Dag & Nacht Aandacht voor het spirituele in de palliatieve zorg

Presentatie over: "Dag & Nacht Aandacht voor het spirituele in de palliatieve zorg"— Transcript van de presentatie:

1 Dag & Nacht Aandacht voor het spirituele in de palliatieve zorg
Dr. Marc Desmet sj Palliatieve Dienst Jessa ziekenhuis, Hasselt

2 Spiritualiteit? Een manier van leven of sterven
voor zover die geworteld is in een spirituele kijk op de realiteit

3 ‘Spiritueel’ vs ‘religieus’ in theorie
‘Spiritueel’ heeft te maken met de dynamiek die mensen plaatst in een horizon van (on)zin ‘Religieus’ heeft te maken met die dynamiek voor zover beleefd als een persoonlijke relatie met een overstijgend wezen

4 Spiritualiteit voor practici: harde feiten zien en veel ‘meer’….
dan koffie: een levensverhaal proeven dan mijn functie: persoonlijkheid, ik-als-een-huis dan pijn: ‘Welke zin heeft het nog…’ dan interdisciplinariteit: gemeenschap dan lijden: waardigheid, genieten… = on-gehoord

5 Het spirituele en het lichamelijke
Wat echt spiritueel is, heeft lichamelijke effecten zin, vreugde, vrede, thuiskomen brengen lichaam in beweging: glimlachen, neuriën/fluiten, terug spreken, aan de slag verdriet, zinloosheid, eenzaamheid blokkeren het lichaam: trage bewegingen, stomheid, gesloten ogen, een ‘gewicht’...

6 Spi-ritueel rituelen kanaliseren diepe emoties
klassieke: ziekenzalving/zegen, Koran nieuwe, originele: bemoedigingsmoment ritualiteit van medische interventies: sonde- & parenterale voeding / euthanasie, sedatie..

7 Spirituele zorg: 2 soorten middelen
1. ‘Technische’ middelen: op niveau van het concrete gesprek en de observatie – kan geoefend worden 2. ‘Persoonlijke’ middelen: middelen op niveau van de eigen spiritualiteit van de zorgverlener, met haar zijn / attitude / persoon – kan ook geoefend worden!

8 ‘Technische’ middelen
‘Spiritual assessment tools’:‘Spirituele checklist’ waarin observaties genoteerd worden volgens spanningsvelden (Leget): ik en de ander doen en laten tav naderend levenseinde vasthouden en loslaten vh geleefde leven je pense donc/et je suis vergeten en vergeven weten en geloven tav wat na de dood S.P.I.R.

9 S.P.I.R. (Puchalski) Spiritualiteit: levensovertuiging (belief), geloofsovertuiging (faith) In welke dingen geloof je die zin geven aan je leven? Beschouw je jezelf als spiritueel of religieus?

10 S.P.I.R. (Puchalski) Plaats: belang en invloed van
Is je levens- of geloofsovertuiging belangrijk in je leven? Welke invloed heeft je levens- of geloofsovertuiging op de wijze waarop je voor jezelf zorgt? Hoe heeft die tot nu toe je gedrag beïnvloed sinds je ziek bent?

11 S.P.I.R. (Puchalski) Instituut:
Behoor je tot een spirituele of religieuze gemeenschap? Ondersteunt die gemeenschap jou? Is er een groep van mensen met wie je je huidige ervaringen deelt?

12 S.P.I.R. Rol van de zorgverlener / rituelen:
Hoe zou je willen dat ik als zorgverlener omga(an) met je geestelijke noden? Welke rituelen zijn voor jou belangrijk?

13 S.P.I.R. Spiritualiteit Plaats Instituut
Rol (zorgverlener) of Rituelen

14 ‘Persoonlijke’ middelen
‘Man sieht nur wass man weiss’ herkenning van 4 fundamentele spirituele ervaringen (ignatiaanse traditie) geen herkenning zonder ze in eigen leven herkend te hebben echte herkenning heelt; de persoon als medicijn

15 Dag & Nacht de momenten van dag en nacht
4 fundamentele menselijke ervaringen in de context van ziekte en zorg de ervaring van de zieke persoon de ervaring van de zorgverlener fenomenologisch – bijbels Missing links (cf. religie = link, verbinding)

16 I. De droom: de Ander ontmoeten
Waar gaat het over in het leven? ‘En een goede gezondheid…want dat is toch het belangrijkste’ ? ‘Vivre, c’est très dangeureux pour la santé’ (J. Brel) Terminale patiënten: bezorgd om geliefden; angst om zich in de steek gelaten te voelen

17 De droom: de Ander ontmoeten
echt leven: de ervaring iemand echt te ontmoeten en iets te betekenen voor iemand een menselijk of overstijgend wezen wordt echt voor mij (ik en de ander) ‘In its most basic sense, love is simply the discovery of reality, the extremely difficult realization that something other than ourselves is real.’ (Iris Murdoch) breken van ‘een soort van vlies…’

18 De droom van de PZ-verlener
Hoe komt het dat ik werk waar ik werk? Waar werd de palliatieve patiënt voor mij reëel? Het leven voerde mij naar hier via veel oncontroleerbare feiten enige samenhang, zin, ‘lijnen’ zien zich bepaalde ervaringen her-inneren

19 De droom van de PZ-verlener
‘Dit is wat ik zocht zonder het te beseffen… Dit is geneeskunde/Vpkunde voor mij… De stukken van de puzzel pasten als het ware in elkaar…’ Het verhaal van Cicely Saunders en David Thasma: liefde is niet blind, ziet anders... ‘…nu is het alsof mijn dood zoontje me uitnodigt om voor stervenden te werken’

20 De droom van de PZ-verlener
to re-member = terug ledematen geven aan een corpus van innerlijke kennis: verwekt elan fragiele maar ‘stichtende’ ervaringen ze zijn als wat in een droom verschijnt ze zijn als de fundamenten van een gebouw: onzichtbaar, maar het gebouw steunt erop zich meer verankerd weten in zijn verlangen

21 Missing link 1: verbinding met de bron: concrete tips
Als je bedrukt bent: concentreer je op je contact met de patiënt, met de persoon aan wie je leiding geeft want daar zit ook de bron van de zin van je werk… Walking management

22 Missing link 2: verbinding als binding met wie ik ben & de zaak
Binding: zich engageren voor iets; zich verbinden met iets geeft leven, maakt vrij Binding met wie ik ben (1) ontdekken wie ik ben (= nu vooral wie ik niet ben), waar ik ‘in mijn element’ kom, waar ik thuis kom (2) mij verbinden met wie ik ontdek te zijn (= ‘roeping’): een heilig ‘ja-zeggen’ – ‘Het is wat het is’ Binding met de zaak: Te weinig ondernemer, te veel manager?

23 Bijbelse link: het Mozesverhaal
een bijbelse relectuur: de dynamiek van een fundamentele menselijke ervaring herkennen in een verhaal

24 De droom en het Mozesverhaal
een brandend braambos dat niet verteerd wordt ‘Ik ben de God van uw vaderen…’ ‘Ik heb de ellende van mijn volk gezien, Ik ken zijn lijden…Ik zend je…’ ‘Wie ben ik dat ik zou gaan…?’ ‘Ik zal bij je zijn’

25 II. Het ontnuchterend ontwaken
komen tot de waarheid die kwetst en bevrijdt confrontatie met kwaad (‘ça fait mal’): een pijnlijk ontwaken uit de droom voor zieken en PZ-verleners verstrengeld geraken in gemengde gevoelens: slachtoffer én verantwoordelijk zijn

26 Het ontnuchterend ontwaken van de patiënt
confrontatie met terminale ziekte: een ‘gemengde ervaring’: geworpen tussen slachtoffer en verantwoordelijke: mezelf, de ander, de maatschappij, God machteloosheid en verantwoordelijkheid weten en niet weten een plaats waar men zoekt naar waarheid, naar verlossing (vergeten en vergeven)

27 Het ontnuchterend ontwaken van de patiënt
waarheid verschilt van informatie waarheid: een spirituele ervaring (diepe opluchting, een kiem van nieuw leven) ‘Nu kunnen wij weer met elkaar spreken’ dementerenden kan je niet informeren, je kan er wel al dan niet mee in waarheid omgaan het belang van goed omgeven te worden ‘Als je je patiënten enkele dagen mag wassen, dan geven ze zich bloot.’

28 Het ontnuchterend ontwaken van de PZ-verlener
In waarheid omgaan met patiënten kan niet zonder in waarheid met mezelf om te gaan De gekwetste PZ-verlener: slecht nieuws brengen; conflicten met patiënten, families, collega’s Structuren/management: (1) veranderingen (2) big brother (3) middelpuntvliedende krachten (4) ontmoedigende contradicties

29 Het ontnuchterend ontwaken van de PZ-verlener
Gekwetst worden: een ‘gemengde ervaring’ Zorgverleners: ook nood aan ‘omgeving’ van buitenuit omgeven worden: intervisie, partner, vrienden, natuur van binnenuit omgeven worden: ervaring van vrede die breekt doorheen geslotenheid, ervaring van aanvaard worden

30 Missing link 3 : verbinding van de wonden - concrete tips
Stil-staan om vooruit te gaan: 20 manieren.. Auto-spiritualiteit: stilvallen al rijdend Muziek kiezen (auto, thuis, ziekenkamer…) Abdij ‘Radio-stilte’ Dialoog ipv discussie Meditatie, mindfulness Kantklossen De hond uitlaten …

31 Missing link 3 : verbinding van de wonden - concrete tips
Als je bedrukt bent of je lamlendig weet begin met ‘iets’, met een kleine stap (want een grote kan je niet zetten); de bekoring is dat je denkt dat die kleine stap niets zal uithalen… tegengif: waar kan ik dankbaar voor zijn?! Bedenk dat de stemming onverwacht snel ten goede kan keren Belang: ‘toepassing’ bij patiënten&families

32 III. De lange dag dieper en vrijer kiezen
hoe meer iemand verankerd is in zijn verlangen en hoe meer iemand echt geheeld is, des te beter kan die persoon kiezen en beslissen

33 De lange dag van de patiënt
een vitale beslissing nemen… of ontvangen? van binnenuit ontvangen:‘Het antwoord zal komen…Ik voelde mij zeer rustig bij het feit… Dat is wat ik bij mezelf vaststelde…’ reflecteren op soorten gegevens: medisch-technische / psycho-sociale / spirituele

34 Missing link 4: verbinding met mijn geest én lichaam: concrete tip
Verbinding met innerlijke gemoedsbewegingen en de taal van mijn lichaam: wat geeft rust - onrust? gezonde – ongezonde vermoeidheid? lichtheid – zwaarte? eenvoud – verwarring (midden de complexiteit)? leegte – volheid? aandacht – verstrooidheid? (1) vaststellen bij jezelf (2) ‘kies dan voor het leven’ Toepassen bij zorgbeslissingen: technische / psycho-sociale / spirituele gegevens

35 De lange dag van de PZ-verlener
het belang van innerlijke vrijheid nodig om een goede hulpverlener te zijn: (1) technische competentie (ziekte): maakt aandacht voor andere dimensies mogelijk (2) inleving (zieke) (3) tijd en ervaring (4) innerlijke vrijheid

36 De lange dag van de PZ-verlener
innerlijke vrijheid: meer bewust worden van wat ons beweegt - motivaties - in beslissingen gehechtheid aan goede dingen kan goed bedoelende mensen in impasses voeren bv. verstikkende liefde of bezorgdheid blinde vlekken en subtiliteiten

37 Missing link 5: verbinding met mijn blinde vlek: concrete tip
Bewust zijn van wat ons drijft in handelen en beslissen: Wat zijn de goede dingen die ik belangrijk vind maar waaraan ik zo gehecht ben (‘dada’) dat ze mij (en anderen) in een impasse brengen?

38 Missing link 5: verbinding met mijn blinde vlek: concrete tip
Een moeilijke oefening: Raak niet aan mijn… domein van competentie goede orde patiënt ethisch principe ………………….

39 De lange dag van de PZ-verlener
innerlijke vrijheid: uiterst belangrijk in communicatie en beslissingen gehechtheid verwijst naar 1 van de 3 basis-passies: passie voor materiële veiligheid passie voor macht, invloed, imago passie voor affectieve en sexuele voldoening

40 De lange dag van de PZ-verlener
Hoe kan je vrijer worden ten opzichte van die basis-passies? Door een ‘goede passie’ te vinden: iets zo waardevols dat het die passies relativeert paradoxaal genoeg kunnen we een spirituele schat vinden in die andere ‘passie’: het lijden

41 Spiritualiteit en Palliatieve Zorg
‘Spirituele symptomatologie’ oefenen door reflectie op onze dag&nacht-ervaringen