De weg naar een ecologische economie

Presentatie over: "De weg naar een ecologische economie"— Transcript van de presentatie:

1 De weg naar een ecologische economie
Vlaamse NME-dag 2013 ‘Groene Economie’ Mechelen, 5 november 2013 Dirk Holemans, coördinator Oikos 1

2

3 1. Onze samenleving staat voor een ongekende uitdaging: we staan voor de transitie van een fossiele brandstof-gestookte groei-economie naar een economie die zich voegt naar de grenzen van onze eindige planeet. 2. Steeds meer spullen op de markt brengen, is fysisch onmogelijk en maakt ons trouwens ook niet gelukkiger. 3. Een vergroening van de huidige economie volstaat niet, wat we nodig hebben is een ecologische economie. Deze is gestoeld op een ander begrip van welvaart, een nieuw arbeidsconcept en het heroveren van onze autonome tijd. 3

4 We kennen de cijfers, maar blijven ze ontkennen.
1. Onze samenleving staat voor een ongekende uitdaging: we staan voor de transitie van een fossiele brandstof-gestookte groei-economie naar een economie die zich voegt naar de grenzen van onze eindige planeet. We kennen de cijfers, maar blijven ze ontkennen. ‘ecologische’ongeletterdheid’ -> het bestaande economische systeem ‘herstellen’ zal niet lukken, we moeten evolueren naar een ander systeem. 4

5 Economisch model (groei, éénrichting) onhoudbaar op eindige aarde
Vuilbak zonder bodem? Oneindige voorraadkamer?

6 We staan op kruispunt van vier grote uitdagingen, nl
We staan op kruispunt van vier grote uitdagingen, nl. het einde van goedkoop en vlot beschikbaar: Energie (piekolie, maar ook piekuranium) dat ‘verantwoord’ beschikbaar is (<-> fracking, teer zanden, in poolgebieden, diepe zeebodem, …) Grondstoffen (schaarste en uitputting, niet alleen metalen, maar ook bvb. fosfaten) Geld (financiële ontwrichtingen: luchtballonnen die leeglopen, stijgende milieukosten en opbrengen van rente op enorme schuldenberg), + in combinatie met stijgende Milieuschade (grenzen zijn al overschreden)

7 HLN, 4 nov 13

8 Prijs als indicator van schaarste

9 Uitputting van niet-hernieuwbare grondstoffen
Eenmaal een bepaalde inkomensgrens bereikt (ca $/capita), is er geen causaal verband meer tussen toenemende rijkdom uitgedrukt in GDP en indicatoren die welvaart in beeld brengen (zoals levensverwachting bij geboorte). 9

10 Grondstoffen: we hebben ze niet!
Eenmaal een bepaalde inkomensgrens bereikt (ca $/capita), is er geen causaal verband meer tussen toenemende rijkdom uitgedrukt in GDP en indicatoren die welvaart in beeld brengen (zoals levensverwachting bij geboorte). Bron: Cohen, New Scientist, 2007 10

11 Economische groei laatste kwart eeuw: met geleend geld
Eenmaal een bepaalde inkomensgrens bereikt (ca $/capita), is er geen causaal verband meer tussen toenemende rijkdom uitgedrukt in GDP en indicatoren die welvaart in beeld brengen (zoals levensverwachting bij geboorte). Bron: Cohen, New Scientist, 2007 11

12 Fossiele brandstoffen en klimaat

13 U bevindt zich allen op dezelfde plek
En toch een misleidende grafiek, en dit om twee redenen

14 Complexe systemen hebben geen ‘achteruit’, wel kantelpunten

15 We overbelasten de aarde

16 Limits to Growth, 40 jaar later

17 Naar een planetair kantelpunt?
Bron: A. Barnosky et al., Nature, 2012 H o l o c e e n Welk Antropoceen willen we?

18 2. Steeds meer spullen op de markt brengen, is fysisch onmogelijk en maakt ons trouwens ook niet gelukkiger. Het icoon van onze consumptiemaatschappij op alle vlak (technologische innovatie, status, ) = smartphone -> vraagje aan specifieke groep Een kleine evaluatie: Ecologisch: waar komen grondstoffen vandaan? Waar blijven ze? Sociaal: wat weten we over arbeidsomstandigheden bij productie? Economisch: hoeveel jobs in Europa gecreëerd? Fiscaal: Hoeveel belastingen betaalt Apple (in EU vestiging in Dublin?) Normatief: welk gevoel heb je als je buiten komt met een nieuwe smartphone? -> onzekerheid (want morgen alweer achterhaald) En dit gaat over een ‘succesnummer’ van een ‘succesbedrijf’ van ons hedendaags economisch systeem! 18

19 Hoeveel is genoeg?

20 Inzicht in systemen: illusie van exponentiële groei op eindige wereld
2050 2010 1950 Groei wereldeconomie ?

21 Meer is niet beter, ook in Vlaanderen niet
VMM: De Index voor Duurzame Economische Welvaart (ISEW) voor Vlaanderen

22 The sky is not the limit Groei is onduurzaam Degrowth is onstabiel
Eenmaal een bepaalde inkomensgrens bereikt (ca $/capita), is er geen causaal verband meer tussen toenemende rijkdom uitgedrukt in GDP en indicatoren die welvaart in beeld brengen (zoals levensverwachting bij geboorte). 22

23 De mythe van ontkoppeling
Source: Prosperity without growth, Tim Jackson (London, Earthscan 2009) x 130 improvement CO2/$ < zero by 2100? Eerste kolom: huidiige koolstofintensiteit van elke dollar economische activiteit Tweede kolom: intensiteit van Uk (lager dan bv. VS en China) Derde kolom: Japan doet het nog beter qua energie-efficiëntie MAAR NU: Jaarlijks stijgt de wereldbevolking met 1,3% en groeit het gemiddelde inkomen met 1,4%, terwijl gemiddeld de koolstofintensiteit door technologische innovatie met 0,7% daalt = tellen we dit samen dan komen we tot een jaarlijkse stijging van de emissies van 2%, oftewel 40% sinds 1990, het referentiejaar voor het Kyoto-protocol. Stel nu dat we ontkoppelen: dit wil zeggen alsmaar efficiënter produceren, hetzelfde maken met veel minder koolfstof. We nemen als doelstelling die van het IPCC om het CO2-gehalte in de atmosfeer te stabiliseren op 450 ppm, wat betekent dat de jaarlijkse CO2 uitstoot onder de 4 miljard ton moet liggen tegen 2050: dit betekent een jaarlijksee vermindering van de emissies met gemiddeld 4,9% Bij een wereldbevolking van 9 miljard mensen betekent dat dat de koolstofintensiteit moet dalen tot 36, zo’n twintig keer dus. Gaan we echter uit van een gelijke inkomensverdeling en een jaarlijkse economische groei van 2% dan zitten we met een daling van 130x tegen 2050, en negatieve CO2-cijfers tegen 2010… 23

24 Factor 10 reductie milieu-impact tegen 2050 voor Westerse landen

25 De toekomst zal geen verderzetting zijn van de huidige samenleving:
Tussenstand De toekomst zal geen verderzetting zijn van de huidige samenleving: -> we staan voor de transitie van een fossiele brandstof-gestookte groei-economie naar een economie die zich voegt naar de grenzen van een eindige planeet -> het verstrijken van de houdbaarheidsdatum van de mondiale groei valt samen met de grenzen aan de kredietverlening en het grondstoffengebruik -> alles hangt met alles samen

26 Nood aan een nieuw model: sociaal rechtvaardig en ecologisch duurzaam: onbekend terrein
26

27 = extreme dematerialisering (niet alleen koolstofarme economie)
3. Ecologische economie = steady state economie: doorstroom van energie en materialen blijft binnen draagkracht van de aarde (J.S. Mill, 1857, H. Daly 1977) = extreme dematerialisering (niet alleen koolstofarme economie) = het doen met heel wat minder energie, die duurzaam wordt opgewekt -> verschuiving van consumptie (wegwerp) maatschappij naar economie gebaseerd op diensten en herbruikbare producten 27

28 Tim Jackson: Een andere welvaart
Welvaart gaat over ons vermogen om goed te gedijen als menselijke wezens – binnen de ecologische grenzen van een eindige planeet. Materieel gedijen: voedsel, kledij, woning Sociaal en psychologisch floreren: identiteit, betekenis, deelnemen aan het leven van de samenleving Herdenken van sociale goederen en publieke ruimten 28

29 Bouwstenen van economische systeemverandering
Fundament = gesloten kringlopen die zo traag mogelijk doorlopen worden (slow economy) -> vergt andere productie- en distributiesystemen die ook ruimtelijk ander liggen -> andere organisatie- en businessmodellen -> andere consumptiepatronen -> ander geldsysteem (complementaire, rentevrije munten) = andere samenleving met andere waarden!

30 Kringloopeconomie Basisbouwstenen: Urban mining: stad = grondstofbron van de toekomst Ecodesign: upstream (ifv. productie) & downstream (levenscyclus) New urban production: microfabrieken (3D-printers en open source software/design)

31 Slow economy Kringloopeconomie kan onduurzaam zijn: energie intensief, vervuiling, downgrading (bvb. papier vezels: max. 8 x recycling) -> nood aan duurzame levenswijzen en organisatiemodellen en vormen van waardecreatie! Bouwstenen voor slow economy: andere gebruiks- en consumptiepatronen Nieuwe business models: the Lease Society, coöperatieven als juridische structuur Stedelijke herstelnetwerken

32 Slow economy: andere gebruiks- en consumptie patronen
Buy Nothing (van fundi tot business model) Deel & ruil Autodelen/bibliotheken van het gereedschap Peer-to-peer networken: Freecycle Cohousing: 1 wasmachine voor meerdere gezinnen Een fascinerende stad buiten de shoppingstraat: -> -> High Quality Lowbudget Urbanity

33 New urban production: van big manufactures naar high tech small scale
The Economist

34 USE: bibliotheek van het gereedschap

35 Op macrovlak: vier grote verschuivingen
1. Van consumeren naar investeren -> nu: groot deel van BNP = consumptie Investering = relatie met de toekomst Duurzame toekomst vergt nieuwe infrastructuren (hernieuwbare energie, duurzame mobiliteit, voedselsysteem, …) Als 85% van bevolking 10% minder zou consumeren = bouwen aan andere samenleving Fiscaal systeem en ROI struikelblokken Belang van publieke investeringen (cf. hoogspanningsnetwerk voor windmolenparken)

36 Op macrovlak: vier grote verschuivingen
2. Tijd versus koopkracht -> productiviteitsstijging = toenemende meerwaarde: vooral in koopkracht gestoken (want statusverhogend, identiteitsbepalend) Geen tijd meer voor naasten en omgeving -> zorg in samenleving met meer ouderen en kinderen wordt ‘onbetaalbaar’ NEF, Femma, …: 21- of 30-urenweek Zwitserland: referendum over universeel basisinkomen

37 Op macrovlak: vier grote verschuivingen
3. Gebruiken versus bezitten -> niet alleen op niveau van apparaten -> ook op niveau van wonen (cohousing met gemeenschappelijke logeerkamer), coöperaties met doorschuifwoningen (Zürich), gemeenschappelijke grond (Community Land Trust) -> collectieve grondaankoop voor biologische landbouw

38 Op macrovlak: vier grote verschuivingen
4. Civiel versus privaat -> naast sterke overheid terug meer ruimte voor burgerinitiatief: van overheid die steunt op privaat initiatief (PPS) naar partnerstaat die ondersteuner wordt van commons (nieuwe stroom aan burgerinitiatieven) -> belang van peer-to-peer initiatieven in horizontaal geworden samenleving (cf. wikipedia, open source software, …)

39 Simulatie voor Canada (P. Victor)
39

40 4. Een concreet handelingsperspectief: revolutionair reformisme
- Revolutionair reformisme (A. Gorz): belangrijke veranderingen, in voldoende tempo, in verschillende domeinen realiseren die elkaar versterken -> huidige systeemtheorie (complexe systemen) bevestigt dit: synergie, positieve lussen, interactie tussen deelsystemen, … -> we hebben geen blauwdruk, maar cruciaal zijn bundels aan elkaar versterkende maatregelen en initiatieven (overheid, burgers, bedrijven) die alle dezelfde richting uitgaan -> belang van groot verhaal voor 21ste eeuw: de sociaal-ecologische samenleving (20ste eeuw: de sociale verzorgingsstaat) 40

41 4. Een concreet handelingsperspectief: revolutionair reformisme
Transitie: zowel topdown als bottomup: beide zijn belangrijk (kritisch elkaar ondersteunen) Cruciale domeinen: wonen, voedsel en mobiliteit Vergeet ‘waarden en normen debat’: deze ontstaan doorheen collectieve praktijken Onze identiteit is spiegel van samenleving (P. Verhaeghe) / onze mentale infrastructuur ontstaat in interactie met sociale en economische infrastructuur (H. Welzer) Sinds crisis 2007: vernieuwd maatschappelijk bewustzijn, stroom aan nieuwe burgerinitiatieven: bouw mee aan de beweging die nog niet weet dat ze bestaat 41