…een wandeling door de wondere wereld der hormonen…

Presentatie over: "…een wandeling door de wondere wereld der hormonen…"— Transcript van de presentatie:

1 …een wandeling door de wondere wereld der hormonen…
ENDOCRINOLOGIE …een wandeling door de wondere wereld der hormonen… ENDOCRINOLOGIE TE UITGEBREID. ONMOGELIJK ALLES TE VERTELLEN OVER NORMALE ENDOCRIENE FUNCTIES EN ALLE ZIEKTEN. INLEIDEND ENKELE ALGEMENE BEGRIPPEN OVER ENDOCRINOLOGIE, HORMONEN, HORMOONWERKING EN BELANGRIJKE GEGEVENS OM ENDOCRINOLOGISCHE PATHOLOGIE TE VERSTAAN. DAARNA ENKELE TYPISCHE ENDOCRINOLOGISCHE AANDOENINGEN OM OOK DE NORMALE FUNCTIE VAN KLIEREN EN HORMONEN TE BEGRIJPEN, VANDAAR DE ONDERTITEL… … EEN WANDELING DOOR DE WONDERE WERELD DER HORMONEN… Dr D. Nicolaij –

2 Evolutie en endocrinologie .
Eéncellig Meercellig Communicatie tussen cellen = chemisch Paracrien / Autocrien Endocrien Hormonen Neurocrien Neuro-transmitters MEER CELLEN + MEER SPECIALISATIE Overgang ééncellig – meercellig leven Specialisatie van cellen Integratie van functies in organen en organismen Coördinatie van cellen Regulatie van functies Cellen meer afhankelijk en kwetsbaar Overleven in vijandig midden Nood aan communicatie tussen cellen en organen : Op korte afstand : autocrien + paracrien Naar specifieke lokaties : neurocrien Naar specifieke cellen overal in het organisme : endocrien

3 Eilandje van Langerhans
Insuline Glucagon Somatostatine -PANCREAS = SPIJSVERTERING (EXOKRIEN) + HORMONEN (ENDOKRIEN) - EILANDJES VAN LANGERHANS ALFA : GLUCAGON BETA : INSULINE DELTA : SOMATOSTATINE

4 RANGSCHIKKING VAN CELLEN IN EILANDJES /
COMMUNICATIE TUSSEN CELLEN : PARAKRIEN ENDOKRIEN : VIA BLOEDBAAN NAAR ANDERE CELLEN WEEFSELS ORGANEN

5 Wat zijn hormonen ? Scheikundige stoffen
Kleine hoeveelheden : micro-, nano-, pico- In het bloed afgescheiden Transport door bloedsomloop Dikwijls gebonden aan eiwitten Typisch fysiologisch effect in cellen, weefsels en organen op afstand - 1 GRAM of 1 MOL 1 1 MILLI 1 MICRO 1 NANO 1 PICO BLOEDSOMLOOP : DOOR GEHEEL LICHAAM EIWITBINDING : VOORRAAD BESCHERMING TEGEN AFBRAAK BESCHERMING TEGEN UITSCHEIDING BEÎNVLOED DOOR MEDICATIES EN HORMONEN TARGET- OF DOELWIT-CELLEN

6 CHEMISCHE STRUCTUUR VAN HORMONEN :
EENVOUDIGE : AFGELEID VAN TYROSINE SCHILDKLIERHORMONEN T3 RN T4 CATECHOLAMINES : ADRENALINE + NORADRENALINE STEROÏDEN < CHOLESTEROL GLUCOCORTICOÏDEN : CORTISONE MINERALOCORTICOÏDEN : ALDOSTERONE GESLAHTSHORMONEN : TESTOSTERONE + OESTRADIOL POLYPEPTIDEN : AMINOZUREN INSULINE + GLUCAGON HYPOFYSAIRE HORMONEN

7 Welke endocriene klieren ?
Hypofyse Schildklier Bijschildklieren Bijnieren = Bijnierschors + Bijniermerg Gonaden = Testes + Ovaria Eilandjes van Langerhans Andere : G.I., nieren, hart,… -”ECHTE ENDOCRIENE KLIEREN” + HORMOON-PRODUCERENDE ORGANEN (VB NIEREN : EPO) + HET GROOTSTE ENDOCRIENE ORGAAN…

8 Het grootste endocriene orgaan.
VETWEEFSEL : ADIPOKINES (LEPTINE, ADIPONECTINE, RESISTINE…) BELANGRIJK VOOR STUDIE VAN OBESITAS EN CARDIOMETABOOL SYNDROOM + NIEUWE GENEESMIDDELEN. Vet is meer dan een energiereserve

9 Hoe werken de hormonen ? Receptor specificiteit Targetcel = doelwitcel
Celmembraan Cytoplasma Celkern Targetcel = doelwitcel Regulatie = feedback = terugkoppeling Negatief Positief -HORMOON = SLEUTEL RECEPTOR = SLEUTELGAT -TARGETCEL VOOR INSULINE = SPIERCEL , LEVERCEL, VETCEL -EVENWICHT MOET BEHOUDEN BLIJVEN : PERFECTE REGULATIE IS NODIG VAN ALLE LICHAAMSFUNCTIES (VB. BLOEDSUIKER) EN HORMOONSPIEGELS (VB. INSULINE EN GLUCAGON) -FEEDBACK : DE BLOEDSPIEGEL OF HET EFFECT VAN EEN HORMOON HEBBEN EEN WEERSLAG OP DE PRODUCTIE EN SECRETIE VAN HET HORMOON IN POSITIEVE OF NEGATIEVE ZIN EEN HORMOON REMT OF STIMULEERT ZIJN EIGEN PRODUCTIE

10 -INSULINE-RECEPTOR = MEMBRAAN-RECEPTOR, BUITEN OP DE CEL
INSULINE VERHOOGT DE HOEVEELHEID GLUCOSE-TRANSPORTERS OP DE CELMEMBRAAN DOOR MEER AANMAAK EN MEER RECRUTERING. MEER TRANSPORTERS > MEER GLUCOSE-OPNAME

11 - ARTISTIEKE IMPRESSIE : COMPLEX MECHANISME VAN SIGNAALOVERDRACHT.

12 Feedback = Terugkoppeling
- Hypothalamus + TRH Hypofyse VK - -SCHILDKLIERHORMOON REGELT ZIJN EIGEN SECRETIE OP NIVEAU VAN DE HYPOFYSE EN VAN DE HYPOTHALAMUS + TSH T4 Schildklier

13 INSULINE EN GLUCAGON REGELEN SAMEN DE SUIKERSPIEGEL
HOOG SUIKER STIMULEERT INSULINE + REMT GLUCAGON LAAG SUIKER REMT INSULINE + STIMULEERT GLUCAGON

14 Endocriene ziekten Eu = normaal Hypo = te weinig Hyper = te veel
Resistentie Hyperplasie Adenoom Carcinoom VAN TOEPASSING OP ALLE KLIEREN EN HORMONEN

15 Hypofyse 1. “Hoofdklier” 2. Relais CZS – perifere endocriene klieren
3. Anatomie : Sella turcica Steeltje Achterkwab = hersenstam - zenuwverbinding Voorkwab = voordarm – portaal stelsel

16 VOORKWAB : VERBONDEN DOOR BLOEDVATEN
ACHTERKWAB : VERBONDEN DOOR ZENUWEN NEUROCRIEN ? ENDOCRIEN ?

17 De normale hypofyse. Anatomie : Hypothalamus : 5 gr Hypofysesteel
Hypofyse : 13 x 9 x 6 mm (BxDxH) 0.6 gr Voorkwab = adenohypofyse 80 % Achterkwab = neurohypofyse 20 % Bloedvoorziening : VK portaal stelsel Bezenuwing : AK neurosecretie

18 HYPOFYSE VK CONTROLEERT ANDERE ENDOCRIENE KLIEREN
BIJNIERSCHORS SCHILDKLIER OVARIA / TESTES HYPOFYSE VK BEÏNVLOEDT MELKSECRETIE GROEI HYPOFYSE AK BEÎNVLOEDT VOCHTHUISHOUDING : ADH BAARMOEDER : OCYTOCINE

19 Hypofyse Hypofyse-voorkwab : Regulatie :
TSH Thyroid Stimulating Hormone FSH Follicle Stimulating Hormone LH Luteinizing Hormone GH Growth Hormone PRL Prolactine ACTH Adreno Cortico Tropic Hormone Regulatie : Releasing hormonen : TRH, GnRH, GHRH, CRH Inhibiting hormonen : PIF, SRIF (Somatostatine) Feedback-loops - REGULATIE < HYPOTHALAMUS, VIA PORTAAL SYSTEEM

20 LH REGULEERT HORMOON AANMAAK : TESTOSTERONE
FSH REGULEERT AANMAAK ZAADCELLEN VOOR BEIDE IS ER EEN NEGATIEVE FEEDBACK LEYDIG-CEL > TESTOSTERONE > LH SERTOLI-CEL > INHIBINE > FSH

21 Testosterone laag / FSH hoog / LH hoog
47 XXY = KLINEFELTER X CHROMOSOOM TE VEEL KLEINE, HARDE TESTES + AZOÖSPERMIE > HOOG FSH VROUWELIJKE VORMEN, GEEN BAARD, BORSTEN > LAAG TESTOSTERONE + HOOG LH X Y Testosterone laag / FSH hoog / LH hoog

22 SAMENWERKING VAN HORMONEN > REGELING VAN COMPLEXE FENOMENEN ZOALS MENSTRUELE CYCLUS
MENOPAUZE : LAAG VROUWELIJK HORMOON, HOOG FSH, HOOG LH SYNDROOM VAN TURNER : 45 X0. SLECHTE AANLEG VAN OVARIA : LAAG ESTRADIOL, HOOG LH, HOG FSH

23 HYPOFYSAIRE INSUFFICIËNTIE
BEHANDELING Voorkwab : ACTH – deficiëntie : VITAAL !! Cortisone TSH – deficiëntie : Schildklierhormoon LH/FSH – deficiëntie : Testosterone (M) of Pil (V) Kinderwens : Stimulatie met LH, FSH of GnRH PANHYPOFYSAIRE INSUFFICïENTIE : TUMOREN POST-OPERATIEF “HYPOFYSITIS” BLOEDING, NA BEVALLING SYMPTOMEN VAN PERIFERE UITVAL VERVANGING VAN HYPOFYSE IS COMPLEX : VERVANGING VAN PERIFERE HORMONEN GEMAKKELIJKER EN GOEDKOPER DAN VERVANGING VAN HYPOFYSAIRE HORMONEN UITZONDERING : VRUCHTBAARHEIDSWENS - PROLACTINE : OVERBODIG

24 HYPOFYSAIRE INSUFFICIËNTIE.
BEHANDELING Groeihormoon : Bij kinderen : groei stimuleren Bij volwassenen : Verbeteren levenskwaliteit Verbeteren cardiovasculair risico Verbeteren lichaamssamenstelling Verminderen vetmassa Verhogen spiermassa Verhogen botdensiteit VOLWASSENEN MOETEN NIET MEER GROEIEN, HEBBEN SOMS TOCH NOG GROEIHORMOON NODIG VROEGER UIT HYPOFYSEN, MAAR “ZIEKTE VAN KREUTZFELDT-JACOB”; NU RECOMBINANT DNA-GROEIHORMOON. RUIMER BESCHIKBAAR, MAAR NOG BEPERKT O.W.V. MISBRUIK IN SPORT

25 Hypofyse Fysiologie hypofyse-achterkwab : Ocytocine
ADH Anti Diuretisch Hormoon OYTOCINE : STIMULEERT SAMENTREKKING VAN DE BAARMOEDER VOORBEELD VAN POSITIEVE FEEDBACK : WORDT GESTIMULEERD DOOR UITREKKING VAN BM HALS STIMULEERT UITSTOTEN VAN MOEDERMELK, WORDT GEPRIKKELD DOOR ZUIGREFLEX ADH : REGELING VAN VOCHT HUISHOUDING EN BD (VB. NA BLOEDVERLIES)

26 TE WEINIG ADH = DIABETES INSIPIDUS <> DIABETES MELLITUS
VEEL WATEREN, VEEL DRINKEN, OOK ‘S NACHTS, FREKWENT VOORKEUR VOOR IJSKOUDE DRANKEN

27 HYPOFYSAIRE SUBSTITUTIE.
Neurohypofyse : “Diabetes insipidus” Vasopressine : DDAVP = Minirin™ Acute fase : injectie Onderhoudstherapie : intranasaal OYTOCINE MOET NIET VERVANGEN WORDEN? WORDT WEL GEBRUIKT ALS GENEESMIDDEL VOOR INDUCTIE VAN BEVALLING (SYNTOCINON) MINIRIN : GEBRUIKT ALS VERSTUIVER OF ALS “RHINYLE” OOK GEBRUIKT ALS BEHANDELING VAN NACHTELIJK BEDWATEREN

28 TE VEEL GROEIHORMOON ALS KIND = REUZEGROEI
FERNAND BACHELARD, GEBOREN IN TEMPLEUVE 1922 GG 4 KG 18 JAAR 190 CM 21 JAAR 210 CM 150 KG SCHOENMAAT 50 MAXIMUM 232 M 220 KG BOKSER, WORSTELAAR, BASKETBALL

29 OPTREDEN IN TV SHOW ALS “LE GEANT ATLAS”
TOERDE DOOR EUROPA, USA, AUSTRALIË EN AFRICA

30 WOONDE MET MOEDER IN CAFE TE BON SECOURS
HUWDE MET RENEE COLIN, GEEN KINDEREN STIERF IN BEGRAVEN TE ROUCOURT, PERUWELZ

31 RONDO HATTON Acromegalie
-GROEIHORMOON TE VEEL ALS VOLWASSENE = ACROMEGALIE -RONDO HATTON : OP 18 JAAR PRIJS VOOR DE MOOISTE JONGEN VAN DE KLAS. LATER ROL IN HORROR-FILMS. Acromegalie

32 ACROMEGALIE. 1886 - Pierre Marie : 2 patiënten
Benda : eosinofiel adenoma AcroBel : Prevalentie België : 41 / miljoen Incidentie België : 2 / miljoen / per jaar SCHATTINGEN ACROBEL - PROJECT

33 - TUMOR IN SELLA MET UITBREIDING

34 ACROMEGALIE. Klinische kenmerken
Symptomen : Door Groeihormoon-overproductie Door mechanisch effect van tumor Effecten van Groeihormoon : Verloopt traag : gemiddeld 9 jaar tussen aanvang en diagnose EFFECTEN VAN GROEIHORMOON GEMEDIEERD DOOR ANDER HORMOON (IGF-I) GEBRUIK IN SPORT ALS DOPING Groeihormoon IGF-I Somatomedine C Acromegalie Visceromegalie

35 ACROMEGALIE. Klinische kenmerken
Skelet : “Acro-megalie” Onderkaak Voorhoofd Neus Handen – Voeten Gewrichten : 70 % arthrose Huid : 70 % zweten, vettige huid, slechtriekend zweet Toename rimpels, dikkere huid Toename beharing GROEI VAN UITEINDEN EN KRAAKBENIGE ELEMENTEN OOK INVLOED OP INTERNE ORGANEN

36 ACROMEGALIE Hypofyse - adenoom
DRUK OP OOGZENUW > UITVAL GEZICHTSVELD > BLINDHEID UITBREIDING NAAR LATERAAL > UITVAL OOGSPIEREN Hypofyse - adenoom

37 ACROMEGALIE. Behandeling
Chirurgie : Transsphenoidaal Radiotherapie Medicatie Dopamine-agonisten : Bromocriptine (Parlodel™), Cabergoline (Sostilar™) Somatostatine-analogen : Octreotide (Sandostatine™), Lanreotide (Somatuline™) GH-receptor antagonist : Pegvisomant (Somavert™)

38 -TRANSSPHENOIDALE INGREEP.

39 ACROMEGALIE -GAMMAKNIFE

40 SCHILDKLIER LIGGING OP HE SCHILDKRAAKBEEN RIJK BEVLOEID
IN OMGEVING VEEL BLOEDVATEN EN ZENUWEN

41 Schildklierfollikels
SCHILDKLIERCELLEN OMGEVEN BLAASJES (FOLLIKELS), DIE EEN SLIJMERIG PRODUCT BEVATTEN (COLLOID) TUSSEN FOLLIKELS LIGGEN BLOEDVATEN Schildklierfollikels

42 SCHILDKLIERFYSIOLOGIE.
Tg TPO APEX Tg GOLGI T4 I- -IODIUM ALS IODIDE UIT VOEDING? WORDT GEOXIDEERD EN INGEBOUWD IN EEN EIWIT, THYROGLOBULINE, IN HET COLLOID; THYROGLOBULINE WORDT GEFACOCYTEERD, T4 EN T3 WORDEN AFGESPLITST TOEDIENING I-131 : BESTRAALT SHILDKLIERCELLEN VANUIT DE FOLLIKEL Tg T3 E.R. BASIS I- T3 T4

43 Schildklierfysiologie.
T4 T3 Productie 100 µg/dag 30 µg/dag Halfleven 7 dagen 1 dag Eiwitbinding 99.97 % 0.03 % vrij 99.7 % 0.3 % vrij ConcentratieTot ConcentratieVrij 7.5 µg/dL 2 ng/dL 120 ng/dL 3.6 pg/dL SCHILDKLIER MAAKT VOORAL T4 T3 IS VEEL ACTIEVER MAAR IN VEEL LAGERE CONCENTRATIE AANWEZIG BIJ HYPERTHYROIDIE : T3 OVERPRODUCTIE? LATER T4 MEDICATIE : T4 ZEER LAGE CONCENTRATIES : GEVOELIGE MEETMETHODES, KANS OP INTERFERENTIES

44 Feedback = Terugkoppeling
- Hypothalamus + TRH Hypofyse VK - -FEEDBACK OP 2 NIVEAU’S + TSH T4 Schildklier

45 HYPOTHALAMUS-HYPOFYSE-SCHILDKLIER-AS.
Primaire Hypothyroidie. - Hypothalamus T4 laag TSH hoog + TRH Hypofyse VK - + TSH T4 Schildklier

46 HYPOTHALAMUS-HYPOFYSE-SCHILDKLIER-AS.
Secundaire Hypothyroidie. - Hypothalamus T4 laag TSH laag + TRH Hypofyse VK - + TSH T4 Schildklier

47 HYPOTHALAMUS-HYPOFYSE-SCHILDKLIER-AS.
Tertiaire Hypothyroidie. - Hypothalamus T4 laag TSH laag + TRH Hypofyse VK - + TSH T4 Schildklier

48 HYPOTHALAMUS-HYPOFYSE-SCHILDKLIER-AS.
Hyperthyroidie. - Hypothalamus T4 hoog TSH laag + TRH Hypofyse VK - + TSH T4 Schildklier

49 HYPOTHALAMUS-HYPOFYSE-SCHILDKLIER-AS.
Thyrotropinoma. - Hypothalamus T4 hoog TSH hoog + TRH Hypofyse VK - + TSH T4 Schildklier

50 SCHILDKLIER - LABO. Feedback en laboratorium. T4 TSH Eu-thyroidie =
1° Hypo- 2° Hypo- 3° Hypo- Hyper- TSH-tumor -DIAGNOSTISCH PROBLEEM : SECUNDAIR:TERTIAIR - ZELDZAAM : THYROTROPINOMA

51 NORMALE SCHILDKLIER

52 - HOT NODULUS : IDEALE KANDIDAAT VOOR I-131, EVENTUEEL CHIRURGIE

53 HYPERTHYROIDIE MET HYPERCAPTATIE :
IODIUM-GEÏNDUCEERD : CONTRAST, CORDARONE THYROIDITIS : VERNIELING VAN SK-WEEFSEL VIRAAL, PIJNLIJK : DE QUERVAIN AUTO-IMMUUN, PIJNLOOS : POST-PARTUM

54

55 MARTY FELDMAN -OVERLEDEN JAAR GELEDEN
-ENDOCRIENE OFTALMOPATHIE – EXOFTALMIE – ZIEKTE VAN GRAVES MARTY FELDMAN

56 Graves’ Oftalmopathie
EXOFTALMIE : OPSTAPELING BINDWEEFSEL TEKEN VAN VON GRAEFE ZWELLING OOGSPIEREN BEHANDELING : ROOKSTOP BEHANDELING HYPERTHYROIDIE AFWACHTEN CORTISONE BESTRALING OPERATIE Graves’ Oftalmopathie

57 ZIEKTE van GRAVES ZWELLING OOGSPIEREN

58 -KOUDE NODULUS : RISICO OP CARCINOMA > VERDER ONDERZOEK :
-ECHOGRAFIE -PUNCTIE VOOR CYTOLOGISCH ONDERZOEK -CHIRURGIE

59 Bijschildklieren 1. Anatomie 2. Fysiologie : 3. Regulatie :
Parathormoon = PTH Effect op bot, nier, darm 3. Regulatie : Calcemie Vitamine D 4 KLIEREN, ACHTER DE SCHILDKLIER. KUNNEN VAN HOOG IN DE HALS TOT LAAG IN DE THORAX VOORKOMEN (EMBRYONAAL). BELANGRIJK VOOR CALCIUM –HUISHOUDING NEGATIEVE FEEDBACK DOOR CALCIUM-SPIEGEL

60 -VITAMINE D = HORMOON ? HYPERPARATHYROIDIE HY¨POPARATHYROIDIE REGELING DOOR CALCEMIE / NIERINSUFFICIÊNTIE > HYPOCALCEMIE > SECUNDAIRE HYPERPARATHYROIDIE R/ CALCIUM + VITAMINE D

61 BIJNIEREN LIGGEN BOVEN DE NIEREN
KOMEN TUSSEN IN VERDEDIGINGSREACTIES WILDE DIEREN : WONDEN + BLOEDVERLIES VERHOGEN HARTSLAG EN HARTDEBIET VOOR GEVECHT VRIJMAKEN ENERGIE

62 Bijnierschors Bijniermerg
BIJNIERSCHORS : STEROID-HORMONEN (<CHOLESTEROL) GLUCOCORTICOÎDEN MINERALOCORTICOÎDEN GESLACHTSHORMONEN BIJNIERMERG : ADRENALINE Bijniermerg

63 Bijnieren 1. Bijnierschors : “overleven in vijandige omgeving”
Mineralocorticoïden : aldosterone Glucocorticoïden : cortisol Androgenen : dehydroepiandrosterone (DHEA) 2. Bijniermerg : “afschrikken, vechten of vluchten” Adrenaline Noradrenaline ALDOSTERONE BLOEDVERLIES > ZOUTRETENTIE > VOCHTRETENTIE CORTISONE WONDEN > ONTSTEKING > GENEZING +VRIJMAKEN GLUCOSE ANDROGENEN AGRESSIE > VECHTEN ADRENALINE VERHOGEN HARTDEBIET, POLSSLAG? TOEVOER BLOED, ZUURSTOF, VRIJMAKEN GLUCOSE

64 - ENKEL BIJNIERSCHORS ONDER CONTROLE VAN HYPOFYSE

65 -BIJNIERMERG BEÏNVLOED DOOR CENTRALE STIMULII, ZELFS ANTICIPEREND OP VIJANDELIJKE SITUATIE? ZODAT HARTDEBIET VERSNELD WORDT OM MEER VOEDSEL EN ZUURSTOF AAN DE ORGANEN TE BRENGEN; - VERSNELLEN HARTSLAG - VERSTERKEN CONTGRACTILITEIT - VASOONSTRICTIE

66 Ziekte van Addison -ZIEKTE VAN ADDISON = BIJNIERSCHORSINSUFFICIÊNTIE -VROEGER TBC - NU : AUTO-IMMUUN, AIDS JFK

67 - VUILBRUINE KLEUR ZONDER ZONBLOOTSTELLING, OOK OP SLIJMVLIEZEN

68 -VENUS VAN WILLENDORF -SYNDROOM VAN CUSHING = HYPERCORTICISME - TRUNCULAIRE OBESITAS

69 VETHERVERDELING : VOLLEMAANSGEZICHT BUFFALO HUMP AFBRAAK EIWITTEN : PAARSE STRIAE FRAGIELE HUID + BLOEDVATEN OSTEOPOROSE SPIERZWAKTE OORZAKEN : IATROGEEN BIJNIERADENOOM BIJNIERHYPERPLASIE DOOR HYPOFYSE-ADENOOM BIJNIERCARCINOOM

70 14/11 = Wereld-diabetes-dag
-14/11 = VERJAARDAG VAN BANTING = DAG VAN EERSTE PRESENTATIE OP WETENSCHAPPELIJKE VERGADERING -UNITE FOR DIABETES : UNO-RESOLUTIE - DIABETES IS WERELDWIJD PROBLEEM - 14/11 DOOR UNO ERKEND ALS BELANGRIJKE DAG - OPROEP AAN AUTORITEITEN 4 4 4

71 18 NOVEMBER 2007 DEELNAMEPRIJS: 0,50 EURO per deelnemer
Wandel ook, mee tegen diabetes! Natuur- en cultuurwandeling te Otegem Startplaats : O.C. De Spoele, Scheldestraat 14A 8553 Otegem DEELNAMEPRIJS: 0,50 EURO per deelnemer Gratis attentie voor iedereen,  zolang de voorraad strekt. Vrije wandelingen: km Start tussen 8 en 15 uur Groepswandeling: 5km, start om 14.30uur toegankelijk, voor rolstoelen en kinderwagens Soep en broodjes verkrijgbaar Springkasteel voor de aller kleinsten Aanwezigheid van podoloog en diabeteseducator Inlichtingen via 18 NOVEMBER 2007 OPROEP VOOR DEELNEMERS

72 ZIJN ER NOG VRAGEN ?