Vaccinatie: algemene begrippen en focus op HPV

Presentatie over: "Vaccinatie: algemene begrippen en focus op HPV"— Transcript van de presentatie:

1 Vaccinatie: algemene begrippen en focus op HPV
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Vaccinatie: algemene begrippen en focus op HPV Prof. dr. Pierre Van Damme Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties Referentiecentrum Wereldgezondheidsorganisatie Universiteit Antwerpen Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

2 inhoud Wat is typisch in verband met vaccinatie?
Vaccin = vaccinatie Wat zijn de drijfveren voor de vaccinatie? Wat zijn de uitdagingen? Welke lessen kunnen we trekken uit het verleden? Reflecties

3 Bij de geboorte gaan zuigelingen over van een
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Bij de geboorte gaan zuigelingen over van een toestand van relatieve steriele omgeving in een wereld vol virussen en bacteriën . . . Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

4 Soorten micro-organismen
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Soorten micro-organismen Darm- bacteriën Mazelen, Kinkhoest, HBV, HPV HIV/Aids Ebola Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

5 Wat is een preventief vaccin?
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Wat is een preventief vaccin? Biologisch product Doel preventieve bescherming opbouwen tegen infectieziekten bij gezonde personen, dmv een onomkeerbaar immunologisch antwoord en door zelf het tijdstip van blootstelling te kiezen en de dosis levenslange bescherming bieden, indien mogelijk zichzelf overbodig maken, op termijn eradicatie Een vaccin is een biologisch product opgebouwd uit ziekteverwekkers of delen er van. Het doel van vaccinatie is het beschermen van gezonde personen, veelal kleine kinderen, tegen infectieziekten (die niet onmiddellijk een bedreiging vormen voor het individu, en) waarvan men niet met zekerheid kan zeggen dat het individu last zal hebben van deze ziekte. Een vaccin zal hiervoor een onomkeerbare immunologische reactie teweeg brengen in het lichaam van de gevaccineerde. Een vaccin is een mengsel van microbiële bestanddelen, soms met een adjuvans om het beter te laten werken en een stabilisator om het product te beschermen tegen besmetting, en de bewaring verzekeren gedurende een bepaalde termijn. Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

6 Wat is nodig voor bescherming tegen infectieziekten?
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Wat is nodig voor bescherming tegen infectieziekten? Antistoffen? Beschermende titer? T-cellen? Antwoord? Geheugensysteem van B- en T-cellen? Wat is nodig om deze bescherming te bekomen en hoe kan hier door vaccinatie aan tegemoet gekomen worden? Een eerste vorm van bescherming wordt bekomen door antistoffen. Het probleem bij antistoffen is dat voor veel ziekten er nog geen beschermende titer bekend is. Wat is de merker van bescherming in het bloed? Vb. pertussis, Hib, … Heel wat vaccins wekken antistoffen op. Wat is de titer van deze antistoffen, hoe lang blijven ze aanwezig in het bloed, wat is hun functionele capaciteit? Een tweede vorm van bescherming wordt bekomen via de T-cellen. Alleen kennen we hiervoor het achterliggend netwerk van hoe T-cellen antwoorden nog onvoldoende. Sommige vaccins wekken een T-cel-antwoord op, maar de karakteristieken van dit antwoord alsook de duur van dit antwoord zijn niet gekend. Tot slot wil men ook graag weten dat als men een bescherming opwekt wat de duur van deze bescherming is. Wat is het effector mechanisme, zijn geheugencellen hierin betrokken? Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

7 Hoe werken vaccins? rol van antistoffen rol van T-cel immuniteit
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Hoe werken vaccins? rol van antistoffen mogelijkheid om pathogenen te neutraliseren bevorderen van opsonofagocytose snelle vermindering van de microbiële lading verwijderen van extracellulaire pathogenen rol van T-cel immuniteit ondersteunen van antistofproductie (T-cel-afhankelijke antigenen) productie van cytokines / cytolytische activiteit verwijderen van intracellulaire pathogenen hulp bij verwijderen van extracellulaire pathogenen Hoe werken vaccins? In de eerste plaats via het induceren van antistoffen. Antistoffen hebben de capaciteit om pathogenen te neutraliseren, naast de mogelijkheid om opsonofagocytose van microben te bevorderen. Deze 2 functies maken dat antistoffen een belangrijke rol spelen in de mogelijkheid van het lichaam om zich te verdedigen tegen pathogenen: antistoffen leiden tot een snelle vermindering van de microbiële lading en helpen bij het verwijderen van extracellulaire pathogenen. Een tweede rol is weggelegd voor T-cellen. De inductie van T-cellen ondersteunt de productie van antistoffen voor T-cel afhankelijke antigenen, en daarnaast produceren T-cellen ook cytokines of hebben zij een cytolytische activiteit die nuttig zijn bij de verwijdering van intracellulaire pathogenen. Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

8 Immuunsysteem met geheugen
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Immuunsysteem met geheugen Once is chance, Twice is coincidence, Three times is enemy action Twice is enemy action The immune system Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

9 Vaccinatie is … Versterking van het Immuunsysteem
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Vaccinatie is … Versterking van het Immuunsysteem Op een specifieke wijze Op een snelle wijze Met een geheugen-mechanisme Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

10 Uniek in de geschiedenis van de geneeskunde!
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Uitgeroeid in 1978! Uniek in de geschiedenis van de geneeskunde! Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

11 Waarom vaccineren: ernst van de infectieziekte
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Waarom vaccineren: ernst van de infectieziekte Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

12 Doelgroep zijn gezonde mensen
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Preventieve vaccins zijn verschillend van elke andere curatieve interventie Doelgroep zijn gezonde mensen We vertrekken niet van een klachten- of van een symptomenmodel Potentieel indijken van een infectieziekte -eradicatie/eliminatie Toegvoegde waarde van de groepsimmuniteit Vaak een onzichtbare bescherming voor iets dat evt zou kunnen optreden, nu of later! Medicine, ladies and gentlemen, Usually progresses in incremental steps. We have seen in the recent years, one anti-depressant of cholesterol-lowering drug following another, All with only marginally improvemed therapeutic benefit. Let us be honnest, and it is Not very challenging from a scientific point of view neither. Vaccines are different. Disease primary prevention through immunization, has the potential to transform medical practice, look at the examples of measles and polio. There is the ability to control and eliminate infectious diseases, even to eradicate an infectious disease: we hope smallpox is now confined to heavily protected freezers in Russia and in the US. Very specific to preventative vaccines is that the target population is composed of healthy people, whether targetting children, adolescents or adults: all of them are healthy people. That concept is quite different from the one of the ‘collegue singulier’ between one patient and one doctor; the patient consulting the doctor for a very specific complain. Finally, the concept of herd immunity which can be illustrated by several vaccines: once a critical threshold of vaccination rate or coverage is reached, the ffect will be 100%, as if everyone has been reached; this unique concept is just linked to the fact the target infectious diseases, transmissble from person to person, and that vaccines aim at reducing susceptibility for that infectious disease. Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

13 Factors influencing the decision making process
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Factors influencing the decision making process Medical implications Ethical implications Social implications Decision maker with a budget Pharmaceutical interest Economic implications The public health and medical community needs to ready itself for a task as imposing and demanding as designing and implementing a new vaccination policy. From a study performed by my colleague health economist at the UA, several factors have been recognized to influence the decision making process. Recommending vaccines, like HPV vaccines, requires a benchmarking analysis of the key drivers of introducing a new vaccine like HPV vaccine, as well as answering key questions relating to the vaccine itself. Public’s perception Ref: Beutels P. Economic evaluations of vaccination programmes in humans. University of Antwerp, 2002. Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

14 Key drivers for introducing new vaccines
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Key drivers for introducing new vaccines Epidemiological Disease burden Age-specific incidence, prevalence Transmission rate Economic Economic burden of disease Attractiveness compared to other health care interventions Programmatic Existing schedules Co-administration Availability of free seats in existing schedules Existing delivery structures Subjectivity/emotional Perception Political will CFR it is a complex decision-making process Key drivers for introducing new vaccines have been: programmatic (existing schedules, co-administration, availability of “free seats” in existing programmes, target groups, …), economic (evaluation Vs other health care interventions), epidemiological (age specific incidence, prevalence, transmission rates, disease burden), emotional (depending on ‘burden’ of disease, case fatality rate, peak incidence) political (political will, media attention/pressure, perception at different levels of society…), and organisational (existing delivery structures , …). All these elements could represent new challenges for HPV vaccine introduction. Let’s have a look at a few of these and at the lessons learned with the introduction of previous vaccines. Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

15 Lessen uit andere vaccin-introductie Hepatitis B vaccinatie
Introductie in 1982 Rsiciogroepen-vaccinatie MSM gezondheidswerkers Bepaalde cat. patiëten Kindern van HBsAg zwangeren  minimaal volksgezondheidseffect Wel een individueel effect Introductie universeel in 1999

16 Adolescents and students
Large cohort in Europe > 50 million people (25 EU) Very mobile, dynamic, … In between two other cohorts Droplet or aerosol infections A lot of contacts within their cohorts (STI!) Could block further spreading if well protected! Could spread disease easily and rapidly if not protected!

17 Zoals hun PC-spelletjes!
Adolescenten zijn … Zoals hun PC-spelletjes!

18 Adolescenten The generatie van En als we ze meer draagbaar willen,
computers X-box Play-station En als we ze meer draagbaar willen, PSP I-pod Game-boy (girl?) Allemaal spelletjes erg vatbaar voor virussen!

19 Zoals hun PC-spelletjes! Vatbaar voor infecties…
Adolescenten zijn … Zoals hun PC-spelletjes! Vatbaar voor infecties…

20 HPV prevalence data (lit. data)
Industrialized countries, adolescent girls (12-20y) 13-38% HPV positive based on pap smear, serology, self sampling techniques Types: 16/18: 6-20% Auvinen et al (EUSUHM 2005) Student population (<23y.>): HPV prevalence: 33% Of the HPV-DNA pos women: 85% pos for HR-HPV type

21 Povasec M et al, Croatia:
European Union for School and University Health and Medicine, Croatia 2005 Tomac V et al, Croatia: secondary school students (11-17y.) 48% sexual active (a.f.i.: 14-16y.) Povasec M et al, Croatia: Secondary school students (12-14y.) 39% boys, 24% girls is sexually active Pinter B et al, Slovenia: Secondary school population (12-14y.) 1°gr: 23% sexually active / 3rd gr: 53% Decreasing a.f.i. (age at first intercourse)

22 Initiation of Sexual Activity
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Initiation of Sexual Activity CDC middle school surveys: Had Sex > 3 partners 6th grade (11-12y) 8.6% 4.3% 7th grade (12-13y) 15.6% 8.5% 8th grade (13-14y) 19.1% 9.7% The CDC surveys of middle school students demonstrate that 8.6% of 6 graders have already had sex and that 4.3% have had 3 or more partners. By the time middle school students reach the 8th grade19.1% have had sex and 9.7% have had multiple partners. Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

23 Pre-adolescenten / adolescenten
Gegevens illustreren het blootstellingsrisico Leeftijd bij eerste seksueel contact = erg belangrijk risicofactor voor HPV (Kahn et al, 2002) Evolutie naar jongere leeftijd voor seksueel contact Dit heeft implicaties voor de leeftijd van de gerichte HPV-vaccinatie! Pre-adolescenten / adolescenten Dit heeft implicaties voor de uitvoering van de vaccinaties en voor de haalbaarheid

24 Programmatorische aspecten
Is het haalbaar om adolescenten te vaccineren? Via scholen en HA, …: 80-90% Via enkel HA, pediaters, …: 30-40% (Frankrijk, Duitsland) Is er een vrije plek in het vaccinatieschema? Zijn er co-administratiegegevens beschikbaar Met MBR, hep B, dTpa Wordt aan een combinatie-vaccin gewerkt? HPV-HBV HPV-….

25 Adolescenten zijn een vaccin-doelgroep
Voor cath-up programma’s Hepatitis B, MBR, Men C, Varicella Voor herhalingsvaccins toxine vaccins: Difterie, Tetanus, Pertussis Om een programma te starten Human papillomavirus vaccins Cytomegalovirus vaccin Herpes simplex virus vaccin … Vaak een laatste opportuniteit in een land om een ganse cohorte met een redelijke couverture te bereiken

26 HepB immunization policy, WHO European Region, 2005 (43/52 countries)
Universal infant Universal newborn Universal child & adolescent No universal immunization Universal infant & adolescent

27 Vaccinatiegraad per toegediende dosis
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Dosis 1 Dosis 2 Dosis 3 Dosis 4 HBV 83.3 (81.1 – 85.6) 80.3 (77.9 – 82.7) 75.7 (73.2 – 79.2) 1.9 (1.2 – 2.7) MBR 80.6 (78.1 – 83.0) 83.6 (81.4 – 85.8) MenC 79.8 (77.3 – 82.4) Vaccinatiegraad voor hepatitis B is niet bijzonder hoog, zeker niet wat betreft het percentage dat 3 dosissen kreeg. Voor MBR werd ook nagekeken welke adolescenten 2 dosissen MBR toegediend kregen omdat in de uitroeiing van M, B en R 2 dosissen moeten toegediend worden om circulatie van de virussen te vermijden: 74.6% kreeg 2 dosissen toegediend, 10.3% geen enkel MBR en 15.2% slechts 1 MBR. Dit percentage is echter veel te laag om de doelstellingen van de WGO tot uitroeiing te halen. De behaalde vaccinatiegraad voor MenC zou een duidelijke impact moeten hebben op de circulatie van de bacterie, wat ook bevestigd wordt door de daling van het aantal MenC gevallen in Vlaanderen. Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

28 Programmatorische aspecten
Is het haalbaar om adolescenten te vaccineren? Via scholen en HA, …: 80-90% Via enkel HA, pediaters, …: 30-40% (Frankrijk, Duitsland) Is er een vrije plek in het vaccinatieschema? Zijn er co-administratiegegevens beschikbaar Met MBR, hep B, dTpa Wordt aan een combinatie-vaccin gewerkt? HPV-HBV HPV-….

29 Vlaams vaccinatieprogramma 2005-2007
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Vlaams vaccinatieprogramma 2m 3m 4m 12m 15m 5-6 jr 11-12 jr 14-16 jr DTaP1 DTaP2 DTaP3 DTaP4 DTaP5 dTpa IPV1 IPV2 IPV3 IPV4 IPV5 dT Hib1 Hib2 Hib3 Hib4 HBV1 HBV2 HBV3 HBV4 HBV1/2/3 De laatste verandering betreft een advies van de Hoge Gezondheidsraad die nog niet gepubliceerd is, waarbij het MenC vaccin en het MBR-vaccin gegeven zal worden op 12 m en de herhalingsinentingen tegen difterie, tetanus, kinkhoest, polio en hepatitis B op 14 maanden. PnCon PnCon PnCon MBRV2 MBRV1 PnCon HPV1/2/3 Rota1 (Rota 2) Rota3 MenC Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

30 Vaccinatiegraad studies in Europa (Belgium, Germany, Italy, Spain)
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen De belangrijkste reden om een vaccinatie niet af te werken: Nonchalance van de ouders, adolescent, of arts De belangrijkste rden voor niet-vaccineren: De arts stelt de vaccinatie niet voor Ouders zijn niet overtuigd van de noodzaak/doeltreffendheid van de vaccinatie Ouders kennen het vaccin of de ziekte niet De attitude van de arts beïnvloedt de beslissing van ouders in belangrijke mate In Belgium: 8.7% other nationalities, In Flanders 4.8% other nationalities. Income median in Flanders: Bfr per month Werkeloosheid: mannen: 8.6 % vrouwen: 14% Deeltijds werken mannen: 3.5% vrouwen: 33% Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

31 Global physician and consumer perception on HPV
5,437 physicians worldwide HPV knowledge was fairly low: 71% obstetrics/gynecology said they were very knowledgeable about HPV versus 26% of GP and 14% of pediatricians Unfamiliarity with HPV among physicians, translates to a lower likelihood to recommend the vaccine to their target groups Moorthy S. PS 1-6/ 23th international papilloma conference, Sept 1-7, 2006

32 GvA, 16/10/2007

33

34 Surveys about acceptance
High degree of acceptability in physicians 79% fellows Am College of Obstetricians and Gynaecologists If endorsed by professional organization Focus group research/self –adm. quest. in parents Parents support if vaccine is safe Doctors advice / school requirement = motivators Potential barriers: Lack of knowledge, concerns about increased/unsafe sexual activity/ false sense of security (reduced condom use)/ cost Acceptability increases with educational intervention and importance of benefits of HPV vaccine Ault K et al, Dempsey et al Olshen et al, 2005 Raley et al, Friedman et al, Davis et al, 2004

35 Perceptie-problemen Adolescenten: Ouders:
Ze geloven zelf niet dat ze een risico lopen Ouders: Willen meestal niet geloven dat hun ‘kind’ risico zal lopen Zal het feit dat men vaccineert promiscuïteit in de hand werken of seksuele activiteit stimuleren?

36

37

38 Enquetering over aanvaarding
Wat kunnen we adviseren: Link met kanker en wratten = belangrijk Het SOI-aspect niet over-benadrukken Maak het onderscheid tussen HPV en de traditionele SOI: 1 partner is voldoende! Het is onder de mensen! Transparente informatie: geen 100% bescherming tegen BHK Risicogroepvaccinatie = stigmatisering! Vaccinatie van enkel meisjes …. Ault K et al, Dempsey et al Olshen et al, 2005 Raley et al, Friedman et al, Davis et al, Short et al, 2005

39 Aanvaarding van HPV vaccins
Review van onderzoek naar aanvaarding van HPV vaccinatie door ouders en adolescenten Communicatie speelt een centrale rol Tussen arts en doelgroep Tussen ouders en doelgroep Seksuele opvoeding op school/thuis herbekijken Land/cultuurspecifiek Brabin L et al. Vaccine 2006; 24:

40 Knowledge about HPV = issue
Women in the health care sector/university < 30-70% ever heard of HPV 1-10% aware of HPV as cause of cervical cancer Waller J et al. Sex Transm Infect 2003; 79: D’Hauwers K et al, Eurogin 2006, SS14-4 Pitts M et al, Eurogin 2006, SS14-7

41 What is known about HPV infection?
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen What is known about HPV infection? "HPV! How do I know I've got it?" General public not much! Healthcare professionals not enough! Publiek 14 % kent iets van HPV 86 kent niet van HPV Artsen Wisselnd 70 % gyneco kent iets % huisarts ? Pediater Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

42 Ethical issues (Lo B, BMJ 2006- editorial)
Well known among school doctors For adolescents < 18y of age medical interventions (incl. vaccines) require approval from parent and adolescent All kind of permutations! If both agree, no problem % If both refuse: HC provider can try to persuade School requirements could help Adolescent seeking the vaccine without parental permission If adolescent can seek other HC interventions, why not? Adolescent refusing, though parent approved Link approval to educational programmes? One overall approval for all vaccines offered in school

43 Uitdagingen van een adolescentenvaccinatie
Hoe zit het met de kennis? Logistieke en programmatorische aspecten Percepties bij ado’s, artsen en ouders Kultuur en landspecifieke kenmerken Kosten Ethische aspecten

44 Uitdagingen eigen aan HPV-vaccinatie
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen Uitdagingen eigen aan HPV-vaccinatie 2 HPV vaccins met een excellent doeltreffendheids- en veiligheidsprofiel 2 HPV vaccins van verschillende samenstelling en indicaties! Couverture van bestaande vaccins op jaar niet in het gedrang brengen Competitie met de introductie van andere vaccins binnen eenzelfde budget Two vaccines are nearing approval by the regulatory authorities. These vaccines have demonstrated in clinical trials that they can prevent incident and persistent infection and associated precancerous lesions from the two types of the HPV that account for up to 70% of cervical cancer worldwide. HPV vaccines are second in the list of vaccines to prevent a major cancer, the first being hepatitis B vaccine. But HPV vaccines are the first vaccines primarily developed for the prevention of a human cancer. These vaccines could rapidly change the face of cervical cancer in the world, But this will depend more on the effectiveness of the future immunization programmes, than on the demonstrated excellent efficacy of the vaccines. That where we should make a difference between vaccines and vaccination. That’s why the answer to this rethorical question is ‘probably no’, and why we need to mobilize all stakeholders. Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

45 Veel vragen op moment van introductie
Effect op transmissie? Lange termijn effecten? Boostervaccinatie nodig? Lange termijn impact op sreeningsprogramma’s? Hoeveel genotypes types zouden er best in het vaccin opgenomen worden? Gaan we jongens vaccineren ook om de verdere transmissie tegen te gaan?

46 HPV vaccins en vaccinatie in een unieke situatie:
dr. Koen Van Herck - Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties - Universiteit Antwerpen HPV vaccins en vaccinatie in een unieke situatie: Op moment van introductie: Attitude studies Economische evaluatiestudies Starten met een universeel programma eerder dan een risicogroepenvaccinatie Bestaan van screeningsprogramma die op termijn als evaluatie van een HPV programma kunnen worden gebruikt From the lessons we learned with the implementation of other vaccines, we know that the most important message to get across is that -this vaccine has the potential to save lives and -that every child heading into adolescence should get immunized. It took 20 years for hepatitis B vaccines to become increasingly integrated in national immunization programmes worldwide. It is now time to accelerate preparations for programmes to provide HPV vaccination. Provinciale stuurgroep vaccinaties van de West-Vlaamse LOGO's - Roeselare, 29/11/2006

47 https://portal.health.fgov.be of www.health.fgov.be/CSH_HGR
Voor het volgen van de fiches van de HGR en de aanpassingen ervan.