Sociale dilemma’s en sociale oplossingen

Presentatie over: "Sociale dilemma’s en sociale oplossingen"— Transcript van de presentatie:

1 Sociale dilemma’s en sociale oplossingen
Sociale dilemma’s en sociale oplossingen Andreas Flache Vakgroep Sociologie Faculteit Gedrags en Maatschappijwetenschappen Rijksuniversiteit Groningen

2 Samenwerking en sociologie
Samenwerking en sociologie Centrale vraagstukken in de sociologie: Hoe kunnen mensen samenwerken ook als zij tegenstrijdige belangen hebben? Oftewel: “wat houdt de maatschappij bij elkaar?” Waar hangt het vanaf hoe goed de samenwerking in een concrete situatie functioneert? Bijv. binnen een schoolklas (pesten, elkaar helpen bij huiswerk…) of tussen twee bedrijven (rekeningen betalen, goede kwaliteit leveren...) of in een werkgroep (geen meeliftersgedrag, elkaar aanspreken op fouten) Sociale dilemma's en sociale oplossingen

3 Sociale dilemma's en sociale oplossingen
Samenwerking en games Dit soort situaties heeft eigenschappen van spelen: Wat de beste strategie is voor mezelf is hangt ervan af, wat de anderen doen. “Strategisch denken” “wat zouden de anderen doen als ik ….” en “hoe kan ik daar het beste op anticiperen? ” Strategische interdependentie Sociale dilemma's en sociale oplossingen

4 Sociale dilemma's en sociale oplossingen
Sociale dilemma’s Een sociaal dilemma is een situatie waarin gedrag dat individueel rationeel is tot sociaal onwenselijke uitkomsten kan leiden Individueel rationeel gegeven mijn verwachtingen wat anderen doen, de voor mij beste strategie Sociaal onwenselijk een uitkomst waarbij iedereen slechter af is als we zouden kunnen zijn als we samenwerken. Sociale dilemma's en sociale oplossingen

5 Sociaal dilemma: een voorbeeld
Sociaal dilemma: een voorbeeld Politieke protestbeweging Hoe meer mensen meedoen, hoe groter de kans op succes Als ik zelf meedoe, zijn mijn kosten groter dan de toegevoegde waarde van mijn inzet Rationeel gedrag: niet meedoen Sociaal onwenselijk gevolg: niemand doet mee, geen succes Algemeen: het collectief goed probleem Een collectief goed kan alleen gezamenlijk worden geproduceerd Maar ook groepsleden die er niet aan hebben bijgedragen, kunnen ervan profiteren. Zoals: staking voor loonsverhoging, bouwen van een dijk, samenwerken voor een opdracht, etc. Sociale dilemma's en sociale oplossingen

6 Een sociaal dilemma spel: bijdragen aan een groepsproject
Een sociaal dilemma spel: bijdragen aan een groepsproject 4 spelers per groep. Iedereen heeft 20 “mu’s” (money unit). Kies een bijdrage tussen 0 en 20 mu’s aan het groepsproject. U houdt de rest voor uzelf. Voor iedere mu die u bijdraagt krijgt elk groepslid 0.4 mu’s. Ook uzelf. Score: 20 – mijn eigen bijdrage + 0.4 * som van de bijdragen van alle groepsleden Sociale dilemma's en sociale oplossingen

7 Groepsproject spel: enkele rekensommetjes
Groepsproject spel: enkele rekensommetjes Als iedereen alles (20) bijdraagt: Scoort iedereen 20 – *80 = 32 Als iedereen niets (0) bijdraagt: Scoort iedereen 20 – *0 = 20 Als ik niets (0) bijdraag, en de anderen alles (20): Scoor ik 20 – *60 = 44 Als ik alles (20) bijdraag, en de anderen niets (0): Scoor ik 20 – *20 = 8 Sociale dilemma's en sociale oplossingen

8 Groepsproject spel: uitvoering
Groepsproject spel: uitvoering U ontvangt verdekt een “identificatienummer”. Onthoud of noteer dat! Schrijf verdekt op dat papiertje uw keuze (0..20). Onthoud of noteer dat ook! Wij verzamelen de papiertjes. Groepen van 4 worden toevallig samengesteld. Scores worden bekend gemaakt. Nota bene: Alles is anoniem, anderen komen u keuze niet te weten Er is geen tweede ronde met dezelfde groep Dit kan wel meerdere keren met nieuwe groepen herhaald worden. Sociale dilemma's en sociale oplossingen

9 Groepsproject spel: resultaten van een experiment
Fehr, Ernst & Simon Gächter Altruistic punishment in humans. Nature 415, 10 January 2002: In periode 1 gemiddelde bijdrage ca. 10 Daling tot ca. 6 in periode 6 Gemiddelde score tussen 26 en 23.6 Dat is sociaal inefficiënt  32 voor iedereen was mogelijk geweest Periode Sociale dilemma's en sociale oplossingen

10 Groepsproject spel: wat is individueel rationeel gedrag?
Het maakt niet uit hoeveel de anderen bijdragen, ik ben altijd beter af door niets bij te dragen. Dit is een “dominante strategie” (ongeacht de handelingen van de andere spelers altijd beter dan elke andere strategie) Als er een dominante strategie is, dan is het altijd rationeel deze te kiezen. In dit geval is “niemand draagt iets bij” de unieke voor iedereen individueel rationele uitkomst van het spel. Maar dit is sociaal inefficient!  sociaal dilemma Sociale dilemma's en sociale oplossingen

11 Dit spel is ook een N-persoons Prisoner’s Dilemma (PD)
Dit spel is ook een N-persoons Prisoner’s Dilemma (PD) Kenmerken van een “Prisoner’s Dilemma” als iedereen “coöperatief” is, dan is dat een goede uitkomst voor alle spelers, maar…. als de andere coöperatief is, dan kan je nog meer winnen door eenzijdig te “defecteren” (bijv. milieubescherming, wapenbezit, eerlijk zaken doen) Wat voor “sociale oplossingen” zijn er? Met name sociale sancties: lof, kritiek, uitsluiting van de groep, “straf” Sociale dilemma's en sociale oplossingen

12 Bijdragen aan een groepsproject: nu met sancties
Bijdragen aan een groepsproject: nu met sancties Alles blijft zo als het is, behalve… Na afloop komt u ieders bijdrage te weten U kunt dan kiezen om één andere groepslid te “straffen” Straf tussen 0 en 10 “strafpunten” Elk strafpunt kost mezelf 1 mu’s. Maar het kost de andere 3 mu’s. Nieuwe score = oorspronkelijke score – kosten voor straffen – kosten van gestraft worden. Sociale dilemma's en sociale oplossingen

13 Groepsproject spel met sancties: uitvoering
Groepsproject spel met sancties: uitvoering T/m bekendmaking scores blijft alles hetzelfde, behalve... Op het papiertje met de id-nummer staat de nummer nu twee keer. A.u.b. één van de twee nummers afscheuren en nog niet inleveren Na bekendmaking van de uitslaag: kies een sanctie Schrijf op het tweede papiertje: Id nummer van groepslid dat u wilt straffen (eigen groep!) Omvang van de sanctie (0..10) Lever het tweede papiertje in Wij maken de eindscores bekend Sociale dilemma's en sociale oplossingen

14 Groepsproject spel met sancties: resultaten van Fehr & Gächter
Sanctiemogelijkheid verhoogt bijdragen aanzienlijk Met sancties nemen bijdragen over de tijd toe Er worden veel sancties opgelegd 84% van de proefpersonen deden het tenminste één keer Vooral “meelifters” werden gestraft Sociale dilemma's en sociale oplossingen

15 Groepsproject spel met sancties: wat is individueel rationeel gedrag?
Strategie is nu een combinatie van bijdragen en sanctie Is er een “dominante strategie”? (ongeacht de handelingen van de andere spelers altijd beter dan elke andere strategie) N.B. na elke ronde worden de “projectgroepen” nieuw samengesteld, zo dat nooit twee spelers opnieuw samen in een projectgroep zitten. Sociale dilemma's en sociale oplossingen

16 Groepsproject spel met sancties: individueel rationeel gedrag
Is er een “dominante strategie”? Ja! Niets bijdragen (kosten altijd hoger dan baten) Niet straffen (alleen kosten, geen baten) …tenminste niet in termen van mu’s! Dit strookt helemaal niet met resultaten! Een verklaring: evolutie van “altruistic punishment” In de evolutie was het voordelig voor het overleven van de groep als individuen emoties van “woede” en “schaamte” ontwikkelen, want dit stimuleert het opleggen van sancties en het reageren daarop (intrinsieke beloning)  meer bijdragen  beter overleven Sociale dilemma's en sociale oplossingen

17 De evolutie van sociale controle
Hoe heeft “sociale controle” (het opleggen van sancties) in de evolutie kunnen ontstaan? Is een gedragsstrategie die wel sancties oplegt instaat in een “survival of the fittest” competitie met “meelifters” te overleven die dat niet doen? Dit is het soort vragen waar de “evolutionaire speltheorie” zich mee bezig houdt. Sociale dilemma's en sociale oplossingen

18 Sociale dilemma's en sociale oplossingen
Een computermodel Heckathorn, Douglas D The Dynamics and Dilemmas of Collective Action. American Sociological Review 61: Sociale dilemma's en sociale oplossingen

19 Mogelijke strategieën
Strategie heeft twee componenten Cooperatie “eerste orde”: C of D C: wel bijdragen aan het groepsgoed D: niet bijdragen aan het groepsgoed Cooperatie “tweede orde”: C of D C: wel sanctie opleggen aan meelifters D: geen sanctie opleggen aan meelifters Sociale dilemma's en sociale oplossingen

20 4 mogelijke strategieën
Private coöperatie (CD) Wel bijdragen, maar geen sancties opleggen Volledige defectie (DD) Niet bijdragen, geen sancties opleggen Volledige coöperatie (CC) Wel bijdragen, wel sancties opleggen Hypocriete coöperatie (DC) Niet bijdrage, maar wel sancties opleggen Sociale dilemma's en sociale oplossingen

21 Het model van de evolutie (1)
Er is een grote populatie van spelers Elk speler heeft één van de vier strategieën Per “generatie” speelt elke speler met elke van de andere spelers hetzelfde 2-persoons sociaal dilemma spel Hoe dit spel wordt gespeeld hangt af van de strategieën van de 2 spelers Aan het einde van de generatie wordt berekend wat per strategie de gemiddelde score is over alle spelen van alle spelers die deze strategie hebben. Sociale dilemma's en sociale oplossingen

22 Het model van de evolutie (2)
Reproductie Als een strategie beter scoort dan de gemiddelde speler van de populatie, dan groeit het deel van de spelers die deze strategie volgen. Als een strategie slechter scoort dan de gemiddelde speler van de populatie, dan neemt het deel van de spelers af die deze strategie volgen. De precieze wiskundige uitwerking gebeurt volgens de “replicator dynamics” vergelijking Rationaliteit Spelers kiezen in dit model niet bewust wat de voor hun beste strategie is, maar Als een strategie het goed doet, verspreid deze zich in de populatie Sociale dilemma's en sociale oplossingen

23 Sociale dilemma's en sociale oplossingen
Het spel Het spel eerste orde Hoe meer spelers bijdragen, hoe groter de baten voor beide spelers Als ik zelf bijdraag heb ik kosten Verschillende spelstructuren: PD, Chicken… Effecten van sancties Opleggen van sancties kost iets De baten: als ik een sanctie opleegt, dan moet de andere speler (met een bepaalde kans) bijdragen, ook als hij eigenlijk niet wil bijdragen. Sociale dilemma's en sociale oplossingen

24 Experiment 1: Wanneer is sociale controle nodig?
Private coöperatie tegen volledige defectie Waarom wint volledige defectie altijd? Verandert dit als de waarde van het collectieve goed toeneemt? Waarom? Antwoorden In uitgangssituatie (PD) is niet bijdragen altijd de beste strategie (dominant). Hier is sociale controle nodig. Als de waarde van het collectieve goed toeneemt: Bijvoorbeeld bij 2.0 is het beter dat ik bijdraag en de andere meelift dan dat beide spelers niet bijdragen (Chicken spel) Dan hebben coöperatieve spelers een voordeel in een populatie waarin de meerderheid niet bijdraagt. Hier kan cooperatie zonder sociale controle tot stand komen. Sociale dilemma's en sociale oplossingen

25 Sociale dilemma's en sociale oplossingen
Experiment 2: Is private coöperatie stabiel tegen een “kleine invasie” van DD? 99% Private coöperatie tegen 1% volledige defectie Waarom wint volledige defectie nog steeds altijd? Antwoord Als niet bijdragen altijd de beste strategie is (dominant)… Dan hebben deze spelers altijd een hogere score dan degenen die wel bijdragen … Dan groeit “niet bijdragen” en groeit en groeit… Sociale dilemma's en sociale oplossingen

26 Experiment 3: Is sociale controle levensvatbaar?
98% Private coöperatie tegen 1% volledige defectie en 1% volledige cooperatie Hoe ontwikkelt de populatie zich en waarom? Antwoord In het begin neemt CD snel af en DD snel toe  CD is de “prooi” van DD Als CD bijna is uitgestorven, neemt CC ineens toe en DD af…  DD heeft geen prooi meer en nu heeft CC het voordeel dat het samenwerking van DD afdwingt en met zijn soortgenoten ook samenwerkt Sociale dilemma's en sociale oplossingen

27 Experiment 4: Wat doet hypocriete coöperatie?
97% Private coöperatie tegen 1% volledige defectie, 1% volledige coöperatie en 1% hypocriete coöperatie Hoe ontwikkelt de populatie zich en waarom? Antwoord In het begin neemt CD snel af en DD snel toe  CD is de “prooi” van DD DC neemt ook toe, maar CC niet meer  DC heeft het voordeel dat het samenwerking van anderen afdwingt maar ook meelift als er geen sancties zijn. Dit is efficiënter dan volledige coöperatie. Hypocriete cooperatie wint dus altijd En dit leidt (“onwillend”) tot veel coöperatie! Sociale dilemma's en sociale oplossingen

28 De evolutie van sociale controle: zijn we allemaal hypocriet?
Niet per se, maar als er geen sancties zijn, werken we wel veel minder samen (zie het eerste spel). Een zwakte van hypocriete coöperatie: sancties zijn minder effectief als er verzet is of de (sociale) kosten hoog zijn. Een voorbeeld : “je vrienden val je niet af” Sociale dilemma's en sociale oplossingen

29 Sociale dilemma's en sociale oplossingen
Sociale netwerken en groepssolidariteit: je vrienden val je niet af Groepswerk bij Groningse studenten “Jantje van Leiden lift mee” - Universiteitskrant, Oktober 2001: “Het leek zo leuk en gezellig met vier vrienden in een werkgroepje. Maar uiteindelijk ben je veel eerder geneigd om niets te doen. Je gaat ervan uit dat je vrienden het wel opvangen.” “Het is veel gemakkelijker om in zo’n vriendengroepje met lullige excuses te komen als je weer eens niet bent komen opdagen.” Volgens een docent spreken studenten elkaar binnen een werkgroepje vrijwel nooit aan op gebrek aan activiteit “omdat studenten die ook vrienden zijn elkaar niet afvallen”. Sociale dilemma's en sociale oplossingen

30 Sociale controle onder vrienden: Een ruilspel (Flache 1996)
 Elk groepslid moet per ronde beslissen: Draag wel / niet aan het groepsdoel bij Geef wel / niet beloning aan collega 1 Geef wel / niet beloning aan collega 2 ...  Kosten en baten in het spel: Hoe meer anderen bijdragen tot het groepsdoel hoe beter, Hoe meer waardering ik ontvang hoe beter, Hoe minder ikzelf moet bijdragen hoe beter, Hoe minder waardering ik moet geven hoe beter. Sociale dilemma's en sociale oplossingen

31 An experimental test (Flache 1996)
An experimental test (Flache 1996) Manipulation: full feedback: subjects’ know others’ “work” and “approval” in previous round. restricted feedback: s’s know only how many others’ “approved”, not who. Result confirms prediction: full feedback increases “cohesion” (p < 0.001) at the expense of “performance” (p<0.1) Cooperation declines as soon as reward exchange is possible Restricted N=35 Full N=35 Sociale dilemma's en sociale oplossingen

32 Sociale dilemma’s en sociale oplossingen
Spelen helpen om sociale dilemma’s duidelijk te maken (het eerste spel) Laten zien of en wanneer wij de neiging hebben om sancties op te leggen Hoe deze neiging zou kunnen zijn onstaan En wat condities zijn waaronder sociale oplossingen (sancties) niet werken Sociale dilemma's en sociale oplossingen

33 Er zijn nog meer oplossingen
Reciprociteit (Lik op stuk) Uitsluiting van de groep Binding (beloftes, reputatie, onderpanden) …en er zijn nog meer spelen waarmee de effectiviteit van deze oplossingen wordt onderzocht. Sociale dilemma's en sociale oplossingen