Inleiding in de Klankleer

Name: Inleiding in de Klankleer
Uploaded: 2017-10-20T03:18:40+00:00
Duration: PTM24S19
Channel: Adriaan Bogaerts
Description: Inleiding in de Klankleer

Inleiding in de Klankleer
Dicky Gilbers spreekuur op afspraak Harmonie k (050)

Overzicht EERSTE UUR: studiehandleiding studie van klanken: fonetiek
toepassingen fonetiek TWEEDE UUR: de beschrijving en classificatie van spraakklanken: spraakanatomie produktie van klanken in de spraakbuis articulatorische classificatie de notatie van spraakklanken: IPA

Collegestof en Toetsing
handouts collegestof op Nestor extra oefeningen op Nestor achtergrondliteratuur (niet verplicht): J.G. Kooij & M. van Oostendorp: Fonologie. Amsterdam 2003. Papers op Nestor webpagina: Toetsing: multiple-choicetentamen over collegestof

Inhoud van de colleges college 1 : Inleiding in de fonetiek
wat is fonetiek? relatie tot andere disciplines spraakanatomie en spraakproduktie classificatie van spraakklanken

Inhoud van de colleges college 2: Spraakprocessen en IPA transcriptie
klanken (fonemen en allofonen) van het Nl. verbonden spraak (assimilatie, coarticulatie, reductie)

Inhoud van de colleges college 3: Werkcollege transcripties
(1 uur, evt. uitloop) oefenen transcriberen

Inhoud van de colleges college 4: Fonologische processen
wat is fonologie? wat zijn fonologische processen? insertie, deletie, assimilatie, dissimilatie, metathesis, fusie onderliggende vorm aangeboren taalvermogen

Inhoud van de colleges college 5: Features, fonologische regels en syllabes feature als kleinste bouwsteen in de fonologie natuurlijke klassen fonetische features en fonologische features de syllabe als fonologische eenheid; domein van processen/representatie fonotactische restricties/prosodische eenheid taalverwerving

Inhoud van de colleges college 6: Werkcollege fonologische regels, lettergreepstructuur (1 uur, evt. uitloop) oefening beschrijving fonologische processen

Inhoud van de colleges college 7: Fonetiek: Geluid bouw van de larynx
de aerodynamisch-myoelastische theorie van stemvorming geluid en spraakgeluid spraakmachines

Inhoud van de colleges college 8: Fonologie: Klemtoon en ritme
Is hoofdklemtoon voorspelbaar in het Nl.? accentregels: CSR, NSR cyclische klemtoonafleiding fonologische domeinen: voet; fonologische frase; intonatiegroep

Inhoud van de colleges college 9: Morfologie wat is een morfeem?
classificatie morfemen afleiding; samenstelling en afleidende samenstelling verkleinwoordsvorming in het Nl

Inhoud van de colleges college 10: Spelling
Fonologische invloed op spelling Morfologische invloed op spelling Historische aspecten

Inhoud van de colleges college 11: Proeftentamen (2 uur)
(Proeftentamen zelf thuis doen) Bespreken van de antwoorden

Inhoud van de colleges college 12: Vragenuur (2 uur)

De onderdelen van Klankleer
De spraakketen Boodschap Boodschap Taalvorm (syntaxis, morfologie, fonologie) Taalvorm (syntaxis, morfologie, fonologie) Fonetiek Spraakproductie Spraakgeluid Spraakperceptie

Fonetiek De fonetiek is de studie van het spraakgeluid en de productie en waarneming van dat spraakgeluid Drie deelgebieden van fonetiek: Articulatorische Akoestische Perceptieve

Toepassingen Fonetiek
Hulpwetenschap bij taalbeschrijving

Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs

Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen

Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak bij communicatietechniek

Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak bij communicatietechniek Spraaksynthese m.b.v. computers (vroeger ook mechanisch)

Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak bij communicatietechniek Spraaksynthese Omzetting tekst in spraak en v.v. commercieel gerichte toepassingen DECTALK Female Voice 1987

Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak Spraaksynthese Omzetting tekst in spraak en v.v. Hulpmiddelen gehandicapten

Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak Spraaksynthese Omzetting tekst in spraak en v.v. Hulpmiddelen gehandicapten 300 w/m 120 w/m voor blinden:

Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak Spraaksynthese Omzetting tekst in spraak en v.v. Hulpmiddelen gehandicapten voor doven:

Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak bij communicatietechniek Hulpmiddelen gehandicapten Spraaksynthese m.b.v. computers Technologische toepassing sprekerherkenning

Technologische toepassing sprekerherkenning (stemafdruk vgl. vingerafdruk) (Klankleer II)

Fonetiek bij Nederlands & ATW
Hulpwetenschap bij de fonologie Hulpmiddel bij de beschrijving van de klankeninventaris van een taal (hier: het Nederlands) met een reeks symbolen (International Phonetic Alphabet) (deze collegereeks) Transcriberen van taal (deze collegereeks) Spraakanalyse m.b.v. oscillogrammen en spectrogrammen (vervolgcolleges)

Fonologie De fonologie is een subdiscipline van de taalkunde die de klanksystemen bestudeert wat is de functie van een klank in de taal? in welke combinaties met andere klanken kan die klank voorkomen in de taal? etc.  onderwerp colleges

Fonologie De spraakketen boodschap boodschap taalvorm
(syntaxis, morfologie, fonologie) taalvorm (syntaxis, morfologie, fonologie) spraakproduktie spraakgeluid spraakperceptie fonetiek

Verschil Fonologie-Fonetiek
Fonologen zijn geïnteresseerd in de rol van een klank, bijvoorbeeld /r/, in het systeem van de taal, bijvoorbeeld het Nederlands bijvoorbeeld /r/ is betekenisonderscheidend: rook betekent iets anders dan kook, maar geen verschil in betekenis tussen rook gerealiseerd als [:k] of als [:k]

Verschil Fonologie-Fonetiek
Als je een ‘muzikale’ analogie wilt gebruiken zou je kunnen zeggen dat de fonetiek zich bezighoudt met de uitvoering van muziekstukken Je zou dan kunnen zeggen dat een fonologische beschrijving staat tot een spraakuiting zoals een partituur tot een uitvoering

Klankleer in de (taal)wetenschap
(neuro)fysiologie fysica fonetiek taal- en spraaktechnologie fonologie psycholinguistiek socio- en ethno- linguistiek dialectologie morfologie syntaxis semantiek

Articulatorische Fonetiek
geluid articulatie

De produktie van klanken
spierkracht (aanslag) snaar(trilling) (trilling van) klankkast energiebron geluidsbron filter geluidsgolf voornaamste perceptieve attribuut toonhoogte, amplitude timbre (‘klankkleur’) Hoe verkrijg je geluid met een gitaar; hoe met een klarinet?

De produktie van spraakklanken
subglottale component glottale component supraglottale component energiebron geluidsbron filter voornaamste perceptieve attribuut toonhoogte,amplitude timbre (‘klankkleur’) hoofdfuncties van de drie componenten

Anatomie van de spraakproduktie
Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat

Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat het subglottale systeem: de longen met bijbehorende spieren en de luchtwegen onder de larynx

Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat het subglottale systeem: de longen met bijbehorende spieren en de luchtwegen onder de larynx het glottale systeem: het strottehoofd (de larynx) met de stembanden

Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat het subglottale systeem: de longen met bijbehorende spieren en de luchtwegen onder de larynx het glottale systeem: het strottehoofd (de larynx) met de stembanden het supraglottale systeem: de mond- keelholte en de neusholte

Articulatorische classificatie van klanken
initiatiekenmerken: richting van de luchtstroom De meeste talen kennen alleen klanken die met een naar buiten gerichte (egressieve) luchtstroom worden geproduceerd, … maar er bestaan ook klanken die worden gemaakt op basis van een naar binnen gerichte (ingressieve) luchtstroom

initiatiekenmerken: richting van de luchtstroom egressieve klanken: [b d g] ingressieve klanken: [  ]

initiatiekenmerken: luchtstroommechanisme De luchtstroom voor de meeste klanken is pulmonisch (wordt voortgebracht door de longen) De twee andere luchtstroommechanismen maken gebruik van de glottis (ejectieven) of de compressie van een kolom lucht voor een afsluiting achter in de mondholte (clicks)

initiatiekenmerken: ejectieven: [’ ’ ’ ’ ’ ’ ’] clicks (resp. dentaal, retroflex, lateraal): [     ] (Xhõsa)

Xhosa: Miriam Makeba – The Click Song
Zuidafrikaanse Bantu taal met dank aan Nienke Spanjer [     ]

laryngale kenmerken: stemhebbendheid [pa ba] Een klank kan worden gemaakt met of zonder trilling van de stembanden. In het eerste geval spreken we van stemhebbende klanken, in het laatste van stemloze klanken aspiratie [pa pha] stemkwaliteit: breathy: [  ] creaky: [  ]

(supra)laryngale kenmerken: constrictie (vocaal vs. consonant) Consonanten/medeklinkers: klanken die gemaakt worden door ergens in de mond-keelholte (bijvoorbeeld met de tong) een zodanige vernauwing aan te brengen dat de luchtstroom turbulent of zelfs voor korte perioden onderbroken raakt Vocalen/klinkers: klanken waarbij de vernauwing afwezig of gering is, zodat de luchtstroom ononderbroken en gelijkmatig blijft voor de duur van de klank

vocaal consonant

tandkassen (alveolen) neusholte hard gehemelte (palatum) mondholte zacht gehemelte (velum) lippen keelholte (pharynx) tong strotklep (epiglottis) strottenhoofd (larynx) Stemspleet (glottis) schildkraakbeen (Thyroid) stembanden Slokdarm (esophagus) luchtpijp (trachea) ATW/College 1

tandkassen (alveolen) neusholte hard gehemelte (palatum) mondholte zacht gehemelte (velum) lippen keelholte (pharynx) tong strotklep (epiglottis) tongrug tongblad tongpunt strottenhoofd (larynx) schildkraakbeen (Thyroid) stembanden tongwortel Slokdarm (esophagus) luchtpijp (trachea) tongbeen

actieve articulatoren
Anatomie van de spraakproduktie actieve articulatoren zacht gehemelte (velum) lippen tongwortel tongrug tongpunt strotklep (epiglottis) faryngale wand strottenhoofd (larynx) stembanden ATW/College 1

Articulatorische classificatie van consonanten
uvulair velair palataal postalveolair alveolair dentaal bilabiaal dorsaal labiodentaal faryngaal radicaal laminaal apicaal sub-apicaal glottaal College 1

Consonanten                             
bilabial labiodental dental alveolar postalveolar retroflex palatal velar uvular pharyngeal glottal plosive              nasal        trill    tap or flap   fricative                       lateral fricative   approximant (w)      lateral approximant    

kenmerken voor consonanten plaats De locatie in de spraakbuis waar de constrictie die de luchtstroom hindert wordt gemaakt, en indien nodig, het gedeelte van de tong waarmee de constrictie wordt gemaakt

kenmerken voor consonanten plaats stemhebbendheid

kenmerken voor consonanten plaats stemhebbendheid wijze de mate, sterkte, en vorm van constrictie in de keel-, neus- en mondholte

wijzekenmerken (mate en sterkte van constrictie) (ex)plosieven of plofklanken zijn klanken waarbij de luchtstroom voor korte tijd volledig wordt onderbroken, waarna de lucht weer vrijkomt met een klein plofje (release burst)

wijzekenmerken (mate van constrictie) fricatieven of wrijfklanken worden gemaakt door twee articulatoren zeer dicht bijelkaar te brengen zodat de luchtstroom turbulent wordt en een ruisgeluid voortbrengt.

wijzekenmerken (mate van constrictie) nasaal Net als genasaliseerde vocalen worden nasale consonanten met een lage velumstand geproduceerd De mondholte is altijd volledig afgesloten: er lijken geen talen te bestaan die gebruik maken van nasale fricatieven

wijzekenmerken (vorm van constrictie) lateralen zijn klanken waarbij de (meeste) lucht langs de zijden van de tong ontsnapt

wijzekenmerken (mate en sterkte van constrictie) trilklanken of ratelaars zijn series van zeer korte afsluitingen die gemaakt worden door twee articulatoren (waarvan er tenminste één een geringe massa moet hebben) bijelkaar te brengen en er een luchtstroom door te voeren

wijzekenmerken (mate van constrictie) approximanten of halfvocalen zijn in feite nauwelijks van vocalen te onderscheiden, behalve in duur (lengte) en positie in de syllabe. Er is sprake van een constrictie, maar de luchtstroom wordt niet- of nauwelijks verstoord

wijzekenmerken (vorm van constrictie) taps of flaps zijn zeer korte volledige afsluitingen zonder waarneembare release

*naar Ladefoged & Maddieson 1996 Onderstreept = in gebruik in Nederlandse klanken

Articulatorische classificatie van vocalen
close front central back close-mid open-mid open het klassieke schema voor tongpositie in vocalen

close front central back close-mid open-mid open mate van constrictie: gesloten vs. open

mate van constrictie: gesloten vs. open

close front central back close-mid open-mid open plaats van de constrictie: voor vs. achter

plaats van de constrictie: voor vs. achter

kenmerken voor vocalen mate van constrictie: gesloten vs. open plaats van de constrictie: voor vs. achter ronding: gerond vs. ongerond (gespreid) lengte: lang vs. kort

Vocalen     http://phonetics.ucla.edu/vowels/chapter11/tongue.html
front central back close   close-mid  open-mid  open

Vocalen                            
front central back close          close-mid        open-mid             open

Huiswerk Neem de collegestof door van dit college
Leer de termen uit je hoofd! (Achtergrondliteratuur: tekst 1 van Slis (1988) (zie Nestor))

Inleiding in de Klankleer

Verwante presentaties

Presentatie over: "Inleiding in de Klankleer"— Transcript van de presentatie:

Verwante presentaties

Over het project

Feedback

Inloggen

Inloggen via een sociaal netwerk:

Inleiding in de Klankleer

Verwante presentaties

Presentatie over: "Inleiding in de Klankleer"— Transcript van de presentatie:

Verwante presentaties

Over het project

Feedback