Verpleegkundige aspecten in de palliatieve zorg

Presentatie over: "Verpleegkundige aspecten in de palliatieve zorg"— Transcript van de presentatie:

1 Verpleegkundige aspecten in de palliatieve zorg
Barbara van den Berg master class juni 2014

2 Opzet deze Middag Wat is palliatieve zorg
Casus met interventies bij pijn Verpleegkundige interventies in de palliatievezorg

3 Wat is palliatieve zorg?
Ervaringen met palliatieve zorg? Hoe verliep dit? Wat deed dit met je?

4

5 Behandelopties algemeen
Neo-adjuvant Adjuvant Palliatief Curatief traject Palliatief traject

6 Curatief versus palliatief traject
Curatief traject: Primaire doel is de gezonde situatie Dood gaan is beschouwd als falen De ondersteuning is een onderdeel van revalidatie en reintegratie programma Palliatief traject: - Intentie is het verbeteren van de kwaliteit van leven of de kwaliteit van sterven De gezonde status is onbereikbaar (feit!) Dood gaan is een deel van het traject van de patiënt. 6

7 Definitie palliatieve zorg
een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening, door het voorkomen en verlichten van lijden, door middel van vroegtijdige signalering en zorgvuldige beoordeling en behandeling van pijn en andere problemen van lichamelijke, psychosociale en spirituele aard.

8 Welke behandelingen heb je dan?
Operatie RT Chemotherapie Hormoon therapie Targeted therapie

9 Patiënten populatie Uitgezaaide kanker Neurologische aandoeningen
Chronische longaandoeningen Stroke Nierfalen Hartfalen Leverfalen Geriatrisch / dementie Advanced disease Chronische aandoeningen Tuberculose

10 Palliatieve zorg

11 Palliatieve zorg

12 Multidimensionele zorg
Lichamelijk Psychisch Sociaal Existentieel

13 Drie fases Palliatievefase - vaak nog behandelen
Laatste 3 maanden terminale fase - voorbereiding op het sterven Stervensfase - laatste dagen van het leven Nazorg fase - zorg voor naasten

14 Richtlijnen Palliatieve Zorg
Probleem gericht Op basis van evidence en experts Kwaliteit van palliatieve zorg waarborgen in de Nederlandse zorgverlening

15 Symptomen, klachten en problemen
Symptoom: 'een door de patiënt aangegeven klacht op lichamelijk, psychosociaal of levensbeschouwelijk gebied’ Klacht: Uiting van ‘iets’ waar de patiënt last van heeft Probleem: Door de zorgverlener geïdentificeerd

16 Hoe kom je er achter wat een patiënt ervaart?
Observeren Luisteren Vragen ….

17 Observeren

18 Luisteren Patiënt en naasten kunnen vertellen wat zij ervaren (klachten symptomen etc) Maar: Patiënten en naasten geven eigen klachten niet altijd aan Patiënten en naasten herkennen iets niet als klacht Patiënten en naasten denken dat een klacht er bij hoort Patiënten en naasten zeggen pas iets zodra zij veel last ervaren

19 Vragen Als verpleegkundige kan je een patiënt en zijn naasten helpen door naar klachten te vragen. Maar: Waar vraag je naar Hoe doe dat binnen een team Afstemmen Volledig

20

21 Palliatief redeneren Combinatie van de principes van Shared Decision Making, van klinisch redeneren en de praktijk en omvang van kritische beslismomenten in de palliatieve fase Toegevoegde waarde: Geeft op praktijkgerichte wijze vorm aan integrale palliatieve zorg met continue anticiperend en evaluerend karakter Creëert ruimte voor afwegingen in het perspectief van beperkte tijd Focus van het model komt overeen met focus van de patiënt Beoogt de kwaliteit van de zorg en de communicatie te verbeteren Ondersteunt het multidisciplinaire behandelteam Maakt besluitvorming voor patiënt, naasten en professionals concreet en

22 De praktijk: hulpmiddelen
Beslisschijf

23

24

25

26

27

28 Mw de Vries 2005 mama carcinoom Nu lage rugpijn
Pijnstilling: panadol en tramal

29 Waar denken jullie nu aan?

30 PIJN! Wat is pijn? Welke soorten pijn heb je? Oorzaken van pijn bij kanker? Hoe vaak treed het op? Pijn in kaart brengen? Welke behandelingen zijn er dan?

31 Definities van pijn Pijn is een onaangename sensorische en emotionele ervaring, geassocieerd met (potentiële) weefselschade of beschreven in termen van dergelijke schade (IASP, 1986)

32 Pijn is een complex multidemensioneel fenomeen, dat afhankelijk is
van de individuele beschrijving of beleving van sensorische en emotionele ervaringen die gepaard gaan met (potentiële) weefselbeschadiging (Merksey at al, 1979) Pijn is wat de patiënt zegt dat het is, en treedt op wanneer de patiënt het zegt, pijn is gelokaliseerd daar waar de patiënt het zegt” (Mc Caffery)

33 Wat is pijn? Pijn is wat de patiënt zegt dat het is en treed op wanneer de patiënt zegt dat het optreed

34 Subjectief en Dynamisch
Functie van pijn Waarschuwing Acute pijn Subjectief en Dynamisch Chronische pijn Zinloos

35 Is elke patiënt in staat om iets te zeggen over de pijn?

36 Cognitie Drukte Hoort erbij Bang voor de gevolgen…

37

38

39

40 Wacht niet op een pijnklacht
Vraag er actief naar! En….. volg de patiënt (follow up)

41 Hoe kijk je naar pijn? Observeren en interpreteren van pijn wordt beïnvloed door: Kennis Eigen ervaring Opvoeding cultuur

42 Classificatie van pijn
Acuut Duur Chronisch Nociceptief Pathofysiologie Neuropathisch

43 Acute pijn Pijn die optreedt vaak als gevolg van een ziekte of trauma
Aanwijsbare oorzaak Alarmfunctie Reageert op het wegnemen van de oorzaak Reageert op de behandeling Beperkt zich van 3 tot 6 maanden

44 Chronische pijn Oorzaak? Alarmfunctie?
Reageert matig op de behandeling Meestal sprake van zenuwschade Bestaat langer dan 3 tot 6 maanden Psychogene pijn?

45 Nociceptieve pijn Pijn ten gevolge van weefsel beschadiging
Mechanisch Thermisch Chemisch Prikkeling nociceptoren Viscerale pijn Somatische pijn

46 Nociceptieve pijn Hart Maag-darm kanaal Longvliezen Lever Pancreas
Viscerale pijn (pijn in de interne organen) Hart Maag-darm kanaal Longvliezen Lever Pancreas Nieren blaas Uterus Het is een vage pijn, drukkend en diffuus

47 Nociceptieve pijn Huid Spieren Pezen Fascia Gewrichten Botten
Somatische pijn (heeft betrekking op de pijn) Huid Spieren Pezen Fascia Gewrichten Botten Meestal goed te lokaliseren (duidelijk)

48 Maligne pijn: pijn ten gevolge van een tumor, metastase of een antikanker behandeling Benigne pijn: pijn die niet samenhangt met kanker

49 Neuropatische pijn International Association for the Study of Pain (IASP) Pijn die geïnitieerd of veroorzaakt wordt door primaire beschadiging of disfunctie van het zenuwstelsel Chronische neuropathische pijn is dan ook zijn waarschuwingsfunctie verloren

50 Pijn veroorzaakt door weefselschade waargenomen door nociceptoren2
Neuropathische Pijn Pijn die geïnitieerd of veroorzaakt wordt door primaire beschadiging of disfunctie van het zenuwstelsel1 Nociceptieve Pijn Pijn veroorzaakt door weefselschade waargenomen door nociceptoren2 Gemengde Pijn Pijn met zowel neuropathische en nociceptieve componenten Voorbeelden Perifeer Postherpetische neuralgie Trigeminusneuralgie Diabetische neuropathie Postoperatieve neuropathische pijn Fantoompijn Overige perifere zenuw-beschadigingen (compressie, tumorinfiltratie, oncologische behandelingen, ongeval) Centraal Pijn na CVA, dwarslaesie, MS Voorbeelden Pijnen met radiculopathie zoals lage rugpijn en nekpijn Voorbeelden Pijn door ontsteking Pijn na fractuur Pijn door osteoartrose

51 Oorzaken van pijn bij kanker
Directe doorgroei van de tumor of metastasen (70%) Gevolg van de behandeling (20%) Bijkomende ziekten of andere factoren (10%) NB. Onderrapportage!

52 Prevalentie pijn bij kanker
Thorax % Long % Bot % Mond % Buikorganen % Urogenitaal man 75% Urogenitaal vrouw 70% Lymfoom 20% Leukemie 5%

53 Signalen opvangen!!!!! Diagnostiek Dagelijks volgen
Gebruik van meetinstrumenten

54 In kaart brengen ALTIS A= Aard (stekend, kloppend etc) L= locatie (waar) T= Tijdsverloop (lang, kort etc) I = Integriteit (score, omschrijving) S= Samenhang (tijdens verzorging)

55 Mw de Vries Anamnese: NRS 5/8 toenemend en angstig
LO: uitstralend LWK en sensibiliteits stoornissen MRI: meta L3-L4 en multipele botmetstasen

56 Palliatieve behandeling echter mw gaat nog lang niet dood!!

57 Werkhypothese Combinatie nociceptieve/neuropatische pijn
Dreigende pijn tgv botmeta’s Slaapproblemen tgv pijn en angst Angst tgv tumorprogressie

58 Interventies Goede voorlichting RT Anti tumorbehandeling Pijnstilling
Ondersteunende zorg: Fysio Dieet Hulp thuis

59 Mw de Vries Nu een jaar verder Pijn is onder controle met morfine
Nog steeds chemo therapie Ziekte is stabiel Elke maand geprek met MMW En………..

60 Geniet van de dingen die ze nog kan

61

62

63 KOFFIE! Over 10 minuten weer in de zaal!

64 Wat voor problemen kan een palliatieve patiënt naast pijn nog meer hebben?

65 Pijn Angst Gewichtsverlies Delier Depressie Dyspnoe / Hoesten Jeuk Misselijkheid en braken Obstipatie Mondproblemen Slaapproblemen Vermoeidheid ……………………………..

66 PIJN

67 Pijn Welke medicatie gebruik je
Wat kan je van die medicatie verwachten

68 Analgetische pijnladder

69 Basisprincipes pijnmedicatie
Medicatie op vaste tijden geven Medicatie ook s’nachts doorgeven Combineer altijd medicatie uit stap 1 met de volgende stappen Sla stap 2 over bij pijn bij kanker Geen zn medicatie voorschrijven Bijwerkingen preventief behandelen Vermijdt onderschatting!! Pijn is wat de patiënt zegt dat het is

70 Effectiviteit pijnmedicatie
Oraal: minuten Intramusculair: minuten Intraveneus: 6-10 minuten Epiduraal: minuten (hangt af van het middel) gebruik meetinstrument om effect te meten!

71 Bijwerkingen opioïden
Misselijkheid/braken Obstipatie Droge mond Sufheid (cave overdosering) Verwardheid/onrust (cave delier) Urineretentie Jeuk myoclonieën

72 ANGST

73 Angst Waarvoor? Waar wordt dit door veroorzaakt
Angst veroorzaakt lichamelijke klachten

74 Anamnese Hoe vaak angstig Waardoor Ligt patiënt wakker

75 Beleid Ga na of de patiënt over de juiste informatie beschikt
Indien angst binnen normale grenzen vallen, stel patiënt gerust Vraag psychologen / psychiater in consult of geestelijk verzorger Zoek met de patiënt naar afleiding Eventueel medicatie

76 GEWICHTSVERLIES

77 Gewichtsverlies Gebrek aan eetlust

78 Oorzaken Verminderde eetlust Algemene klachten
Klachten van het spijsverteringskanaal Verminderde zelfzorg en hulpbehoevendheid Verhoogd verlies van voedingsstoffen Verhoogd gebruik van voedingsstoffen

79 Gevolgen voor de zorgvrager
Lichamelijk Psychosociaal

80 Onderzoek Hoeveel afgevallen Mondinspectie
Eventueel nog onderzoeken naar maag-darmkanaal met scan, echo of scopie

81 Behandeling Oorzaak Kwaliteit van leven Medicamenteus Begeleiding

82 OBSTIPATIE

83 Obstipatie Pijn in de buik Opgezette buik
Anorexie, misselijkheid en braken Flatulentie Lokale complicaties Onrust en verwardheid

84 Oorzaken Verminderde inname van vocht, voedsel en vezels
Afsluiting darm Verlamming van de darm Bijwerking medicatie Minder beweging Sufheid, verwardheid Verstoorde mineraal balans Gebrek aan privacy Moeite met gebruik van po stoel

85 Onderzoek Lichamelijk onderzoek Echo

86 Behandeling Operatie Chemotherapie Medicatie of infuus
Aanpassen medicatie wat obstipatie veroorzaakt

87 Preventie Toiletgang Voeding en vocht Lichaamsbeweging Voorlichting
Preventief laxeer middelen

88 DYSPNOE

89 Oorzaken Moeite met ademhalen Zwakte van de ademhalingsspieren
Grotere zuurstof behoefte De ziekte zelf Complicatie van de ziekte Andere problemen

90 Onderzoek Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek

91 Behandeling Chemo of radiotherapie Stent plaatsing
Behandeling van COPD of ritme stoornissen Medicamenteus Verwijderen van vocht Bloedtransfusie

92 Leefregels Half rechtop zitten Ademhalingstechnieken
Evenwicht tussen rust en inspanning Niet roken

93 Omgeving Frisse lucht Rookvrije omgeving Voldoende vochtige lucht

94 Zuurstof Uitzuigen Morfine Luchtwegverwijders Slijmoplossers Voorlichting en instructies

95 EVALUEER!

96 Maar vooral ACCEPTEER!