Emmanuel Levinas: De filosofie van een Joodse denker

Presentatie over: "Emmanuel Levinas: De filosofie van een Joodse denker"— Transcript van de presentatie:

1 Emmanuel Levinas: De filosofie van een Joodse denker
Dr. Anya Topolski FWO Postdoctorale onderzoeker, KULeuven

2 Overzicht Zijn leven en zijn werk
De joodse elementen van Totaliteit en Oneindigheid Waarom heeft Levinas ervoor gekozen om zijn werken apart te publiceren?

3 Leven 12 januari 1906 (of december 1905) – Geboren te Kaunas, Litouwen. Studie filosofie aan de Universiteit van Straatsburg. Ging naar de Universiteit van Freiburg in Duitsland voor studie van de fenomenologie bij Edmund Husserl. Daar ontmoette hij ook Martin Heidegger. Naturaliseerde zich als Fransman

4 Leven In de Tweede Wereldoorlog was hij Frans militair. Hij was een talenkenner en sprak Litouws, Russisch, Duits en Frans, alsook Jiddisch, Hebreeuws en Grieks. Vrijwel zeker heeft hij hierdoor zijn Duits krijgsgevangenschap overleefd ondanks zijn Joodse afkomst. Publiceerde Totaliteit en Oneindigheid Publiceerde Het menselijk gelaat: essays 25 december Gestorven te Parijs.

5 Werk 1929. Sur les « Idées » de M. E. Husserl
1932. Martin Heidegger et l'ontologie 1934. Quelques réflexions sur la philosophie de l'hitlérisme 1935. L'actualité de Maimonide 1935. L'inspiration religieuse de l'Alliance 1936. Fraterniser sans se convertir 1947. De l'Existence à l'Existent. 1988.Van het zijn naar het zijnde 1961. Totalité et Infini: essai sur l'extériorité. 1966. Totaliteit en Oneindigheid 1963/1976. Difficult Freedom: Essays on Judaism 1969 t/m Moeilijke vrijheid of Het menselijk gelaat 1968. Quatre lectures talmudiques 1990. Vier talmoed lessen 1929. Sur les « Ideen » de M. E. Husserl 1930. La théorie de l'intuition dans la phénoménologie de Husserl 1931. Der Begriff des Irrationalen als philosophisches Problem (with E.H.Eisenruth) 1931. Fribourg, Husserl et la phénoménologie 1931. Les recherches sur la philosophie des mathématiques en Allemagne, aperçu général (with W.Dubislav) 1931. Méditations Cartésiennes. Introduction à la phénoménologie (with E.Husserl and G.Pfeiffer) 1932. Martin Heidegger et l'ontologie 1934. La présence totale (with Louis Lavelle) 1934. Phénoménologie 1934. Quelques réflexions sur la philosophie de l'hitlérisme 1935. De l'évasion 1935. La notion du temps (with N.Khersonsky) 1935. L'actualité de Maimonide 1935. L'inspiration religieuse de l'Alliance 1936. Allure du transcendental (with Georges Bénézé) 1936. Esquisses d'une énergétique mentale (with J.Duflo) 1936. Fraterniser sans se convertir 1936. Les aspects de l'image visuelle (with R.Duret) 1936. L'esthétique française contemporaine (with V.Feldman) 1936. L'individu dans le déséquilibre moderne (with R.Munsch) 1936. Valeur (with Georges Bénézé) 1947. De l'Existence à l'Existent. (Existence and Existents) 1948. Le Temps et l'Autre. (Time and the Other) 1949. En Découvrant l’Existence avec Husserl et Heidegger. 1961. Totalité et Infini: essai sur l'extériorité. (Totality and Infinity) 1962. De l'Évasion 1963 & Difficult Freedom: Essays on Judaism 1968. Quatre lectures talmudiques 1972. Humanisme de l'autre homme (Humanism of the Other) 1974. Autrement qu'être ou au-delà de l'essence. (Otherwise than Being or Beyond Essence) “A Language Familiar to Us”. Telos 44 (Summer 1980). New York: Telos Press. 1976. Sur Maurice Blanchot 1976. Noms propres 1977. Du Sacré au saint – cinq nouvelles lectures talmudiques 1980. Le Temps et l'Autre 1982. L'Au-delà du verset: lectures et discours talmudiques 1982. Of God Who Comes to Mind 1982. Ethique et infini (dialogues of Emmanuel Levinas and Philippe Nemo) 1984. Transcendence et intelligibilité 1988. A l'Heure des nations 1991. Entre Nous 1995. Altérité et transcendence ("Alterity and Transcendence")

6 Werk 1972. Humanisme de l'autre homme
1994. Humanisme van de andere mens 1974. Autrement qu'être ou au-delà de l'essence. 1991. Anders dan zijn, of het wezen voorbij 1977. Du Sacré au saint – cinq nouvelles lectures talmudiques 1980. Le Temps et l'Autre 1989. De tijd en de ander 1982. L'Au-delà du verset: lectures et discours talmudiques 1989. Aan Gene Zijde van het Vers. Talmoedische Lezingen 1988. A l'Heure des nations 1991. In de tijd van de volkeren 1991. Entre Nous 1994. Tussen ons: essays over het denken-aan-de-ander

7 Totaliteit en Oneindigheid
De inspanning van dit boek is erop gericht een niet-allergische relatie met de andersheid te ontwaren in het spreken, daarin het Verlangen te ontdekken – waarin de krachtens zijn wezen moorddadige macht ten aanzien van het Andere, oog in oog staande met de Ander en ‘tegen elk gezond verstand in’, onmogelijkheid van moord wordt, achting voor de Ander ofwel rechtvaardigheid (TO 41).

8 De joodse elementen van Totaliteit en Oneindigheid
Relatie: Acher en achrayut Spreken: Ethiek als eerste filosofie Oog in oog: Panim Onmogelijkheid van moord: Shoah Rechtvaardigheid: Asymmetrie

9 Relatie: Acher en achrayut
“Achrayut" wordt meestal vertaald als "verantwoordelijkheid ". "Achrayut" komt van het Hebreeuwse "Acher" dat betekent "andere". "Verantwoordelijkheid" is de mate waarin je moet reageren op, beantwoorden aan of verantwoording geven over je beslissingen en acties. "Acher" verwijst naar de morele verplichting ten aanzien van de andere - niet alleen verantwoording geven voor je daden, maar ook het eigen maken van de behoeften en zorgen van de andere. "Achrayut" wordt meestal vertaald als "verantwoordelijkheid", hoewel de connotaties zijn subtiel anders. Het wordt veel gebruikt in de Joodse wereld. In de orthodoxe gemeenschappen, "achrayus" wordt informeel gebruikt als de religieuze verantwoordelijkheid die je moet verbeteren of te corrigeren een bepaalde situatie. In het moderne Hebreeuws, "achrayut" is een veel gebruikte woord in de politieke en militaire kringen, dat duidt op de verantwoordelijkheid van de commandanten van de successen en de kosten van hun beslissingen. Echter, de respectievelijke wortels van "verantwoordelijkheid" en "achrayut" illustreren de verschillende connotaties. "Verantwoordelijkheid", zoals het woord al doet vermoeden, is de mate waarin je moet reageren, beantwoorden of account voor je beslissingen en acties. "Achrayut" komt van het Hebreeuwse woord "Acher," wat betekent "andere". Het verwijst naar de morele verplichting naar de andere in een bepaalde situatie - niet alleen te antwoorden op de andere voor je daden, maar ook om elkaars behoeften en zorgen van uw eigen. Het eerste gebruik van "achrayut" komt voor in juridische Mishna teksten. Een voogd die "achrayut" over eigendom is verantwoordelijk voor de goederen te vervangen door anderen, als ze verloren of gestolen (Bava Metzia, 3:11.) Land waarover "achrayut" van toepassing moet zijn verpand aan andere verplichtingen (Kiddushin, 1:5) te ontmoeten. Meer recent, de 20e-eeuwse Franse Joodse filosoof Emmanuel Levinas (gestorven in 1995) maakte het begrip van onze "achrayut" aan de andere de hoeksteen van zijn morele en religieuze denken. De andere ligt altijd boven ons bevattingsvermogen, hij of zij is onherleidbaar ons vreemd en kan niet worden opgenomen in een intellectueel systeem dat beweert om ons omvangrijke kennis van het andere. Het is juist deze anders-zijn, die voor Levinas, plaatst op ons een enorme verantwoordelijkheid om de morele eisen die de andere plaatsen op ons te voldoen. Als Acher, uiteindelijk uniek en verschillend van ons, geeft aanleiding tot onze "achrayut" om de andere te voldoen. "Achrayut" is usually translated as "responsibility," though its connotations are subtly different. It is widely used across the Jewish world. In the Orthodox communities, "achrayus" is employed colloquially as the religious responsibility you have to improve or rectify a given situation. In modern Hebrew, "achrayut" is a much-used word in political and military circles, denoting the responsibility of commanders for the successes and costs of their decisions. However, the respective roots of "responsibility" and "achrayut" illustrate their different connotations. "Responsibility," as the word suggests, is the extent to which you have to respond, answer or account for your decisions and actions. "Achrayut" comes from the Hebrew word "acher," meaning "other." It refers to your moral commitment to the other in a given situation - not just to answer to the other for your actions, but also to make the other's needs and concerns your own. The first use of "achrayut" occurs in legal Mishnaic texts. A guardian who has "achrayut" over property is responsible to replace the goods with others, if they are lost or stolen (Bava Metzia, 3:11.) Land over which "achrayut" applies must be mortgaged to meet other obligations (Kiddushin, 1:5). More recently, the 20th- century French Jewish philosopher Emmanuel Levinas (who died in 1995) made the notion of our "achrayut" to the other the cornerstone of his moral and religious thought. The other always lies beyond our comprehension; he or she is irreducibly strange to us and cannot be absorbed within an intellectual system which claims to give us exhaustive knowledge of the other. It is this very otherness which, for Levinas, places on us an immense responsibility to meet the moral demands which the other places upon us. Being acher, ultimately unique and different from us, gives rise to our "achrayut" to meet the other's needs.

10 Spreken: Ethiek Als Eerste Filosofie
Spreken/luisteren tegenover zien/begrijpen Het joods/islamitische verbod tegen beelden De ethische (of religieuze) relatie met de Ander Zijn kritiek van de ontologische traditie Heidegger en Dasein Egologie of ikke, ikke, ikke en de rest kan stikken

11 Panim: van aangezicht tot aangezicht
Eerst gebruikt in 'Ethiek en Geest’. De Hebreeuwse term voor het gelaat, panim, is uniek omdat het niet bestaat in het enkelvoud. Het is ook een 'concept' dat niet kan worden losgemaakt van God, waarvan panim nooit gezien kan worden, maar alleen gehoord. Panim is ook een herinnering van het belang van de externaliteit, want het kan nooit worden 'gezien' van binnenuit. De wortel van panim is panah wat betekent draaien in de richting van de ander en reageren op de oproep

12 Shoah: Onmogelijkheid van moord
Het 6de (niet 5de) Bijbelse gebod Het totalitarisme en de Shoah Het pluralisme manifesteert zich in de westerse filosofie slechts als een pluraliteit van subjecten die bestaan. … verschijnt het meervoud aan een subject dat telt als getal, als reeds ondergeschikt aan de synthese van het ‘ik denk’ (TO 301).

13 Rechtvaardigheid: Asymmetrie
Tegenover waarheid en vrijheid Levinas reageert tegen Buber Ich und Du (symmetrie) De Ander is boven mij Horizontale transcendentie Ik ben verantwoordelijk voor alle Anderen maar niemand is verantwoordelijk voor mij

14 Waarom heeft Levinas ervoor gekozen om zijn werken apart te publiceren?
De relatie tot de andere mens (Autrui) is dus geen ontologie. Deze band … noemen wij religie (Is ontologie fundamenteel?, 92) De bijzondere wegen die het joodse monotheïsme begaat. De bijzonderheid ervan doet geen afbreuk aan het universalisme, maar bevordert het (MG 37).

15 De joodse elementen als sleutel voor Totaliteit en Oneindigheid
De morele ervaring vloeit niet voort uit die visie, maar is de voltrekking ervan; de ethiek is een optiek (TO 14).

16 De joodse elementen als sleutel voor Totaliteit en Oneindigheid
Het jodendom leert ons een werkelijke transcendentie ... Op hetzelfde ogenblik dat ik bewust word, word ik mij bewust van mijn natuurlijke onrechtvaardigheid, van de schade die ik door mijn Ego-struktuur anderen toebreng … De ethiek is een optiek. (MG 41-2) .