Pesten op school, daar doen we samen iets aan

Presentatie over: "Pesten op school, daar doen we samen iets aan"— Transcript van de presentatie:

1 Pesten op school, daar doen we samen iets aan
Voor de ouders Voor de kinderen

2 Wat je moet weten over pesten
Voor de ouders Wat je moet weten over pesten Onze aanpak Adviezen en tips Terug naar start.

3 Voor de kinderen Inhoud Wat is plagen ? Wat is pesten ?
Help! Ik word gepest! Ben jij een pestkop ? Ik zie dat er gepest wordt… Wat moet ik doen ? Hoe vertel ik dit ? Wist je dit ? (steaming en cyberpesten) Een boekje… Interessante websites

4 Wat is plagen? Wat is pesten ?
Gebeurt maar één of enkele keren. Bedoeld als grapje Je vergeet het snel. Niet altijd hetzelfde kind Je hebt nog veel vrienden en vriendinnen. Gebeurt bijna elke dag. Wil met opzet kwetsen of kleineren. Maakt je heel verdrietig, doet wél pijn. Altijd hetzelfde kind Je staat bijna altijd alleen op de speelplaats. Gebeurt vaak als volwassenen het niet kunnen zien. Help, ik word gepest !

5 Praat erover ! Help! Ik word gepest! Waarom ?
Praten over pesten is opkomen voor jezelf ! Praten over pesten is geen klikken! Zo ga je met pestkoppen om : Heb zelfvertrouwen. Kom op voor jezelf. Blijf in de groep of bij een leerkracht. Roep indien nodig om hulp. Loop weg. Vecht niet terug. Breng een leerkracht of een andere volwassene op de hoogte. Ben jij een pestkop ?

6 Je bent een pestkop als…
Ben jij een pestkop? Je bent een pestkop als… je vaak dezelfde persoon… negeert niet laat meedoen belachelijk maakt duwt, slaat, schopt, aanraakt,… uitscheldt, uitlacht,… haar/zijn spullen pakt en/of kapotmaakt bedreigt over hem/haar roddelt … Lees verder

7 Denk eens na… En… Ben jij een pestkop ? Wat moet ik doen ?
Ben je zelf al eens gepest ? Hoe zou jij je voelen moest jij gepest worden ? Zit je niet goed in je vel ? Voel je je soms alleen en als je pest krijg je dan aandacht ? Vinden andere kinderen het wel écht leuk wat jij doet ? Pesten is niet grappig. Plaag niet steeds hetzelfde kind. Is het grapje wel leuk ? Waarom pest je eigenlijk ? Echte vrienden ? Vinden andere kinderen jou leuk en stoer als je pest ? Pest niet op het internet, via mail,… En… Wat moet ik doen ?

8 Ik zie dat er gepest wordt… Wat moet ik doen?
Laat je klasgenootje, vriendje,… er niet alleen voor staan. Zeg iets aardigs tegen hem of haar. Kijk in de ogen van diegene die gepest wordt, zo voelt hij of zij dat jij het ziet en hem of haar steunt. Laat anderen merken dat jij wel met hem of haar wilt samenwerken of spelen. Zoek samen een oplossing. Lach niet mee om stomme grappen. Doe zelf nooit mee. Zeg tegen de pestkoppen dat ze moeten ophouden. Vertel het aan iemand. (Dit is niet klikken!) Het doet iemand ontzettend veel deugd als jij toont dat je aan zijn of haar kant staat. Samen sta je sterk ! Hoe vertel ik dit ?

9 Ik word gepest…. Ik zie/ weet dat er gepest wordt… Hoe vertel ik dit ?
Vertel het aan iemand : Maak een lijstje van mensen met wie je zou kunnen praten. Zoek iemand waarbij jij een goed gevoel hebt : mama, papa, broer, zus, de juf, de meester, de zorgjuf, de directeur, een goede vriend(in)… Durf je niet dan kun je ook … een briefje gezien of ongezien aan je juf/meester bezorgen. een briefje in de brievenbussen aan de zorgklassen posten. een mailtje sturen naar onze school op Of… Vraag hulp aan de kindertelefoon Het CLB van onze school helpt je ook graag : Vrij CLB Waas en Dender Ciamberlanidreef 80A Beveren-Waas 03/ De politie mag je ook steeds contacteren op het telefoonnummer : 101 En… Als je het aan een juf, meester, zorgjuf, de directeur,… op onze school vertelt of meldt, wees er zeker van dat wij je proberen te helpen en dat we niets zullen doen zonder dit met jou te bespreken. Nog meer…

10 Wist je dit ? Steaming is een Engels woord dat ‘afpersen met geweld’ betekent. Dit is een vorm van pesten waarbij iemand een ander dwingt om geld of spullen (een GSM, ipod, …) af te geven. Als die persoon dat weigert, wordt er geweld gebruikt. Steaming is bittere ernst met zware gevolgen voor het slachtoffer! Hoe ga ik ermee om ? Vertel of meld het zo snel mogelijk aan iemand die je vertrouwt. Probeer steeds met 2 of meer te zijn. Cyberpesten : via internet, GSM,… word je lastiggevallen met vervelende pestberichtjes, plots staat je naam en adres op een website, of nog erger: bewerkte foto’s,… Je krijgt scheldberichtjes en nog meer van die flauwe grappen. Dit is laffer dan ‘gewoon’ pesten. Reageer er niet op. Vertel of meld het aan iemand, liefst een volwassene. Print de teksten uit, zo heb je bewijzen. Boekjes voor 6-7 Boekjes voor 8-9 Boekjes voor 10-11

11 Een boekje… 6-7-jarigen Meer boekjes Interessante websites
Altijd moeten ze mij hebben Ann De Bode en Rien Broere Eigen schuld, dikke bult Ton Van Reen Ga jij maar op de gang Jacques Vriens Ga weg, Rik! Claudia De Boer Ik en mijn monster Mathijs Beentjes Kleine Klaas en de grote vis Dolf Verroen Pas maar op of ik eet je op! Gil Vander Heyden Reus Hak wil Miet in de pan Brigitte Minne Te groot voor een noe-noe Jill Murphy De wraak van Ellie en Nellie Rindert Kromhout   Waarom nou ? Tony Ross Rood of waarom pesten niet grappig is Jan De Kinder Juul Gregie De Maeyer Kleine raaf vliegt naar de maan Marcus Pfister Meer boekjes Interessante websites

12 8 – 9 – 10 – jarigen Meer boekjes Interessante websites
Benen in de kast Heleen Vissinga Daniel Yvonne Van Emmerik Drie is te veel Rita Tornqvist De folterkamer Eva Polak Hippo Marc De Bel Juffrouw Verdorie Patricia David Mijn neefjes zijn wolven Wally De Doncker Morgen word ik heks Kathleen Vereecken Pudding Tarzan Ole Lund Kirkegaard De tasjesdief Mieke Van Hooft Treiterkoppen Mieke Van Hooft Kwelduivels Guy Didelez Omgaan met .. Pesten Elisabeth Raum Meer boekjes Interessante websites

13 Een boekje… 11 - 12 – jarigen Interessante websites
Alles Mag Eva Polak De derde kans Jac Linders Eigen schuld Chris Bos En de groeten van groep acht Jacques Vriens FC Appelflap Joachim Friedrich Een klap voor je kop Ulf Stark Later wil ik stuntman worden Detty Verreydt Mansoor, of hoe we Stina bijna dood kregen. Bart Moeyaert Het pestactieplan Guy Didelez Donna Lisa Mirjam Oldenhave Bloed, snot en tranen Ingeborg Arvola Pesten, wat vind jij? Van Dugteren Hier harder slaan M. Bisschop- D. Verreydt Pestmeiden Jacqueline Wilson Zwart in je vel Renate Ahrens Interessante websites

14 Interessante websites
kieskleurtegenpesten.be tumult.be pesten.nl Terug naar start

15 Voorwoord : Wat is plagen/pesten?
Elk kind droomt ervan om naar een school te gaan waar het zich goed en welkom voelt. Elke ouder droomt ervan om iedere morgen zijn kind met enthousiasme naar school te zien vertrekken. Elke leerkracht droomt ervan om kinderen in de klas te hebben die gemotiveerd zijn om te leren, om samen te werken en om te groeien. Elke school droomt ervan om elk kind optimale ontwikkelingskansen te bieden. Een kind komt maar tot leren wanneer het zich goed voelt ! Kind, ouder en schoolteam, ... samen staan we elke dag opnieuw voor deze uitdaging! Onze dromen worden soms stukgeslagen door ... PESTEN. Wat is plagen/pesten?

16 1. Wat is plagen? Wat is pesten?
is onschuldig. is maar tijdelijk. gebeurt tussen gelijken. is te verdragen. is vaak één tegen één. doet iedereen wel eens. Pesten is doelbewust en gepland. is systematisch en langdurig. gebeurt met een duidelijk machtsverschil. gebeurt met het doel om te kwetsen. is vaak een groep tegen één. gebeurt vaak door dezelfde kinderen. Ruzie maken, mag dat ?

17 2. Ruzie maken... mag dat? Ruzie maken mag ... hoe raar dit ook klinkt. Het helpt kinderen om sociale vaardigheden te ontwikkelen. 'Hoe ga ik om met agressie? Hoe onderhandel ik? Wanneer ga ik te ver ? ' Terwijl ze ruzie maken, zoeken ze immers hun positie in de samenleving en geven ze zin aan hun leven. Zelf een conflict oplossen, maakt kinderen weerbaar en sterk. Onze taak bestaat er in dat we onze kinderen moeten leren hoe ze met conflicten kunnen omgaan en/of oplossen. Er moet dus een zone blijven waarbinnen ze kunnen plagen en ruzie maken. Lees verder.

18 3. Waar en wanneer wordt gepest ?
Pesten komt vooral voor op momenten dat de groep ontsnapt aan het toezicht van de volwassenen: tijdens de speeltijd, in de gangen, op weg naar school, op weg naar huis,... Hoe gebeurt pesten ?

19 4. Hoe gebeurt pesten ? • verbaal : woorden worden als wapens gebruikt, uitschelden of afdreigen, een grote mond opzetten of vernederende opmerkingen maken, roddelen of leugens verspreiden,... • fysiek : slaan en duwen, krabben en schoppen, vechten,... • uitsluiten of negeren. • materieel : stelen of vernietigen, iets gooien of laten verdwijnen,... • steaming : iemand intimideren totdat zij/hij geld voor een voorwerp afgeeft. • cyberpesten : via de media zoals sms, chatten of . De anonimiteit laat zich verleiden tot grove beledigingen of zware dreigementen. Leeftijd ?

20 5. Vanaf welke leeftijd wordt er gepest ?
Vanaf een jaar of zes gaan kinderen stilaan leren dat hun gedrag gevolgen heeft voor de anderen. Ze ontdekken dat hun 'ik' deel uitmaakt van een grotere sociale context. Op dat moment start de ontwikkeling van de empathie, het verantwoordelijkheidsbesef en de zelfreflectie. Anderzijds ontstaan op dat moment ook vormen van sociale agressie, zoals pesten en het uitsluiten van kinderen. Sommigen noemen hier de leeftijd van 6 jaar, anderen spreken over de leeftijd van 8 jaar. Uit onderzoek blijkt dat pesten het meest voorkomt bij kinderen tussen 10 en 14 jaar. Wie is betrokken ?

21 6. Wie zijn de betrokkenen ?
Mogelijke kenmerken van een slachtoffer of een gepeste Hij of zij : - is meestal fysiek zwakker - is introverter - is minder zelfverzekerd - is geneigd zich gedienstig te gedragen - is verbaal wat zwakker - is onzeker - heeft een uiterlijk kenmerk dat aanleiding tot pestgedrag kan geven - vertoont soms ook provocerend gedrag - zoekt soms de veiligheid van de leerkracht op Lees verder.

22 Mogelijke kenmerken van een pester Hij of zij:
- wil stoer doen en imponeren - is fysiek vaak sterker dan het slachtoffer - wil overheersen en zichzelf bewijzen - is impulsief en reageert agressief - heeft een groot idee van zichzelf - omringt zich met meelopers die zorgen voor zijn aanzien - is eerder gevreesd dan geliefd in de groep Mogelijke kenmerken van een meeloper/ een toeschouwer Hij of zij : - reageert onverschillig of zelfs niet - doet mee om bij de groep te horen - steunt soms in persoonlijke contacten een vriend, maar zwijgt in de grote groep Signalen.

23 7. Signalen van slachtoffers, pestkoppen, meeloper/toeschouwer.
- Ze lijken niet echt vrienden te hebben. - Ze worden vaak als laatste gekozen. - Ze geven een onzekere indruk. - Ze zien er ongelukkig uit. - Ze worden vaak uitgelachen. - Hun bezittingen worden beschadigd. - Ze komen niet graag naar school. - Schoolresultaten worden slechter. - Ze klagen over buikpijn/hoofdpijn. - Ze slapen slecht, hebben nachtmerries. - Ze komen thuis met blauwe plekken, schrammen,... - Ze spelen niet graag meer buiten, gaan niet meer naar (sport)clubs e.d. - Ze durven steeds minder en worden banger. Lees verder.

24 Signalen van de pesters
- Ze proberen te overheersen in allerlei situaties. - Ze zijn vaak tegendraads. - Ze aanvaarden geen tegenwerking. - Ze doen heimelijk. - Ze spotten, lachen iemand uit. - Ze intimideren. - Ze maken dingen stuk. - Ze roddelen. - Ze sluiten iemand uit. - Ze zijn opstandig en willen hun eigen wil doordrijven. - Ze zijn niet gevoelig voor hun gedrag voor anderen. - Ze zijn agressief tegenover kinderen en volwassen. - Ze vertellen thuis hoe populair ze zijn. Lees verder.

25 Signalen van de meelopers/toeschouwers
- Ze vertellen niet zo veel meer over school. - Ze gaan er met minder plezier heen. - Ze worden bang om zich bij de groep te voegen. - Ze vertellen over 'grapjes' die met een klasgenoot zijn uitgehaald. - Ze ontwijken vragen over school terwijl ze dat eerst niet deden. Waarom een concreet uitgewerkt plan ?.

26 8. Waarom een concreet uitgewerkt plan ?
Kinderen durven vaak niet de stap te zetten naar volwassenen om te zeggen dat ze gepest worden. Veel voorkomende drempels zijn : - ze schamen zich voor wat hen overkomt - ze zijn bang dat ze niet geloofd zullen worden - ze vrezen nog ergere pesterijen uit wraak - ze denken dat ze zelf de schuld krijgen - ze kunnen moeilijk inschatten welke handelingen of uitspraken accepteerbaar zijn. Bij vermoeden van pesten dienen wij als opvoeders onze aandacht te verhogen, nog beter te observeren. Vaak wordt bijlange niet alles verteld. Dan rijst de vraag hoe we het best tot een oplossing komen. Duidelijke afspraken op de school zijn nodig. Een uniforme aanpak geeft de beste resultaten. Lees verder.

27 9. Onze aanpak 9.1. Preventie Vanaf het begin van het schooljaar wordt er in de klas en de school gewerkt aan een positieve sfeer. In de klas worden er klasafspraken opgesteld. De schoolafspraken worden aan de leerlingen voorgesteld. In de loop van het schooljaar worden er activiteiten georganiseerd die bijdragen tot een blijvende fijne sfeer. Via kringgesprekken en losse babbelmomenten wordt er geluisterd naar de kinderen, krijgen ze inspraak, kunnen ze hun gevoelens tonen, hun mening geven,... Lees verder.

28 Op de speelplaats wordt er een ruime keuze aan activiteiten aangeboden
Op de speelplaats wordt er een ruime keuze aan activiteiten aangeboden. Volgens een beurtrol kunnen leerlingen beschikken over spelmateriaal. Voor sommige sportactiviteiten en de speeltuin is er een beurtrol. Er gelden duidelijke regels en we voorzien voldoende toezicht. Stopborden, gele stippen,... zijn hulpmiddelen bij ruzies. In onze school besteden we aandacht aan het aanleren van sociale vaardigheden. In de lagere klassen werken we met de dieren van de axenroos. Op geregelde tijdstippen zet een werkgroep een actiepunt i.v.m. sociale en emotionele ontwikkeling in de kijker. Jaarlijks worden de kinderen bevraagd in een 'tevredenheidsonderzoek' en vanuit deze resultaten wordt onze werking bijgestuurd. Wat doen we ?

29 9.2. Interventie A. Kleine ruzies
Wanneer leerlingen ruzie maken over kleinigheden moeten zij aan elkaar kunnen duidelijk maken dat er een einde aan moet komen. Op onze school gebruiken we de STOP-methode. Dit STOP-stappenplan is : 1. STOP, hou daar mee op, dit vind ik niet leuk. 2. Heb je me niet gehoord ? Hou daarmee op. 3. Ik loop naar een stopbord. 4. De leerkracht die toezicht houdt, komt naar mij. Lees verder.

30 Vervolgens verwijst de leerkracht deze kinderen naar
een rustigere plaats of de gele stip op de speelplaats. Daar proberen ze samen het probleem uit te praten. Als dit lukt, wordt het probleem 'afgemeld bij de leerkracht'; lukt het niet dan wordt de leerkracht erbij gevraagd. De leerkracht voert een verhelderend gesprek en probeert het probleem op te lossen en/of afspraken te maken. De kinderen krijgen een kans om zonder straf terug een positieve relatie op te bouwen. Lees verder.

31 B. Herhaaldelijk ruzie/grotere conflicten
Bij herhaaldelijk ruzie/grotere conflicten kan de leerkracht een zinvolle straf geven, of de leerling in time-out zetten. Hij/zij oordeelt hierbij in eer en geweten. De leerkracht die op de speelplaats staat, vertelt aan de betrokken klasleerkrachten wat er gebeurd is op de speelplaats. De klasleerkracht houdt een klasgesprek met de hele klas of een gesprek met de betrokken kinderen om afspraken te maken. Bij grensoverschrijdend gedrag worden de afspraken op papier gezet, de directie, collega’s en toezichters ingelicht en observeren ze mee. Er wordt een nota in het agenda genoteerd. De klasleerkracht, eventueel in samenwerking met de directie/zorgteam zorgt voor de opvolging. Lees verder.

32 C. Pestgedrag We vermoeden of ontdekken pestgedrag op basis van een aantal signalen of door een vragenlijst. We zijn getuige. Een pestgedrag wordt gemeld door leerlingen, ouders, via brievenbusje, telefoon,... We ondernemen onmiddellijk stappen : 1.Verkennend gesprek door klasleerkracht, zorgleerkracht of directie. 2.Op een vertrouwelijke en veilige manier proberen we informatie te verzamelen, gevoelens te bespreken en bekijken we verdere stappen samen met de leerling. 3.Overleg leerkrachten/zorgleerkrachten/directie (eventueel wordt het CLB betrokken) Lees verder.

33 4. We bespreken het pestgedrag. Is het beginnend of zwaar
4.We bespreken het pestgedrag. Is het beginnend of zwaar ? We kiezen een actie en maken concrete afspraken. De ouders van de betrokken partijen worden op de hoogte gebracht. 5.Mogelijke acties : - Bij beginnend pestgedrag organiseren we een stopgesprek met vermoedelijke daders. (Kort, geen discussies, niet emotioneel, nieuwe kans,...) - Wanneer het om duidelijk pestgedrag gaat, gaan we aan de slag met de 'No blame- methode'. Deze methode heeft als doel samen te werken aan een oplossing, zonder iemand de schuld te geven van de probleemsituatie. - Als het pesten niet stopt, ondanks alle inspanningen, zal een herstelcontract voor de daders opgesteld worden en nemen we bijkomende maatregelen. Lees verder.

34 - Indien nodig wordt er een herstelgericht groepsoverleg georganiseerd. (externen)
- In extreme situaties kan ook een tuchtprocedure opgestart worden. Deze beslissing wordt enkel genomen indien het gedrag van de leerling een gevaar wordt voor het ordentelijk verstrekken van onderwijs of als de verwezenlijking van het opvoedingsproject in het gedrang komt. 6.Ouders van de betrokken partijen worden op de hoogte gehouden. Regelmatig wordt afgewogen of het inschakelen van externe hulp, het volgen van sociale vaardigheidstraining,.... wenselijk is. Lees verder.

35 10. Adviezen aan de ouders (algemeen)
Advies 1. School en gezin halen voordeel uit een goede samenwerking en communicatie. Toch moet iedere partij waken over haar eigen grenzen. Het kan nooit de bedoeling zijn dat ouders op school (en ook niet aan de poort of op weg naar school of thuis) eigenhandig het probleem willen oplossen. Er moet overleg zijn met de leerkracht en/of directie. Advies 2. Voor een pestgedrag op school blijft de inbreng van de ouders bij voorkeur beperkt tot het aanreiken van informatie en tot het ondersteunen van de aanpak van de school. Neem daarom steeds contact op met de school. De emotionele betrokkenheid bij uw eigen kind kan soms te groot zijn om een juist inzicht te krijgen. Lees verder.

36 Advies 3. Ouders maken thuis tijd om met hun kinderen over het probleem te praten en laten het kind duidelijk aanvoelen dat ze achter de aanpak van de school staan. Geloof samen met uw kind dat er gewerkt wordt aan het probleem. Advies 4. Indien u erachter komt dat uw kind zijn / haar probleem niet durft te melden op de school, vragen wij u om uw kind in eerste instantie toch te stimuleren om naar de leerkracht toe te stappen. Pas als dit niet lukt, neemt u zelf contact op met de school Lees verder.

37 Advies 5. Als pesten niet op school gebeurt, maar op straat of in een hobbyclub, probeert u contact op te nemen met de ouders van de andere partij om het probleem bespreekbaar te maken. Een school mag immers niet voor conflicten buiten haar eigen muren verantwoordelijk gesteld worden. Toch kan het geen kwaad om ook hiervan de school op de hoogte te brengen. Vaak breiden broeihaarden zich uit naar andere locaties. Advies 6. Ouders geven zelf het goede voorbeeld hoe een conflict kan opgelost worden. Lees verder.

38 Advies 7. Moedig uw kind aan om voor zichzelf op te komen, maar ook voor anderen. Het melden van pestgedrag is niet gelijk aan klikken. Stimuleer uw kind niet om het recht in eigen handen te nemen en zeker niet op een gewelddadige manier. Advies 8. Geloof niet steeds alles wat uw kind zegt, maar tracht door gerichte vraagstelling en het aanhoren van alle partijen een mening te vormen, vooraleer u uw oordeel uitspreekt over uw zoon/dochter of andere leerlingen. Lees verder.

39 Advies 9. Indien uw kind op school reeds bestraft werd voor zijn daden, is het niet nodig om thuis nog een extra straf op te leggen. Wijs wel in een gesprek op de gevolgen van zijn pestgedrag en laat duidelijk uw afkeuring blijken. Reageer ook positief op elke gedragsverbetering, hoe bescheiden ook. Concrete tips.

40 11. Concrete tips aan de ouders
Tips voor ouders van gepeste kinderen - Luister naar het verhaal van je kind. - Zoek samen naar geweldloze manieren om te reageren. - Bespreek het probleem met de klasleerkracht. - Steun je kind in de gedachte dat er een eind aan het pesten komt. - Lees samen met je kind literatuur over pesten (zie literatuurlijst) - Help je kind zijn/haar zelfrespect terug te krijgen. - Stimuleer je kind tot het beoefenen van een sport. - Blijf in gesprek met je kind. - Laat je kind opschrijven wat het meemaakt. - Laat je kind een sociale vaardigheidstraining volgen. - Schakel deskundige hulp in. Lees verder.

41 Tips voor ouders van pesters
- Neem het probleem van je kind serieus. - Raak niet in paniek: elk kind loopt kans pester te worden. - Probeer achter de mogelijke oorzaak te komen. - Maak je kind gevoelig voor wat het anderen aandoet. - Stimuleer je kind tot het beoefenen van een sport. - Corrigeer ongewenst gedrag en benoem het goede gedrag van je kind. - Maak je kind duidelijk dat jij achter de beslissing van de school staat. - Laat je kind deelnemen aan een sociale vaardigheidstraining. - Schakel eventueel deskundige hulp in. Lees verder.

42 Tips voor ouders van meelopers/toeschouwers
- Vraag na wat er precies gebeurt. - Stimuleer je kind om de leerkracht op de hoogte te brengen. Maak een verschil tussen klikken en melden. Klikken doe je omdat je wilt dat iemand een straf krijgt. Melden doe je omdat je wilt dat iets ophoudt. - Maak je kind duidelijk dat het pesten moet stoppen. Bedenk samen oplossingen. Steun je kind om iets te ondernemen. - Neem contact op met de school. Lees verder.

43 Tips voor alle ouders - Neem het probleem serieus: het kan ieder kind overkomen. - Neem ouders van het gepeste kind serieus. - Neem ouders van het pestende kind serieus. - Praat met je kind over school, over de relaties op school. - Streef naar een goede communicatie. - Stimuleer je kind om op een goede manier met andere kinderen om te gaan. - Corrigeer je kind bij ongewenst gedrag en benoem het goede gedrag. - Geef zelf het goede voorbeeld. - Leer je kind voor anderen op te komen. - Leer je kind voor zichzelf op te komen. Meer lezen ?

44 12. Lectuur/ website Lectuur 6-7 jarigen 11-12 jarigen 8-9-10 jarigen
Nuttige websites

45 6-7-jarigen Altijd moeten ze mij hebben Rien Broere
Eigen schuld, dikke bult Ton Van Reen Ga jij maar op de gang Jacques Vriens Ga weg, Rik! Claudia De Boer Ik en mijn monster Mathijs Beentjes Kleine Klaas en de grote vis Dolf Verroen Pas maar op of ik eet je op! Gil Vander Heyden Reus Hak wil Miet in de pan Brigitte Minne Te groot voor een noe-noe Jill Murphy De wraak van Ellie en Nellie Rindert Kromhout Lees verder.

46 8 – 9 – 10 – jarigen Benen in de kast Heleen Vissinga
Daniel Yvonne Van Emmerik Drie is te veel Rita Tornqvist De folterkamer Eva Polak Hippo Marc De Bel Juffrouw Verdorie Patricia David Mijn neefjes zijn wolven Wally De Doncker Morgen word ik heks Kathleen Vereecken Pudding Tarzan Ole Lund Kirkegaard De tasjesdief Mieke Van Hooft Treiterkoppen Mieke Van Hooft Kwelduivels Guy Didelez Omgaan met .. pesten Elisabeth Raum Lees verder.

47 11 - 12 – jarigen Alles Mag Eva Polak De derde kans Jac Linders
Eigen schuld Chris Bos En de groeten van groep acht Jacques Vriens FC Appelflap Joachim Friedrich Een klap voor je kop Ulf Stark Later wil ik stuntman worden Detty Verreydt Mansoor, of hoe we Stina Bart Moeyaert bijna dood kregen Het pestactieplan Guy Didelez Donna Lisa Mirjam Oldenhave Bloed, snot en tranen Ingeborg Arvola Pesten, wat vind jij? Van Dugteren Hier harder slaan M. Bisschop- D Verreydt Pestmeiden Jacqueline Wilson Zwart in je vel Renate Ahrens Lees verder.

48 Nuttige websites kieskleurtegenpesten.be klasse.be/ouders tumult.be
pesten.nl jmouders.nl pesten.net limits.be omgaanmetpesten.nl Voor de ouders/voor de kinderen.