 2010 (meerdere pagina's) In de meeste medische instellingen is dit systeem de voor- naamste methode voor het omschrijven van de ernst van kanker1 ! National Cancer Institute, Cancer Staging, 2010

36 Hoe werkt het TNM-systeem?
Het TNM-systeem heeft 3 onderdelen1: T = de mate van uitbreiding van de tumor N = de mate van uitzaaiing naar de lymfeklieren M = de aanwezigheid van uitzaaiingen op afstand Aan elke letter wordt een nummer toegevoegd, dat iets zegt over1: de grootte of mate van uitbreiding van de primaire tumor de mate van uitzaaiing Onderbouwing: National Cancer Institute – Cancer Staging 2010 (meerdere pagina's) National Cancer Institute, Cancer Staging, 2010

37 T = de mate van uitbreiding van de primaire tumor
'T' wordt als volgt geclassificeerd:1 Tx: primaire tumor kan niet beoordeeld worden | T0: geen tekenen van primaire tumor Tis: carcinoma in situ (CIS)2 | T1, T2, T3, T4: aanduidingen voor de grootte en/of mate van uitbreiding van de primaire tumor T0 T1 T2 T3 Onderbouwing: National Cancer Institute – Cancer Staging 2010 (p1) orgaan omliggend weefsel National Cancer Institute, Cancer Staging, 2010 CIS: er zijn wel afwijkende cellen, maar deze zijn nog niet het omliggend weefsel binnengedrongen. CIS is geen kanker, maar kan wel uitgroeien tot kanker en wordt ook wel 'pre-invasief carcinoom' genoemd

38 N = de mate van uitzaaiing naar de lymfeklieren
'N' wordt als volgt geclassificeerd:1 Nx: regionale lymfeklieren kunnen niet beoordeeld worden | N0: geen uitzaaiingen in regionale lymfeklieren N1: de tumor heeft zich uitgezaaid naar regionale lymfeklieren | N2, N3: uitzaaiingen in regionale lymfeklieren en lymfeklieren op afstand (aanduidingen voor het aantal aangedane lymfeklieren en/of de mate van uitzaaiing) N0 N1 N2 Onderbouwing: National Cancer Institute – Cancer Staging 2010 (p1) lymfeklieren op afstand regionale lymfeklieren National Cancer Institute, Cancer Staging, 2010

39 M = de aanwezigheid van uitzaaiingen op afstand
'M' wordt als volgt geclassificeerd:1 Mx: uitzaaiingen op afstand kunnen niet beoordeeld worden | M0: geen uitzaaiingen op afstand M1: metastasen op afstand M0 M1 Mx ? long Onderbouwing: National Cancer Institute – Cancer Staging 2010 (p1) bot lever National Cancer Institute, Cancer Staging, 2010

40 KANKER: PREVENTIE 40

41 Intrinsieke en extrinsieke factoren
Kanker die het gevolg is van intrinsieke factoren (zoals erfelijke mutaties), kan alleen voorkomen worden met screening en gepast ingrijpen in een vroeg stadium Preventie van kanker Straling Kanker die het gevolg is van extrinsieke factoren (zoals chemicaliën, roken, straling, virussen), kan voorkomen worden door blootstelling aan die factoren te vermijden of te beperken Carcinogene chemicaliën Onderbouwing: National Cancer Institute – Understanding Cancer 2009_Prevention (p20) Virussen of bacteriën National Cancer Institute, Understanding Cancer, 2009.

42 Roken Roken lijkt een rol te spelen bij ca. 33% van alle sterfgevallen als gevolg van kanker1 Elke 6 seconden sterft er ongeveer 1 persoon aan de gevolgen van roken2 Vooral de combinatie van roken en alcoholgebruik lijkt gevaarlijk te zijn1 Roken wordt niet alleen in verband gebracht met longkanker, maar ook met kanker in de mond, het strottenhoofd, de slokdarm, de maag, de alvleesklier, de nieren en de blaas1 Niet roken is de doeltreffendste manier om de kans op kanker te verkleinen De kans op longkanker neemt toe met het aantal sigaretten dat iemand rookt1 15x 10x Kans op long- kanker Onderbouwing: National Cancer Institute – Understanding Cancer 2009_Prevention (p20, 21); WHO Fact sheet 339_Tobacco 2012 (p1) 5x 15 30 Niet-roker Aantal gerookte sigaretten per dag National Cancer Institute, Understanding Cancer, WHO Fact Sheet 339, 2012. Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.

43 Overmatige blootstelling aan uv-straling
Overmatige blootstelling aan uv-straling kan, vooral bij mensen met een lichte huid, leiden tot huidkanker in de volgende vormen:1 kwaadaardig cutaan melanoom plaveiselcelcarcinoom basaalcelcarcinoom In 2000 werd er wereldwijd bij meer dan mensen een vorm van huidkanker (melanoom) vastgesteld1 Zon- licht Stratosfeer Uv-C Ozon Onderbouwing: WHO Fact sheet (p1) Uv-B Opperhuid Lederhuid Uv-A Onderhuids bindweefsel WHO Fact Sheet 305, 2009.

44 Aantal gevallen (per 100.000 personen)
Voeding De invloed van voedingsmiddelen op de kans op kanker is lastiger vast te stellen dan de invloed van factoren als roken, blootstelling aan uv-straling en alcoholgebruik1 Beperking van de hoeveelheid vet en calorieën in de voeding lijkt de kans op kanker te verkleinen1 Veel vlees eten vergroot de kans op kanker, en dan met name op dikkedarmkanker1 Het verband tussen vleesconsumptie en de frequentie van dikkedarmkanker in diverse landen1 40 30 15 Gram vlees (per persoon per dag) NZL 20 10 80 100 200 300 USA DNK CAN GBR SWE NOR NLD DEU ISL ISR JAM FIN PRI HUN ROU COL NGA JPN YUG POL CHL Aantal gevallen (per personen) Onderbouwing: National Cancer Institute – Understanding Cancer 2009_Prevention (p 21) National Cancer Institute, Understanding Cancer, 2009. Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.

45 Virussen Een HPV-infectie vergroot de kans op baarmoederhalskanker2
Wereldwijd zijn mogelijk wel 15% van alle gevallen van kanker te wijten aan infecties met virussen, zoals het:1 Epstein-Barr-virus humaan papillomavirus (HPV) hepatitis B-virus humaan herpesvirus 8 humaan T-lymfotroop virus type 1 hepatitis C-virus Beperking van de blootstelling aan deze virussen verkleint de kans op kanker De kans op een HPV-infectie is te verkleinen door geen onbeschermde geslachtsgemeenschap met veel wisselende partners te hebben2 Een HPV-infectie vergroot de kans op baarmoederhalskanker2 Groot Kans op baarmoeder- halskanker Onderbouwing: National Cancer Institute – Understanding Cancer 2009_Prevention (p22); Liao 2006 (p1) Klein Niet-geïnfecteerde vrouwen Vrouwen met een HPV-infectie Liao JB. Viruses and Human Cancer. YJBM 2006 (79); National Cancer Institute, Understanding Cancer, 2009. Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.

46 Preventiestrategieën
over kanker en de risicofactoren (waarschuwing op pakjes sigaretten, campagnes over blootstelling aan zonlicht en uv-straling) Voorlichting Bewustwordings- campagnes Pink Ribbon voor borstkanker, Movember voor prostaatkanker Wereldkankerdag Vermijden van risico's Niet roken, overmatige blootstelling aan zonlicht mijden, geen giftige chemicaliën gebruiken, vervuilde gebieden mijden Screening Uitstrijkje, mammografie, colonoscopie HPV-vaccinatie om kans op baarmoederhalskanker te verkleinen; HBV-vaccinatie om kans op leverkanker te verkleinen Vaccineren Gezond eten en zorgen voor een gezond lichaamsgewicht en voldoende lichaamsbeweging Leefwijze Regelmatige medische controle, gelijk bij eerste tekenen van problemen een arts raadplegen Gezondheidszorg

47 KANKER: SCREENING 47

48 National Cancer Institute, Cancer Screening Overview, 2012.
Wat is screening? Met screening worden verschillende onderzoeken bedoeld die kanker al in een vroeg stadium kunnen aantonen, nog voordat er symptomen zijn Vroeg ontdekte kanker is meestal gemakkelijker te behandelen/genezen Zodra er symptomen zijn, is de tumor misschien al gegroeid en uitgezaaid, en daardoor moeilijker te behandelen/genezen Screening op borstkanker Onderbouwing: NCI Screening Overview 2012 (p 1) National Cancer Institute, Cancer Screening Overview, 2012.

49 National Cancer Institute, Cancer Screening HCP, 2012.
Het nut van screening Screening is alleen zinvol als aan de volgende twee voorwaarden wordt voldaan: Er moet een onderzoek of procedure beschikbaar zijn waarmee kanker eerder kan worden vastgesteld dan op basis van het verschijnen van symptomen zou gebeuren ! Onderbouwing: NCI Cancer Screening HCP 2012 (p2) Uit wetenschappelijke gegevens moet blijken dat een dankzij screening eerder gestarte behandeling ook daadwerkelijk leidt tot een beter behandelresultaat ! National Cancer Institute, Cancer Screening HCP, 2012.

50 Pathologisch onderzoek
Screeningsmethoden Voor controle op kanker worden uiteenlopende screeningsmethoden gebruikt: Lichamelijk onderzoek en anamnese: controle van de algehele gezondheid en doornemen van de medische voorgeschiedenis Laboratoriumonderzoek: analyse van afgenomen weefsel, bloed, urine, enz. Beeldvormend onderzoek: in beeld brengen van de binnenkant van het lichaam door het maken van een röntgenfoto, echo, CT-scan, MRI- scan, enz. Moleculair onderzoek: controle op aanwezigheid van specifieke mutaties die met bepaalde vormen van kanker in verband zijn gebracht Screening op baarmoederhalskanker Normaal uitstrijkje Afwijkend Biopsie Onderbouwing: NCI Cancer Screening Overview 2012 (p1) Pathologisch onderzoek Bloed- of weefselmonster van patiënt Proteomisch profiel Genoomprofiel National Cancer Institute, Cancer Screening Overview, Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.

51 De voor- en nadelen van screening
Voordelen Minder sterfgevallen als gevolg van kanker Screening zou 3-35% van de gevallen van voortijdige sterfte als gevolg van kanker kunnen voorkomen Beter behandelresultaat (niet bij alle patiënten) Nadelen Een screeningsmethode kan zelf ook risico's met zich meebrengen Een onterecht negatieve (fout-negatieve) uitslag - de patiënt krijgt ten onrechte te horen dat er geen problemen zijn Een onterecht positieve (fout- positieve) uitslag - de patiënt wordt mogelijk onnodig behandeld Onderbouwing: NCI Cancer Screening HCP 2012 (p1, 3) National Cancer Institute, Cancer Screening HCP, 2012.

52 Screening en risicopopulaties
Door screening te richten op risicopopulaties worden de benodigde middelen doeltreffender ingezet Mensen met een sterk positieve (familie)anamnese voor kanker vormen een risicopopulatie Sinds er op specifieke genmutaties gescreend kan worden, zijn risicopersonen beter op te sporen Kanker en erfelijkheid Alle patiënten met borstkanker Erfelijke factor(en) Overige factor(en) Kanker en genen Chromosomen zijn DNA-moleculen Onderbouwing: NCI Cancer Screening HCP 2012 (p2) Chemicaliën Straling Erfelijke aspecten Virussen National Cancer Institute, Cancer Screening HCP, Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.