Theorieinstructie les 4A

Presentatie over: "Theorieinstructie les 4A"— Transcript van de presentatie:

1 Theorieinstructie les 4A
De Kap en de Staart 5 april 2017

2 De Kap Overring Voeghouten

3 Overring

4 Overring+voeghout

5 Voeghout

6 Voeghout – keep overring

7 De Kap Spantring Roosterhouten, Zonnestralen of spruiten

8 Voeghout met spruiten

9 Bevestigen spruiten

10 Spruitluiken

11 De Kap Windpeluw Steunder Steunderbalk IJzerbalk Penbalk Broekstuk
Dit is feitelijk een binnenkruier kap, alleen mist een hangeniersbalk Penbalk Broekstuk Achterbalk

12 Bevestiging windpeluw

13 Steunder/burgemeester

14 IJzerbalk

15 Penbalk

16 Penbalk met broekstuk Oude Knegt

17 De Kap Middelbalk/ Lange spruit Achterbalk/ Korte spruit
Nu word het toch een buitenkruier

18 Achterbalk

19 De Kap Voorkeuvelens Vorstbalk Voorwolf Kapspanten Achterwolf
Achterkeuvelens Gordingen

20 Spanten

21 Gordingen

22 De Kap Niet getekend: Rietsporen lopen verticaal, ook wel sparretjes
Rinkellatten zijn horizontaal op de rietsporen bevestigd Drie vorstplanken dekken de bovenkant van het riet en de vorstbalk af

23 Rietsporen/rinkellatten

24 Voorkeuvelens Keerstijl met schoor Voorkeuvelensbalk Weerstijl
Hoekstijl Windpeluw Van binnen of buiten?

25 Voorkeuvelens

26 Voorkeuvelens Windluiken Halssteen Steenbord Zwaardplanken Steenbed
Steenbedwiggen Kwastvrij plankje Baard (niet getekend)

27 Voorkeuvelens

28 Voorkeuvelens met baard

29 Achterkeuvelens

30 Stapeling Andere naam voor voorste lagering bovenas Bestaat uit:
Steenbedwiggen Vulplankjes Bovenste plankje kwastvrij vuren ivm zetten steen Halssteen ‘Grote stapeling’ duid op een schuine as.

31 Stapeling

32 Mogelijke problemen Delen van de as hangen in weer en wind
Voeghoutkoppen kunnen rotten Windpeluw kantelt of zakt in Windpeluw Steen kan in windpeluw zakken Mogelijk te zien aan smering Te zien aan ingrijping bovenwiel bovenbonkelaar Mogelijk slepen vang aan de onderkant

33 Mogelijke problemen Zandwijkse molen, links bovenas gezakt op ijzerbalk, rechts uitpuilend voeghout van de rot. (Wipmolen, maar principe is hetzelfde)

34 De staart 5 april 2017

35 Staart Lange spruit Korte spruit Staartbalk Galghout Hangers
Lange schoor Korte schoor

36 Staart Klapmuts Leklatjes Gat voor Kruirad

37 Staart Pink

38 Ophanging staart

39 Staart

40 Galghout

41 Steun tegen doorhangen

42 Kruiwerken

43 Kruiwerken – exameneis 24
Kan werken met het kruiwerk: Smering controleren Smeren Kruien Kent van het kruiwerk: De werking Het onderhoud De bediening

44 Kruiwerken – exameneis 24
Weet waarom onnodig zwaar kruien zoveel mogelijk moet worden vermeden

45 Kruiwerken – exameneis 25+54
Kan storingen in het kruiwerk signaleren en eventueel verhelpen Kent mogelijke oorzaken van zwaar kruien bij verschillende molentypes en kruisystemen Weet waarom onnodig zwaar kruien zoveel mogelijk moet worden voorkomen Exameneis 54 Kan een kruirol vervangen

46 Kruiwerken - algemeen Waarom: molen op de wind zetten
Waar: boven-midden-onder Waar: binnen of buiten Hoe: schuiven of rollen

47 Kruiwerken - indeling Schuifkruiwerken Rolkruiwerken Zetelkruiers
Neutenkruiwerk Voeghoutenkruiwerk Rolkruiwerken Houten of ijzeren rollen Engels kruiwerk

48 Kruiwerken - zetelkruiers
Standerdmolen Wipmolen Bovenkruierkap met zetel (België) Paltrok

49 Zetelkruier - standerd

50 Zetelkruier - standerdmolen

51 Zetelkruier - wipmolen

52 Zetelkruier - wipmolen

53 Paltrokmolenkruiwerk

54 Kruiwerken – typen bovenkruier
Voeghoutenkruiwerk Neutenkruiwerk Rollenkruiwerk Engelskruiwerk

55 Voeghoutenkruiwerk

56 Voeghoutenkruiwerken
Geen overring Geen kuip Voeghouten gekeept over kruiring Klossen onder voeghouten tegen overkruien (kan uit 1 stuk) Kruivloer moet zuiver rond zijn en wordt kruiring genoemd Smeren: bovenkant/binnenkant kruiring

57 Neutenkruiwerk

58 Neutenkruiwerk In de kruivloer neuten waarover de overring glijdt
Kuip voorkomt overkruien, om daar licht langs te kruien, kuipneuten Kunnen ook in de overring, hoeven dan alleen van linksvoor tot rechtsvoor Er zijn ook rollen in de kuip toegepast Smeren: onderkant overing, en buitenkant overring (bij kuipneuten) of kuip (bij overringneuten)

59 Neutenkruiwerk Smeren: Paardenvet Reuzel Frituurvet grafietvet
Groene zeep

60 Neutenkruiwerk Diverse neutvormen

61 Neutenkruiwerk Nieuwe kuip Nieuwe neuten

62 Rollenkruiwerk

63 Rollenkruiwerk Rollen van hout of ijzer
Houten rol van iepenhout Gietijzeren rol kan massief Meestal met een soort spaken Rollen zitten in rollenwagen van hout Binnenrolring, buitenrolring Verbonden door dammen Stukken verbonden met ijzeren strips

64 Rollenkruiwerk Rollen op een asje, asje geborgd tegen draaien
Rol conisch, verlengde loopvlakken komen samen in het midden van de molen Kruivloer en overring dus ook Kan eventueel tonvormig Smeren: asjes, buitenkant overring/rollenwagen

65 Rol en rollenkruiwerk IJzeren asjes uitnemen om te smeren

66 Rollenkruiwerk

67 Rollenkruiwerk

68 Rollenkruiwerk

69 Rollendraaibank

70 Problemen met rollen Hartscheuren Ringscheuren

71 Rollenkruiwerk IJzeren platen Rollensluis

72 Rollensluis Rollensluis om gebroken rol te verwijderen
Vaak in kruivloer, uitneembaar stuk om vloer vlak te houden Kan in overring, dan altijd bij pen. Waarom? Rol zal meestal breken bij hals. Waarom? Gebroken rol altijd meteen brokken verwijderen, groot stuk eventueel borgen met spijker of verder weghakken. Maar vloer schoonhouden 2x zoveel kruien als afstand rol/sluis

73 Problemen met rollen Samengestelde rollen

74 Problemen met rollen Ook gietijzer kan breken Maar wat mist?

75 Rollenkruiwerk Gietijzeren rollen

76 Rolvloer Rollenkruiwerk
Kardoes

77 Rolvloer Rollenkruiwerk
Oplossing met kruizen

78 Engels kruiwerk

79 Engels kruiwerk Rol met flenzen Klein, dus conisch niet nodig
Flenzen voorkomen overkruien Kuip kan licht, wel nodig voor afdichten Smeren: niet (heel misschien asjes)

80 Engels kruiwerk

81 Vragen? Vragen tot nog toe? Welk kruiwerk is het oudst? Torenmolen?
Schuifkruiwerken kunnen op kleinere molens Zijn goedkoper

82 Binnenkruier

83 Binnenkruier – kruirad

84 Binnenkruier – kruirad

85 Binnenkruier – kruireep

86 Binnenkruier - kruireep
Enkelschijfsblok Natuurtouw Pal

87 Binnenkruier – bezetketting
Doodketting

88 Binnenkruier - torenmolen

89 Buitenkruier

90 Staart

91 Kruiraden 5 april 2017

92 Kruiraderen Kruirad Kruihaspel Windkoppel Kruilier Munnik met schenen
Spaken Gordingen Kruihaspel Geen gordingen Minder spaken, meestal 6 Windkoppel Doorlopende spaken, dus achter elkaar Kruilier Soms rondgaande ketting

93 Oude knegt

94 Kruirad pink

95 Kruirad

96 Windkoppel spinnekop

97 Windkoppel De Otter Spaken achter elkaar

98 Kruihaspel Held Jozua

99 Kruihaspel Schoolmeester
Let op wig op rechterfoto

100 Kruirad en kruilier

101 Kruilier Links Winsum, rechts Jonge Schaap

102 Kruilier

103 Kruiwagen

104 En dan kan het ook heel anders
Kruien met een Tifford omdat het kruirad ontbrak

105 Bovenas 5 april 2017

106 Bovenas Vroeger houten assen
Eerste gietijzeren assen uit Engeland eind 18e eeuw Waren te duur en te zwak Vanaf ongeveer 1836 in Nederland gegoten Vulstukken soms over de hele as om te ‘verstoppen’ In het begin ook een leugenkop toegepast. Als goedkoper alternatief gietijzeren insteekkop Voornamelijk in België gegoten

107 Houten bovenas Vierkante balk In askop roedgaten gehakt
Knuppelstroppen voor de stevigheid Hals en pen rondgedraaid In hals schenen ingelaten Pen kan schenen hebben maar ook een muts Eventueel taatslager, smering met kettinkje

108 Gietijzeren as Vanaf 1836 begon men assen te gieten in Nederland
Bekende fabrikanten: Fyenoord (eerst N.S.M., later N.S.B.M.) L.I. Enthoven & Co Wed. A. Sterkman & Zn, later Prins van Oranje Penn & Bauduin D.A. Schrettlen & Co Begin 20ste eeuw was de tweedehandsmarkt groot genoeg Vanaf de jaren ‘80 wordt weer gegoten NSM= Nederlandse Stoomboot Maatschappij

109 Boven: Maallust, Amerongen, onder: Volharding, Best
Gietijzeren as Askop Waterhol/ Kraag Hals Ribben Pen Walpen Kraag meer op houten as Boven: Maallust, Amerongen, onder: Volharding, Best

110 As bij poldermolen Waarland
Bovenas Let op boshout Vulstukken/ Boshout As bij poldermolen Waarland

111 Insteekkop Overgangsvorm Meer een Belgische oplossing
Askop heeft meest last van weersinvloeden Oplossing: askop met hals afzagen, vervangen door gietijzeren kop Inzetten askop komt heel precies ivm uitlijning

112 Insteekas Insteekkop bij De Hoop, Roosendaal
Insteekaskop Molen Moorsel, Belgisch Limburg

113 Lagering

114 Halslager

115 De Drie Lelies, Maasland
Bronzen lagerschaal De Drie Lelies, Maasland

116 Dekkerlager

117 Penlager: Broeksteen

118 Pensteen met tegel

119 Penlager met taats

120 As molen Boorsem, Belgisch Limburg
Houten as met muts As molen Boorsem, Belgisch Limburg

121 Pen met schenen DeMaasmolen, Nederasselt
Molen Opbrakel, Oost-Vlaanderen

122 Springbeugels

123 Indicaties bij smeren Streep in het vet
Mogelijk gebroken halssteen Voorkant blijft vet, achterkant droog Kantelen steen, kan op grote problemen duiden Warmlopen Beetje warm mag, tot handwarm Let wel op bij verandering Mogelijk verkeerde/te weinig smering Mogelijk te diep lopen Mogelijk problemen met steen

124 Vragen?

125 Fotoverantwoording Foto’s zijn eigen werk, behalve:
Restauratie Slagdijkster: Kees de Groot Restauratie Amerongen: Michel Dellebeke Oude Knegt: Christiaan de Groen Otter en Held Jozua: Jaap Kamphuis Assen Amerongen/Best: Michel Dellebeke Nieuwleusen 2x: Kees Vanger Hoekmolen: Dimitri Marangos Hals met schenen: Stefan Teeling Insteekas molen Boorsem, Pen molen Opbrakel, Pen molen Boorsem: Mike Ekelschot Penlager met taats: Mark Ravensloot Pen Maasmolen: Ruud Bax Lager De Drie Lelies: Rob van Zijl

126 Les kruiwerk - Colofon Voor het samenstellen is gebruik gemaakt van:
Tekeningen van J.G. Wiessner Tekening Sipman Foto’s van Kees Vanger Foto’s Jos van Schooten (paltrok)

127 Copyright Deze presentatie is gemaakt door André Koopal ten behoeve van theorieinstructie aan de afdeling Noord Holland van het Gilde vrijwillige molenaars. Deze presentatie kan als geheel vrijelijk gebruikt worden voor instructie over de kap De rechten van de afbeeldingen blijft bij de makers, neem voor gebruik contact met de maker op. Info: