MYSTIEK deel 1en 2 Encyclopedie van de mystiek Jan van Ruusbroec

Presentatie over: "MYSTIEK deel 1en 2 Encyclopedie van de mystiek Jan van Ruusbroec"— Transcript van de presentatie:

1 MYSTIEK deel 1en 2 Encyclopedie van de mystiek Jan van Ruusbroec
Joris Baers, Gerrit Brinkman, Auke Jelsma, Otger Steggink Uitg. Kok, Kampen De Stem van de Stilte Boeddhistisch H.P.Blavatsky Uitg. Theosofische Ver. Jan van Ruusbroec Die gheestelike Brulocht Uitg. Lannoo 1989

2 Overzicht college 1. De aard van mystiek Bronnen van westerse mystiek
3. Op weg naar mystieke éénwording 4. Mystici en hun werk.

3 WAT IS MYSTIEK? Het avontuur van de ziel
Geen leer (dogmatiek), maar ervaring Grensoverschrijdend; ‘doorbraak’ Gericht op éénwording met de/het Allerhoogste, the Supreme (J.K) ‘Mysticism means inwardness, participation in the Ultimate reality through inner experience’ (Paul Tillich 1968).

4 Het woord ‘Mystiek’ (semantisch)
Mystikos (Gr.) = geheim(zinnig), met de mysteriën verbonden. (Mysteriën waren geheim). B.v. in Griekenland en Egypte. * Mysteriën leerden zuivering, verlichting en bevrijding, o.a. via het gebruik van symbooltaal en belevingen. * Na de 3e eeuw term ‘mystiek ‘ook in Christelijke geschriften (Clemens, Origenes)

5 Is alle ervaring ‘mystiek’?
Het begrip ‘ervaring’ is voor sommigen ‘verdacht’: ‘De éénwording met de/het Allerhoogste gaat alle juist alle ervaring te boven’. ’Achter elke bloem (van innerlijke ervaring) ligt een slang verborgen’ H.P.B. Wellicht kun je stellen dat vrije innerlijke ervaringen (b.v. beelden, inspiratie) een deel zijn van het Mystieke Pad.

6 Vier tekenen van mystieke ervaring Varieties of religious experience James 1983
1. Ineffability - Onzegbaarheid 2. Noëtic Quality (verstandelijk-geestelijke kwaliteit – verhevenheid, gloed, verlichting, staat van vrede, altijd met een kennis-aspect, Innerlijke weten? 3. Transiency -voorbijgaand karakter- Het gaat om doorbraak-ervaringen, maximaal twee uur lang. Toch grote impact op je leven. * Passivity. Vooroefeningen, zuiveringen, garanderen op geen enkele manier dat daarop verlichting volgt. Het komt als Genade, als van een hogere macht.

7 EVELYN UNDERHILL(1911) Echte mystiek niet passief en theoretisch. Het hele Zelf van de mens is erin betrokken. Mystiek is trancendenteel, gericht op de onver-anderlijk Ene. * De Ene is voor de mysticus een object van Liefde, niet van onderzoek. Het leven met de Ene brengt een hogere kwaliteit in het leven. De mystieke weg leidt tot totale vernieuwing van de persoonlijkheids-structuur en tot het vrijmaken van latente bewustzijnsvormen.

8 Klassieke GNOSIS als mystieke religie (p. 827)
Terugkeer van de Goddelijke Vonk naar het eeuwig Goddelijke Zie colleges Roland van Vliet

9 Hermetische gnostiek (2e eeuw)
‘Een ‘Egyptische Godsdienst’ (Quispel). Heeft de esoterie in Europa vanaf de Renaissance bepaald (Alchemie, Rozenkruizers, Maconnerie, theosofie en anthroposofie. Streeft naar eenheid met het/de Uiteindelijke’ c.q. de Geestesmens (Steiner), Realisatie van het Atman of Hoger Zelf (Theosofie). Men werkt met symbolen, rituelen en trainingen.

10 ORIGENES ( ) Mystieke kennis is de verborgen sleutel tot het verstaan van de gehele H. Schrift. Niemand kan de H. Schrift verstaan zonder ten diepste één te worden met de werkelijkheid waarover de Bijbel spreekt.

11 Clemens van Alexandrië (ca 150-ca 215)
‘Ware gnosis leidt de mens door het innerlijk licht tot het bestijgen van de mystieke bergtoppen, totdat hij het hoogtepunt van innerlijke rust heeft bereikt’ (Stromateis VII,10, 56) ‘De vrees is veranderd in liefde en de mystieke engel, Jezus, is geboren’ (Paidagogos I/7,59,1)

12 Joodse traditie Joodse traditie: Mystiek is ‘in onmiddellijk contact komen met de geheime binnenkant van de Schrift’ In het bijzonder: over de Troonwagen (Merkavah (Ez1) En over de Schepping (Gen. 1)

13 Kabbala: Joodse geheime leer bekend vanaf 12e eeuw (Provence)
De Zohar (het boek der schitteringen) is een origineel mystiek werk. De Talmoed en Midrash bevatten oude geheime tradities, o.a. getallenleer (Sefer Yetsira – het boek der getallen). De Torah (boeken van Mozes) bevat een geheime, van oorsprong mondelinge overlevering. Zij vormen de basis van de Kabbalistische leer. Samengevat in de boom van de 10 Sefiroth. Een bestudeerder van de Kabbala is nog geen mysticus.

14 Kabbalistische levensboom
De 10 lampen (sefirot) zijn de namen van God. Elke lamp is een manier om God te ervaren – in natuur (fysiek) tot op het hoogste spirituele niveau (Kether = kroon). * De boom toont meerdere wegen tot mystieke eenwording, die de gehele mens be- treffen.

15 NEW AGE: wél en niét mystiek, niet nieuw
Deel van ‘de esoterische traditie’. Gaat terug naar de oude dualistische gnostiek en vooral naar de hermetische gnostiek. Beroept zich o.a. op recent gevonden gnostische geschriften. Niet-mystieke kenmerken: verwachting van een nieuw tijdperk, holistisch denken, channeling, ‘energieën’, muziek, astrale wezens, reïncarnatie. Deze laatste ervaringen worden niet als ‘mystieke ervaringen’ beschouwd.

16 Vertegenwoordigers New Age Wie is de Moeder van New Age? (Cranston)
Zohra en soortgelijken: Psychosofie, discipelschap, inwijdigsschool. Hein Stufkens: de mens moet God of Christusbewustzijn realiseren, door in harmonie met alles te komen Celestijnse Belofte (Redfield): visionaire inzichten; Het persoonlijk ervaren daarvan is geen mystiek; wel mystiek is het streven naar eenheid met het Trancendente. A Course in Miracles; de illusie van afgescheidenheid van God opheffen. Is dat mystiek? Nee, zegt Kranenborg (p. 832)

17 Nadenkertjes Eén mystieke ervaring maakt iemand geen mysticus. Pas als je ermee wil leven en er vorm aan wil geven ben je een mysticus.(Borchert 1994) Er zullen weinig mensen zijn die niet eens in hun leven een mystieke ervaring hebben gehad

18 Hoe toon je dat wezens niet fysiek waargenomen zijn, maar innerlijk
Gevleugelde wezens St. Michael * Hemelladder

19 Symboolgebruik om het visionaire karakter aan te geven
Isis met Horus, Model voor Maria met Kind Het geven van de borst duidt op een spirituele relatie

20 Symbolisch bewustzijn (Imaginatie)
The queenly power of the Imagination (VdS). ‘Tout est signe’ –alles is een teken -, aller du signe à la chose signifié c’est aoorofondir le monde, cést aller vers Dieu (Malraux 1967) . Het gaat niet om het beeld zelf, maar om wat achter het beeld verborgen is. ‘De idee achter de verschijningen’. ‘Heel het menselijk bestel wordt voor de mysticus een doorzichtig decor, omdat een andere, uiteindelijke, werkelijkheid zich aandient’ (Paul Mommaers 1977)

21 DEEL 2 ‘De ziel stijgt op tot haar God’
Het mystieke lichaam visioen van Hildegard van Bingen De machtige vrouwelijke gestalte van de Bruid, die opstijgt tussen de witte rotsen en de gouden kelken. De in rood gehulde Vrouwe kan Hildegard zelf zijn, omringd door gekroonde paradijselijke maagden met losse haren.

22 LCIE Mystiek 2 - een introductie van mystici en mystiek-
Wat betekent mystiek bij ons (Vkk, 2006)? Vrouwelijke mystiek (vanaf 1175) -Hildegard, Begijnen, Teresa Middeleeuwse mystiek (tot 1670) - Eckhart, Ruusbroec, Böhme, Karmel “Dark night of the mystics (1700 – 1900) “Mystical revivals’ 20e eeuw Oosters, Buber, Gnosis, New Age; * Onze kerk biedt ruimte aan nodigt uit voor mystiek.

23 EVELYN UNDERHILL(1911) recapitulatie
Mystiek is trancendenteel, gericht op de onveranderlijk Ene. * De Ene is voor de mysticus een object van Liefde, niet van onderzoek. Het leven met de Ene brengt een hogere kwaliteit in het leven. De mystieke weg leidt tot totale vernieuwing van de persoonlijkheids- structuur en tot het vrijmaken van latente bewustzijnsvormen.

24 WAT IS MYSTIEK NU? Gericht op éénwording met de/het Allerhoogste, the Supreme (J.Krishnamurti) ‘Mysticism means inwardness, participation in the Ultimate Reality through inner experience’ (Paul Tillich 1968).

25 Hildegard von Bingen(1098-1179)
Zeer veelzijdige abdis (Disibodenberg a.d. Rijn). zieneres van apocalyptische visioenen, mystica, theologe, musicus (kruiden)genezeres, kunstenares, schreef met Bernardus en pausen. * Géén feministe! Ontleende haar gezag aan haar visioenen.

26 ‘Het mystieke lichaam’ Hildegard Scivias II, visoen 5
Hildegards visioen van de maagdelijke moeder (virginitas), die aarde en hemel verbindt; zij en haar maagden maken deel uit van haar wezen. Lange blonde haren, een scharlaken gewaad, een kroon van edelstenen: tegen alle monastieke regels! Maar zó had Hildegard het gezien, en zó moesten ook haar nonnen (‘maagden’) zich presenteren als reminiscenties aan de paradijselijke staat van de vrouw, de ongerepte ziel (Eva)

27 Julian of Norwich 1369 Ik ben de goedheid van de vader
Ik ben de wijsheid van de moeder Ik ben het licht en de genade alle gezegende liefde Ik ben de drievuldigheid Ik ben het goede in alle dingen Ik ben het die je doet beminnen Ik ben het die je doet verlangen Ik ben de grenzeloze vervulling van alle ware verlangens.

28 Jan van Ruusbroec 1293-1391 Brussel Die gheestelike Bruloght; & Van den XII Beghinen
Vier stadia, die elk driemaal herhaald worden, Zoals in een spiraal, op drie niveaus: Drie nivieaus: 1. Practisch (‘in het werkend leven’). Deugden. Zien met de ogen. 2. Innerlijk (‘in het innige of Godbegerende leven’). Ónt-beelding. Zien met de ziel 3. God-schouwend. Zien met de geest.. Telkens vier stappen: (Mt 25:6, de wijze en dwaze maagden) Ziet (nieuw bewustzijn) de Bruidegom komt (nieuwe verwacting) Gaat uit (doe wat) Om Hem te ontmoeten (eenheid) De mystieke eenwording wordt hier voorgesteld als een bruiloft: de zoekende ziel verenigt zich uiteindelijk met de Bruidegom (Christus) verenigt.

29 Als de reine ziel tot de Vader gaat.....
God wil dat wij uit onszelf uitgaan naar het goddelijk licht en dat wij het Oerbeeld ervarend bereiken ..en genieten in eeuwige zaligheid. We bevinden dat de schoot van de Vader onze eigen grond en onze eigen oorsprong is. En uit deze eigen grond, d.i. uit de Vader schijnt een eeuwige klaarheid: dat is de geboorte van de Zoon. (G.B. p. 367)

30 De eenheid tussen God en mens Meister Eckhart (1260-1328) in een preek
De mens moet ledig worden van alle dingen. Dan moet men opnieuw worden in-verbeeld in het eenvoudig goed hetwelk God is. Men moet zich de grote adel blijven indenken die God in de ziel gelegd heeft, opdat de mens tot God zal komen. De glans van de goddelijke natuur is niet in woorden te vatten

31 Suster Bertken, een begijn (ca1427-1514 bij Buurkerk Utrecht
‘Ík was in mijn hofkijn om cruyt gegaan Ik en vant er niet dan distel ende doorn staen’ Cruyt = geestelijke groei = symbool voor vereniging met Christus Hof = tuin = symbool voor ziel Begijnen waren zelfstandige in hofjes levende vrouwen, met een religieuze roeping. Vaak in ziekenzorg. Nederland, Belgie en omgeving. Begin vrouwenmystiek. (Beatrijs, De beweging begon omstreeks 1175

32 De mystieke school van de Karmel (1570-1671) Teresa van Avila en Johannes van het Kruis
‘Ingestorte’ Contemplatie’ geeft “Geheime en verborgen kennis van God” Drie stadia: zuivering (purgativa) , verlichting (Illuminativa) en volmaaktheid (Unitiva), met als bekroning: het mystiek huwelijk. De “liefdesblik onder de verlichting van de gaven van de Geest”. Boeken: Teresa van Avila: Het kasteel der ziel; de weg der volmaaktheid. Jan van het Kruis: De donkere nacht, de bestijging van de Berg Karmel, het Geestelijk Hooglied. Voortbouwend op: Thomas van Aquino “Summa Theologica”.

33 Jakob Böhme 1575-1624 Schoenmaker in Görlitz
Boek: Aurora: het primordiale licht van de schepping. Vier visioenen die zijn leven veranderden. Zijn theosofische leer is een leer van verlossing en transformatie. Hij ziet de UNGRUND, waaruit de Triniteit geboren wordt. ’Mijn Geist ist ..durchgebrochen bis in die innerste geburt der Gotheid und allda mit Liebe umfangen worden wie ein Brautigam seine liebe Braut umfähet’. In diesem Lichte hat mein Geist durch alles gesehen und an allen Kreaturen wer der sei, und wie der sei und was sein Wille sei….’.

34 Böhme en zijn fanatieke vervolger, de predikant Georg Richter
Tijdens een discussie kreeg Böhme een schoen naar het hoofd geslingerd, als reactie op zijn verwoording van een mystieke ervaring. Böhme raapte beheerst de schoen op en schoof deze gedienstig aan de voet van de agressieve pastor. (Enc. p. 803)

35 Mystieke figuren bij Bòhme

36 Jakob Böhme en schoen van de predikant; Margaretha Porete.
Verklaar het gedrag van Richter en Böhme als exemplarisch voor de verhouding tussen mystiek en kerkelijke leer. Denk ook aan intriges tegen Jan van Ruusbroec, Eckhart, en Teresa van Avila. Aan de Inquisitie, die zelfs een mystica (Margaretha Porete, 1310) op de brandstapel zette.Lees Enc. p. 804 Wat zou de kerk zijn zonder mystiek? Wat zou de mystiek zijn zonder de kerk?

37 De Kinderen van het Licht (Quakers) Fox, 17e Eeuw
Ieder mens heeft iets van het Goddelijk Licht in zich. Zij die hiervoor open staan weten dat zij andere stemmen in zich tot stilte moeten brengen, wil de geest van God vaardig over hen worden. ‘Dat innerlijk Licht heeft voorrang, zelfs boven de H. Schrift’. (George Fox +1691)

38 De Stem van de Stilte (1889) H.P.Blavatsky uit oud-boeddhistische bron
Hal van onwetendheid ‘ Waarin gij leeft en sterven zult’. Hal der smarten, waar de waan der grote ketterij heerst, de afgescheidenheid. Hier heerst ook de illusie van leven en dood. Hal van Lering Hier leert men ‘zien met de ogen der ziel’. Prachtige beelden en idealen, besef van onsterfelijkheid. Maar..’Áls je veilig door die hal wilt komen, blijf dan niet staan om de sterke geur van haar bloesems in te ademen. Zoek daar je Goeroe niet als je vrij wilt zijn van de ketenen van persoonlijk karma. In deze hal zal de ziel de bloesems des leven vinden, maar ook onder elke bloem een slang gekronkeld zien’. * Hal van Wijsheid In deze hal vind je de ware leraar, de Meester in het hart, d.w.z het Hoger Zelf. Hij leert je de eenheid met het Universele Leven ervaren. Hier komt de ziel tot rust en wordt als een spiegelglad meer, waarin de ´Zielegedachte der Natuur zich kan weerspiegelen. Hier heersen de vurige kracht van Kundalini en het Licht van Universele Wijsheid. Van hieruit keert de vonk terug in het Vuur, de druppel glijdt terug in de Oceaan.

39 Uit de stem van de Stilte
Voordat je dit pad betreden kan, moet je je maanlichaam vernietigen, je denklichaam zuiveren en je hart louteren De roos moet weer tot de knop worden. Je moet de kindstaat herwinnen voordat de eerste klank van de stem van de stilte je oor kan bereiken.

40 Bhagavad Gita (Hindoeïsme)
Verlossing is het best en volmaakt bereikbaar door de mens (Arjuna) die zich aan de persoonlijke God (Sri Krishna) in liefdevolle toewijding overgeeft. B.G 11,55: Hij, die voor Mij werkt, Hij die Mij ziet als zijn hoogste doel, Hij die mij eert, Hij die vrij is van vijandigheid naar alle levende wezens, - Hij gaat naar Mij, Arjuna

41 Martin Buber 1966 God is in deze wereld
‘Wegkijken van de wereld of deze juist aangapen helpt de mens niet om God te bereiken; maar degene die de wereld in hem ziet, verblijft in Zijn aanwezigheid’ ‘Helemaal niets elimineren of achter zich laten, de hele wereld insluiten in het Gij, de wereld geven wat haar toekomt en wat er waar van is. Niets naast God uitsluiten, maar alles in Hem, dit is de volle en volledige relatie’

42 NEW AGE: wél en niét mystiek, niet nieuw
Deel van ‘de esoterische traditie’. Gaat terug naar de oude dualistische gnostiek en vooral naar de hermetische gnostiek. Beroept zich o.a. op recent gevonden gnostische geschriften. Niet-mystieke kenmerken: verwachting van een nieuw tijdperk, holistisch denken, channeling, ‘energieën’, muziek, astrale wezens, reïncarnatie. Deze laatste ervaringen worden niet als ‘mystieke ervaringen’ beschouwd.

43 Beelden als hulpmiddel in de Mystiek
Zwevende figuren om het spirituele van een mystiek ervaring weer te geven. Titiaan, Maria Assunta N.N. Verheerlijking

44 Gedicht van Pieter Buckinx (1965)
Er is iets in de dingen dat ontroert: het is de schoonheid niet der bloemen noch ‘t glanzen van een blad. Noch ‘t roepen van de roerdomp in de nacht. Het is daarin, maar ook daarachter en daarboven en daaronder, dieper in de grond, die warm en geurig is als versgebakken brood.

45 Naar de beeldloze God (visio Deï)
Richard van St. Victor onderscheidt vier trappen van schouwen: Het zien van tastbare dingen, zoals in gewone kunstwerken. Het herkennen van een symbolisch allegorische betekenis b.v brandend braambos als symbool van zuiverheid. De ogen van het hart (= zien met de ziel) ontdekken de waarheid van verborgen dingen op basis van tastbare afbeeldingen Het geestelijke of visionaire schouwen als abstracte vormen (Mondriaan). Velums in grillige drapering

46 Mystiek en H. Mis I Het misoffer: de mens offert zichzelf als het eeuwig offer, en wordt daarmee één met de onzichtbare God. (Communio). Christus is als eeuwige Hogepriester de opvolger van Melchizedek. Ook het Kruisoffer (Goede Vrijdag) is de nietiging van de mens en de éénwording van mens en God (‘Ik en de Vader zijn één’). ‘Je zult inzien dat Ik in mijn Vader ben en dat jullie in Mij zijn, zoals Ik in de Vader ben’ (Joh 14:20).