Wat hebben Hedendaagse dictaturen met Historische dictaturen te maken?

Presentatie over: "Wat hebben Hedendaagse dictaturen met Historische dictaturen te maken?"— Transcript van de presentatie:

1 Wat hebben Hedendaagse dictaturen met Historische dictaturen te maken?
Congres Ubbo Emmius Vrijdag 7 October 2011

2 HEDENDAAGSE DICTATUREN
China, Volksrepubliek met Hu Jintao, sinds 2003 Cuba met Raúl Castro, sinds 2008. Laos met Khamtai Siphandon, sinds 1992. Libië met Moammar al-Qadhafi, sinds 1969 tot 2011. Noord-Korea met Kim Jong Il, sinds 1994. Eritrea met Isaias Afewerki, sinds 1993 Myanmar met Than Shwe, sinds 1992. Soedan met Omar al-Bashir, sinds 1989. Syrië met Bashar al-Assad, sinds 2000; Algerije met Abdelaziz Bouteflika, sinds 1999. Angola met José Eduardo dos Santos, sinds 1979. Azerbeidzjan met İlham Əliyev, sinds 2003. Burkina Faso met Blaise Compaoré sinds 1987. Centraal-Afrikaanse Republiek met François Bozizé, sinds 2003. Equatoriaal-Guinea met Teodoro Obiang Nguema Mbasogo, sinds 1979 Gabon met Omar Bongo, sinds 1967. Guinee met Lansana Conté, sinds 1984. Jemen met Ali Abdullah Saleh, sinds 1999. Kameroen met Paul Biya, sinds 1982. Maldiven met Maumoon Abdul Gayoom, sinds 1978. Oezbekistan met Islom Karimov, sinds 1991. Rwanda met Paul Kagame, sinds 2000 Tanzania met Jakaya Kikwete, sinds 2005 Tsjaad met Idriss Déby, sinds 1990 Turkmenistan met Gurbanguly Berdimuhammedow, sinds 2007. Wit-Rusland met Aleksandr Loekasjenko, sinds 1994. Zimbabwe met Robert Mugabe, sinds 1987 Van de 27 is: 1/3 echt, 2/3 getructe verkiezing En liggen er 10 in Azie; 15 in Afrika; 1 in Europa; 1 in Amerika (bron: wikipedia)

3 Vroegere dictaturen Sani Abacha van Nigeria Idi Amin van Oeganda Ion Antonescu van Roemenië Hafez al-Assad van Syrië Hastings Banda van Malawi Hugo Banzer van Bolivia Fulgencio Batista van Cuba Jean-Bédel Bokassa van de Centraal-Afrikaanse Republiek Napoleon Bonaparte van Frankrijk Desi Bouterse van Suriname Plutarco Elías Calles van Mexico Humberto Castello Branco van Brazilië Fidel Castro van Cuba Nicolae Ceauşescu van Roemenië Afonso Costa van Portugal Chiang Kai-Shek van China Chun Doo Hwan van Zuid-Korea Porfirio Díaz van Mexico Samuel Doe van Liberia Engelbert Dollfuss van Oostenrijk François Duvalier (Papa Doc) van Haïti Jean-Claude Duvalier (Baby Doc) van Haïti Luis Echeverría van Mexico Étienne Eyadéma van Togo Francisco Franco van Spanje Gheorghe Gheorghiu-Dej van Roemenië Juan Vicente Gómez van Venezuela Maximiliano Hernández van El Salvador Adolf Hitler van Duitsland Saddam Hoessein van Irak Enver Hoxha in Albanië Wojciech Jaruzelski van Polen Joseph Kabila van de Democratische Republiek Congo János Kádár van Hongarije Kim Il-sung van Noord-Korea Le Duan van Vietnam Ferdinand Marcos van de Filipijnen Haile Mariam Menghistu van Ethiopië Ioannis Metaxas van Griekenland Slobodan Milosevic van Joegoslavië Moboetoe Sese Seko van Zaïre Daniel arap Moi van Kenia Benito Mussolini van Italië Ngo Dinh Diem van Zuid-Vietnam Saparmurad Niazov van Turkmenistan Manuel Noriega van Panama Julius Nyerere van Tanzania Sidónio Pais van Portugal Georgios Papadopoulos van Griekenland Talaat Pasha van het Ottomaanse Rijk Konstantin Päts van Estland Ante Pavelic van Kroatië Marcos Pérez Jiménez van Venezuela Juan Perón van Argentinië Henri Philippe Pétain van Frankrijk Augusto Pinochet van Chili Pol Pot van Cambodja Sitiveni Rabuka van Fiji France Albert Rene van de Seychellen Efraín Ríos Montt van Guatemala António de Oliveira Salazar van Portugal Mohammed Siyad Barre van SomaliëJozef Stalin van de Sovjet-Unie Hadji Muhammad Soeharto van Indonesië Francisco Solano López van Paraguay de Familie Somoza van Nicaragua Alfredo Stroessner van Paraguay Hideki Tojo van Japan Rafael Trujillo van de Dominicaanse Republiek Tito van Joegoslavië Getúlio Vargas van Brazilië Jorge Videla van Argentinië Jigme Singye Wangchuck van Bhutan Mao Zedong van China Todor Zjivkov van Bulgarije Mohammed Zia-ul-Haq van Pakistan Omar Bongo van Gabon Zine El Abidine Ben Ali van Tunesië Hosni Moebarak van Egypte Than Shwe van Myanmar Moammar al-Qadhafi van Libië Hebben dit soort figuren gemeenschappelijke kenmerken? Ja: Narcisme, Agressie, Zwakke gewetensfunctie, Paranoïde, Goed organisatievermogen, Creativiteit, Intelligentie, Identificatie met referentiegroep

4 ENKELE VASTSTELLINGEN
Dictatuur is een vorm van heerschappij, een –cratie Ook, niet geheel terecht, als autocratie aangeduid Andere vormen van heerschappij die er op lijken: Monarchie, aristocratie, meritocratie, tirannie, eenpartijstaat, Oligarchie, totalitarisme In het oude Rome bestond het instituut van de Dictator Ingesteld bij begin republiek (501BC- 36 BC) Tijdelijk (max 6 maanden) bij noodsituaties Geen duaal management: 1 persoon ultieme besluitvormer Tijdens maar ook na functie onschendbaar Mocht niet paardrijden in Rome Was in feite terugkeer naar gehaat maar kennelijk soms efficiënt koningschap

5 UITGANGSPUNTEN In de analyse van dictatuur horen geen waardeoordelen
Dictatuur is een vorm van machtsverdeling Macht wordt eerder gegeven dan genomen Macht heeft natuurlijke, evolutionair te verklaren aspecten en aangeleerde, cultureel te verklaren aspecten Beide zijn verweven, maar het is nuttig ze apart te bezien Een dictator kan niet in een vacuüm opereren, hij heeft een apparaat en steun van een deel van de bevolking nodig De vraag waarom mensen met een dictator tevreden kunnen zijn verdient nadere beschouwing (Wunschloses Ungluck) Staatsmacht berust steeds op een organisatie De staatsgreep dus ook

6 De mens reist langs twee sporen
HvdSande RuG © 2011 JP van de Sande RuG NATUUR Voortplanting Kinderzorg Erbij horen Verkennen Status Agressie Communicatie Eten/Drinken Voorraad maken Territorium maken Jagen Bouwen Ruilen Lichaamsverzorging Uitrusten Migratie Spel CULTUUR RELATIES EN OPVOEDING MANIEREN VAN SAMENLEVEN (bv. Organisatietypen of Stad vs platteland) IDEALEN, WAARDEN, WAARDERINGEN HELDEN, VERHALEN, SPROOKJES REGERING, POLITIEK SYSTEEM, RECHTSPRAAK REGELS, NORMEN, GEWOONTES, FOLKLORE WETENSCHAP, GODSDIENST, FILOSOFIE OORLOGVOERING, VESTINGBOUW TAAL, POËZIE, ROMANS ETEN, DRINKEN, GENIETEN, FESTIVALS TECHNIEK, GENEESMIDDELEN, APPARATEN, WAPENS KUNST, GEBOUWEN, SIERADEN HANDEL, BANKWEZEN KLEDING, COSMETICA, BADEN VERHOUDINGEN MET ANDERE GROEPEN MENSEN, VACANTIE SPELLETJES,SCHAKEN, GAMING, SPORT emoties concepten 6

7 Status © 2006 JP van de Sande RuG Bij dieren: Dominantiehiërarchie, Secundaire geslachtskenmerken, Aparte hiërarchieën voor mannen en vrouwen, Onderwerping Bij mensen: Koning, Keizer, Admiraal, Ambitie, Body Building, Competitie, Respect, Leiderschap, Dictatuur, Regering, Ontzag, Gehoorzaamheid, Mercedes, Armani, Gucci, Aristocratie, Overtref de buren, Ondergeschiktheid, Pesten, Machtsstrijd, Arrogantie In spelvorm: Alle competities: voetbal, hockey, bridge, golfen, Alpinisme, Bekvechten, Politiek, Debatteren Maatschappelijk gevolg: Hiërarchische organisaties, Monarchie, Ratrace, Competitiemaatschappij, Statusindustrie, Sport, Miss verkiezingen, Top 10/50/100 etc, Rijtjes Regulering door cultuur: Informeel: nauwelijks, Formeel: sterk

8 De samenleving kent twee trajecten
© 2011 JP van de Sande RuG NATUUR Niets dierlijks is ons vreemd Instincten en emoties Hedonisme Langzame ontwikkeling Samenleving: Gemeinschaft Behoefte aan erbij horen Groepsdoelen Plicht; Eer; Traditie Conservatief; Stabiliteit Religie; Magie Strong ties Specifieke reacties op crisis Sociale steun zoeken/geven Toename cohesie Strijd zoeken met vijand Mensen doen het werk CULTUUR Ratio beïnvloedt gedrag Normen & Waarden Kosten-Baten analyse Snelle verandering Samenleving: Gesellschaft Behoefte aan vrijheid Individualistische doelen Vrijheid; Geld; Vernieuwing Progressief; Schijnverandering Ideologie; Techniek Weak ties Specifieke reacties op crisis Steun professional zoeken Toename isolement Zoeken rationele oplossing Apparaten doen het werk zijn worden

9 Consequenties Moderne dictaturen werden vnl in niet-moderne samenlevingen aangetroffen Kennelijk is de basis van een dictatuur het gevoel van Gemeinschaft In moderne samenlevingen verliest de natiestaat ietwat aan belang De eenheden die er wel toe doen, grote internationale organisaties, streven in sterke mate naar charismatisch leiderschap Misschien is het biotoop van de dictator zich aan het verplaatsen?

10 MACHT 10

11 Wat doen statushiërarchieën?
Ze reguleren de gezags- en machts-verhoudingen, zodat er tijd overblijft voor andere dingen   β β NB. Bij alle sociaal levende soorten bestaan aparte informele hiërarchieën voor mannen en vrouwen β β ω Formele hiërarchie CULTUUR Informele hiërarchie NATUUR 11

12 De alpha Door grootte Door mooie kleuren Door indrukwekkende displays
Niets dierlijks is ons vreemd Als het over macht gaat zijn we snel verblind: Door grootte Door mooie kleuren Door indrukwekkende displays Door angstaanjagendheid Door opvallendheid 12

13 Hoe stijgt men in status? (EST Berger, 1980)
ken merken Verwachtingnivo Gelegenheid tot gedrag Gedrag Evaluatie Status Waarneembare kenmerken belangrijk (uiterlijk, gedrag, relaties, geslacht, ras) Voor ieder groepslid een eigen gegeneraliseerd verwachtingsniveau Gedrag is belangrijk: Prestaties (=evaluatie) maar ook groepsgerichtheid (=wat bepaalt in hoeverre je vertrouwd wordt) Informele status wordt door collega’s gegeven, Formele door superieuren H status leden mogen meer, maar eisen zijn ook hoger (status liability) 13

14 Machtstactieken (Kipnis, 1984)
Beloven Belonen Bedreigen Straffen Geweld gebruiken Groepsdruk Manipuleren Fait accompli Feiten verbergen Slijmen Aandringen Zeuren Onderhandelen Claimen van expertise Weggaan Vragen Smeken Voordoen

15 Power corrupts (Lord Acton, 1887)
Macht verhoogt zelfvertrouwen en stimuleert daarom de approach kant van het fight-flight mechanisme Macht neigt er naar regels te overtreden en regels zijn de basis van de moraal Macht roept bij anderen ondergeschikt gedrag op, dat niet tot ontzag voor hen leidt Mensen hebben de neiging over grenzen heen te gaan. Een machtige kan al meer, maar gaat daardoor verder Al dit soort effecten werkt zowel op korte als op lange termijn

16 LEIDERSCHAP 16

17 LEIDERSCHAP Zo lang de mensheid bestaat bestaat leiderschap Het ziet er niet naar uit dat dat binnenkort overgaat Leiderschap is een interessant fenomeen Daarom zit u hier En sta ik u in te leiden Er is in de loop der historie en door een hoop historici ontzettend veel discussie over leiderschap gevoerd Dat blijkt bijvoorbeeld uit de taal Het wijdst verbreide Nederlandse woord is: BAAS Naast baas kennen we:

18 aanvoerder, abt, akela, autoriteit, autocraat, baljuw, beheerder, bestuurder, bewindhebber, bewindsman, bisschop, burgemeester, chef, commissaris van de koningin, deken, despoot, dictator, directeur, dirigent, dynast, dux, formateur, gebieder, generaal, gezaghebber, gezagvoerder, gouverneur, graaf, heer, heerser, hertog, hoofd, hopman, imperator, kanselier, kardinaal, keizer, keurvorst, khan, khedive, koning, kopstuk, kroonprins, landdrost, landvoogd, leider, leidinggevende, maarschalk, machthebber, magistraat, majesteit, manager, meester, minister, moderator, mogol, monarch, oligarch, opper-hoofd, opperste, opzichter, overheerser, oudste, ouwe, partijsecretaris, patroon, paus, potentaat, premier, presi-dent, prins, princeps, principaal, raadsheer, regent, ruwaard, schepen, souverein, staatshoofd, stamhoofd, senator, sultan, superieur, tiran, tzaar, vorst,

19 En zo nog wel meer Er zitten aan leiderschap twee kanten
senator, sultan, superieur, tiran, tzaar, vorst Er zitten aan leiderschap twee kanten Het GEVEN en het NEMEN van MACHT Wat is macht eigenlijk? @ De mogelijkheid om een ander iets te laten doen wat hij anders niet gedaan zou hebben Vb: Hard werken, Vechten, Met je naar bed gaan, Vluchten, Goed presteren als elftal, Een mode decreteren, Een braaf kind van je vader zijn, Uitvluchten zoeken, Bidden, Geld geven, Gecoördineerd muziek maken, Voor het stoplicht stoppen, Betalen bij de kassa, Je hoofd op het hakblok leggen, Corvee, Antwoorden, Teveel of te weinig drinken, Binnen niet roken, Dankje zeggen, Stram paraderen, Meedoen aan een demonstratie, Soldaat worden, Doden

20 Visies op leiderschap Hitler: Leider zijn betekent in staat zijn massa's in beweging te brengen Ho Chi Minh: Mensen gebruiken is als hout gebruiken. Een goed ambachtsman kan elk soort hout gebruiken, of het nu groot of klein is, krom of recht Eisenhower: Leiderschap is beslissen wat moet gebeuren en dan anderen zo ver krijgen dat het willen doen Truman: een leider kan andere mensen zo ver krijgen dat ze doen wat ze niet wilden doen, en het nog leuk vinden ook Disraeli: Ik moet de mensen volgen. Ik ben immers hun leider Ford: De vraag wie de baas moet zijn is als de vraag wie bas moet zingen in een kwartet Bonaparte: Een leider is een handelaar in hoop 20

21 Twee soorten leiders DE EEN WIL OP ZIJN BERGTOP MET ANDERE GELUKKIGEN
EEN SOORT OLYMPOS VORMEN DE ANDER VINDT HET EENZAAM OP DE TOP EN GAAT REGELMATIG EENS NAAR BENEDEN OM HET OUDERWTES GEZELLIG TE HEBBEN DE 1e KUN JE EEN TRANSACTIONEEL LEIDER NOEMEN DE 2e EEN CHARISMATISCH OF TRANSFORMATIONEEL LEIDER

22 De onderdanen MACHT WORDT GEGEVEN
De leider trekt alle aandacht, in de pers, in het dagelijks leven en zelfs in de wetenschap Toch zouden we liever naar de volgelingen moeten kijken, want: MACHT WORDT GEGEVEN Macht berust op coalities Veel mensen hebben een talent voor ondergeschiktheid Minder mensen hebben talent voor leidinggeven Veel mensen vinden verantwoording griezelig Mensen identificeren zich makkelijk met een machtige (charismatisch leiderschap) 22

23 Charismatisch leiderschap. Freud’s visie (1921)
Basisidee Mens heeft ingeboren sociale mechanismen Deze komen helder tot uiting in de “oerhorde” Moderne groepen vertonen nog vele kenmerken van oerhorde Uitgangseisen Leider heeft of verwerft bijzondere competenties in woord en daad en fascinatie met idee Leider heeft Narcistische persoonlijkheid Leider heeft voor alle onderschikten persoonlijke belangstelling Leider is minder geïnteresseerd in omgang met hogeren of gelijken Ontwikkeling Op grond van zijn competenties verwerft leider crediet Leider heeft door Narcisme grote behoefte aan zelfbevestiging Crediet wordt door leider gezien als steun voor narcistische keuze Volgers merken dat hun steun de leider sterker maakt Volgers beginnen zich door libidineuze mechanismen te identificeren met leider Deze identificatie bevestigt narcistische keuze verder Gevolgen: Door identificatie wordt wens leider als eigen wens gevoeld Leider wordt steeds sterker Elke volger heeft idee van persoonlijke band met leider 23

24 Enige charismatici in contact met zichzelf
grapje Sarko pakt dat toch anders aan 24

25 Wat kunnen conclusies zijn?
Macht is een onontkoombaar gegeven in samenlevende soorten Het wordt gereguleerd middels primitieve normsystemen: Dominantiehierarchie of territorium Vandaar dat machtsverhoudingen bij mens en dier op natuurlijke wijze gereguleerd worden (vgl De Waal, Chimpanseepolitiek) Op basis van die natuur ontstaan bij mensen vele, vele culturele variaties Dictatuur is er een van Omdat dictatuur weinig ruimte laat voor tegenmacht, wordt het snel als onrechtmatig en onrechtvaardig gezien Wonderlijk genoeg vooral door buitenstaanders

26 einde

27