Zijn wij rare snuiters ? Neil Paterson – stafmedewerker, SAW

Presentatie over: "Zijn wij rare snuiters ? Neil Paterson – stafmedewerker, SAW"— Transcript van de presentatie:

1 Zijn wij rare snuiters ? Neil Paterson – stafmedewerker, SAW
Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in Vlaanderen in een nationale, Europese en internationale context WEVO introductievorming – 24 mei 2013 Neil Paterson – stafmedewerker, SAW

2 Rare snuiters ?

3 Inleiding Wie zit in de gevangenis ? België in vergelijking met Europa
Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in België en Vlaanderen - doelstellingen van de wet en het beleid Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in Vlaanderen binnen een Europese en internationale context

4 Wie zit in de gevangenis ?
Hoeveel gedetineerden zijn er in België ? Welk percentage is man/vrouw ? Welk percentage is:- - beklaagde ? - veroordeelde ? - geïnterneerde ? Wat is de capaciteit van het Belgische gevangenissysteem ? Is er sprake van overbevolking ? Zo ja, wat is de overbevolkingsgraad ?

5 Wie zit in de gevangenis ?
Gemiddelde bevolking 2011 10.973,50 % Mannen 10.531,3 96% Vrouwen 442,2 4% Beklaagden 3.736,1 34% Veroordeelden 6.049,8 55,1% Geïnterneerden 1.091,4 9,9% Andere 96,2 0,9% Gemiddelde capaciteit 2010 9.128,9 Gemiddelde overbevolkingsgraad 2010 20,2% België heeft meer geregistreerde misdrijven dan het Europese gemiddelde in een aantal categorieën: - moord, verkrachting, mishandeling, diefstal diefstal en drugs Bron – FOD Justitie DGEPI Activiteitenverslag 2011

6 Wie zit in de gevangenis ?
Bevolking 2010 10.537 2011 10.973,5 + 4,1% Capaciteit 8.949 9.128,9 + 2% Overbevolking 17,7% 20,2% +2,5% België heeft meer geregistreerde misdrijven dan het Europese gemiddelde in een aantal categorieën: - moord, verkrachting, mishandeling, diefstal diefstal en drugs Bron – FOD Justitie DGEPI Activiteitenverslagen 2010 en 2011

7 Waar is er overbevolking ?
Inrichting Gemiddelde overbevolkingsgraad % 2011 Antwerpen 60,3 Mechelen 30 Sint Gillis 24,8 Vorst 61,1 Leuven Hulp Brugge 26,9 Ieper 36 Gent 37 Dendermonde 32,1 Mons 38,9 Jamioulx 37,8 Lantin 39,9 Turnhout 28,4 Namen 47 Dinant 64 Nivelles 23,6 Berkendaal 37,3 Huy 24,3 Hasselt 21,2 Tournai 24

8 Waar is er overbevolking ?
Is er een gemene deler ? De ergste overbevolkingsproblemen zijn in de arresthuizen Geen wettelijke definitie van het begrip capaciteit* Geen gestandaardiseerde criteria om de capaciteit van de gevangenissen te berekenen* * Rekenhof, Maatregelen tegen de overbevolking in de gevangenissen, 2012

9 Overbevolking in de Europese gevangenissen
Zijn wij rare snuiters op dit vlak ? Er is gevangenisoverbevolking in 23 van de 47 landen van de Raad van Europa Zoals in België, is het vaak het geval dat in de meeste Europese landen, de overbevolking is geconcentreerd in een aantal gevangenissen en niet door het hele penitentiaire systeem

10 Overbevolking in de Europese gevangenissen
Land Bevolkingsgraad Servië 158% Griekenland 152% Italië 147% Hongarije 138% Cyprus 137% Kroatië 128% België 127% Montenegro 120% Spanje 119% Bevolkingsgraad op 1 sept Bron: Raad van Europa N.B. huidige bevolkingsgraad in België = ong. 124%

11

12 Zijn er veranderingen in zicht ?

13 Zijn er veranderingen in zicht ?
Masterplan gevangeniswezen – 3 pijlers Capaciteitsuitbreiding op bestaande sites - Merksplas, Turnhout, Leuven Centraal, Hoogstraten, Tongeren, Saint Hubert (376 bedden) Nieuwbouw gevangenissen – Marche-en-Famenne (312 bedden, 2013), Beveren (300 bedden, 2014), Leuze-en-Hainaut (312 bedden, 2014), FPC Gent (272 bedden, 2015?), FPC Antwerpen (180 bedden ?), Dendermonde (444 bedden ?) Nieuwe gevangenissen Vlaanderen/Brussel ter vervanging van oude inrichtingen – Merksplas (440 bedden, 2015 ?), Antwerpen (440 bedden, 2016 ?), Brussel/Haren (1.200 bedden, ?) + nieuwe locaties gezocht ?

14 Zijn er veranderingen in zicht ?
Uitbreiding elektronisch toezicht Oorspronkelijk concept; ‘het Belgische model’ Penologische dimensie (effect op de situatie van de veroordeelde) van de maatregel domineerde op het puur systemische (bv. terugdringen kosten, overbevolking,…) Veroordeelde zat thuis met een enkelband, maar kreeg een individueel en aanpasbaar programma en uurroosters met een relatief grote betrokkenheid van maatschappelijk assistenten bij de opvolging Dit hyper-geïndividualiseerd model vroeg veel organisatie en personele inzet en laat niet toe om aan elke veroordeelde elektronisch toezicht toe te kennen

15 Zijn er veranderingen in zicht ?
Uitbreiding elektronisch toezicht Een nieuw model ? Gebaseerd op 4 niveaus…. Straffen 3 jaar + = huidig systeem onder toezicht van de SURB onaangepast; conform oorspronkelijk “Belgisch model”

16 Zijn er veranderingen in zicht ?
Uitbreiding elektronisch toezicht Straffen 8 + maanden > 3 jaar = ‘gewone’ enkelband maar procedures aangepast Beslissing door gevangenisdirecteur Algemene voorwaarden en uurrooster Toestemming volwassen huisgenoten vereist Geen onderzoek tenzij dat GD bepaalt dat bijzondere voorwaarden nodig zijn Weinig rol voor Justitieassistenten (m.u.v. verslag niet naleving vw.)

17 Zijn er veranderingen in zicht ?
Uitbreiding elektronisch toezicht Straffen 0> 8 maanden= toezicht via stemherkenning Na pilootfase, operationeel door heel België vanaf april (maar enkel voor straffen tussen 6-8 maanden) ‘Puur elektronisch toezicht’; geen onderzoek, ondersteuning of controlerol voorzien voor justitieassistenten. Beslissing door gevangenisdirecteur zonder onderzoek Algemene voorwaarden + uurrooster Geen toestemming nodig van volwassen huisgenoten

18 Zijn er veranderingen in zicht ?
Uitbreiding elektronisch toezicht Enkelbanden met GPS in het kader van de voorlopige hechtenis de exacte locatie van de beklaagde kan worden bepaald en gecontroleerd operationele invulling zal gebeuren d.m.v. KB (timing en inhoud onduidelijk) Kernvraag:- zullen deze nieuwe maatregelen een impact hebben ?

19 Andere belangrijke initiatieven ?
Tilburg Huur van de gevangenis van Tilburg (tot eind 2013?) Opgevat als een antwoord op het probleem van gevangenisoverbevolking Ong. 650 gedetineerden Overplaatsing (op vrijwillige basis ?) voor (nederlandstalige ?) gedetineerden Geen hulp- en dienstverleningsaanbod van Vlaamse actoren (behalve de VDAB…)

20 Wie zit in de gevangenis ?
Leeftijd In de Belgische gevangenissen verblijven hoofdzakelijk gedetineerden jonger dan 40 jaar (76,9%) Het gaat vooral om twintigers en dertigers De gemiddelde leeftijd is 34 jaar Sociale afkomst De meeste mensen in de gevangenis komen uit sociale milieus die minder kansen bieden (een minimale opvoeding, slechte schoolervaringen, een lage opleidingsgraad, beperkte tewerkstellingskansen en een bijzonder mager toekomstperspectief) Bron - “De Gemeenschap achter de tralies”, 2001, (SEIN i.o.v. Ministerie Vlaamse Gemeenschap – Onderzoek naar de behoeften van gedetineerden aan maatschappelijke hulp- en dienstverlening)

21 Wie zit in de gevangenis ?
Opleiding • 49% van de gedetineerden in de leeftijdscategorie is laaggeschoold. 30% van hun leeftijdsgenoten in de Belgische bevolking is laaggeschoold (geen diploma hoger secundair onderwijs) • 51% van de gedetineerden in de leeftijdscategorie hebben minstens een diploma hoger secundair onderwijs behaald. Dit geldt voor 70% van hun leeftijdsgenoten in de algemene bevolking • 10,5% van de 25 tot 34-jarige gedetineerden heeft een diploma hoger onderwijs. In de totale bevolking heeft 24% een diploma hoger onderwijs Bron - “De Gemeenschap achter de tralies”, 2001, (SEIN i.o.v. Ministerie Vlaamse Gemeenschap – Onderzoek naar de behoeften van gedetineerden aan maatschappelijke hulp- en dienstverlening)

22 Wie zit in de gevangenis ?
Conclusie Het profiel van de gedetineerden is duidelijk anders dan dat van de algemene Belgische bevolking Gedetineerden zijn vooral mannen tussen 20 en 40, afkomstig uit verstedelijkte gebieden Zij zijn lager geschoold dan hun leeftijdsgenoten en volgen meestal technisch of beroepsonderwijs (dat ze vaak niet kunnen afmaken) Het gevolg hiervan is een hoge werkloosheidsgraad (in de groep was 48% tewerkgesteld voor hun detentie. Voor de globale bevolking was de tewerkstellingsgraad 93%) Bron - “De Gemeenschap achter de tralies”, 2001, (SEIN i.o.v. Ministerie Vlaamse Gemeenschap – Onderzoek naar de behoeften van gedetineerden aan maatschappelijke hulp- en dienstverlening)

23 Wie zit in de gevangenis ?
Welke nationaliteit hebben de gedetineerden? - welk percentage is Belg ? - welke andere nationaliteiten zijn het meest vertegenwoordigd ? Uit hoeveel verschillende landen komen gedetineerden in de Belgische gevangenissen?

24 Wie zit in de gevangenis ?
Nationaliteit In 2011 hadden 55,8% van de gedetineerden de Belgische nationaliteit Buitenlanders die het meest vertegenwoordigd waren in de gevangenis:- >> Marokko (10,7%), Algerije (5,4%), Roemenië (2,7%), Frankrijk (2,1%) Nederland (2%), Italië (1,7%), Turkije (1,6%), DRC (1%), burgers van de landen van ex-Joegoslavië (2,3%) 2010 – burgers van meer dan 120 verschillende landen gedetineerd in België (62% van alle landen zijn vertegenwoordigd) Bron – FOD Justitie DGEPI Activiteitenverslag 2011

25 Zijn er veranderingen in zicht ?
Overbrenging van gedetineerden Gedetineerden met de nationaliteit van een andere EU land = 1.369/12% (2011) Veroordeelden – mogelijkheid voor verplichte overbrenging naar land van herkomst > EU kaderbesluit 2008/909 inzake de toepassing van het beginsel van wederzijdse erkenning op strafvonnissen (vanaf december 2011) > zie ook bilateraal verdragen met o.a. Marokko Beklaagden – mogelijkheid voor niet-vrijheidsbenemend toezicht in het land van herkomst in de aanloop naar het strafproces> EU kaderbesluit 2009/829 inzake de toepassing van het beginsel van wederzijdse erkenning op beslissingen inzake toezichtmaatregelen als alternatief voor voorlopige hechtenis (vanaf december 2012) > maar… impact voorlopig onzeker

26 België in vergelijking met Europa
Sluiten wij meer mensen op dan andere Europese landen ? Maken wij meer gebruik van de voorlopige hechtenis dan andere Europese landen ?

27 België in vergelijking met Europa
Sluiten wij meer vrouwen op dan andere Europese landen ? Zijn er meer buitenlanders in het Belgische gevangenissysteem dan in andere Europese landen ?

28 België in vergelijking met Europa
Gevangenisbevolking – Raad van Europa landen 2007 Totale gevangenisbevolking per inwoners België 100,5 Gemiddeld 148 Mediaan 111,8 % van beklaagden t.o.v. totale gevangenisbevolking 30,4 22,1 20,5

29 Opsluiting in België Jaarlijkse opsluitingen sinds 2000:-
Beklaagden = + 23 % Veroordeelden = + 44% Totaal = + 26% Geïnterneerden en minderjarigen = geen lineaire trend Bron – Justitie in cijfers 2011

30 Opsluiting in België Zijn er verklaringen ?
België heeft meer geregistreerde misdrijven dan het Europese gemiddelde in een aantal categorieën: - moord, verkrachting, mishandeling, diefstal en drugs…maar…. In veel Europese landen steeg de gevangenisbevolking terwijl terzelfdertijd de geregistreerde criminaliteit daalde De opsluitingsgraad in België is, zoals in andere landen, het resultaat van bewuste beleidskeuzes (opzettelijk iets doen of opzettelijk niets doen !!)

31 Opsluiting in België Beleidskeuzes:-
: geen capaciteitsuitbreiding maar alternatieven aan de voor- en achterdeur van de gevangenis (reductionisme): meer werkstraffen, meer elektronisch toezicht, maar … ook meer gevangenisstraffen; 2007>: capaciteitsuitbreiding met masterplan « bijbouwen » (expansionisme): Tilburg- effect bijzonder snel uitgewerkt. Wanneer zal er « genoeg » capaciteit zijn?

32 Opsluiting in België Beleidskeuzes:-
Hoe capaciteit beheersen in een politiek klimaat dat « straffeloosheid » wil bestrijden en alle straffen effectief uitvoeren ? 2013> capaciteitsuitbreiding gekoppeld met uitbreiding van elektronisch toezicht + nieuwe criteria- en procedures voorwaardelijke invrijheidstelling Coherent beleid ?

33 België in vergelijking met Europa
% van vrouwen t.o.v. totale gevangenisbevolking België 4,3 Gemiddeld 4,8 Mediaan 4,5 % vreemdelingen t.o.v. totale gevangenisbevolking 41,6 18,2 8,9 % vreemdelingen in voorlopige hechtenis t.o.v. totale gevangenisbevolking 55,4 24,8 16,7 Bron – European Sourcebook of Crime & Criminal Justice Statistics, WODC, 2010)

34 Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in Vlaanderen - doelstellingen van de wet en het beleid
De finaliteit van de gevangenisstraf in België Missie en doelstellingen van de Vlaamse hulp- en dienstverlening Achterliggende kernconcepten van de wet en het beleid

35 De finaliteit van de gevangenisstraf in België

36 De finaliteit van de gevangenisstraf in België
Basiswet gevangeniswezen 2005 Vrijheidsberoving is de straf. Er werd geen “leedtoevoeging” (zij moeten het voelen !!) voorzien door de wetgever In plaats daarvan wordt de tenuitvoerlegging van de gevangenisstraf gericht op:- - rehabilitatie van de gedetineerde - voorbereiding van re-integratie in de vrije samenleving en; - herstel tussen dader, slachtoffer en samenleving

37 De finaliteit van de gevangenisstraf in België
Basiswet gevangeniswezen 2005 De straf wordt gelegd in psychosociale, fysieke en materiële omstandigheden die de waardigheid van de mens eerbiedigen De gedetineerde wordt aan geen andere beperkingen onderworpen dan deze die uit de strafrechtelijke veroordeling voortvloeien Vermijdbare detentieschade moet voorkomen worden In welke mate zijn deze beginselen toegepast in de praktijk ?

38 Missie en doelstellingen van de Vlaamse hulp- en dienstverlening
Decreet hulp- en dienstverlening aan gedetineerden 2013 “De Vlaamse gemeenschap waarborgt het recht van alle gedetineerden en hun directe sociale omgeving op een integrale en kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening zodat ook zij zich harmonisch en volwaardig kunnen ontplooien in de samenleving.”

39 Missie en doelstellingen van de Vlaamse hulp- en dienstverlening
Decreet hulp- en dienstverlening aan gedetineerden 2013 :- De zelfontplooiing van de gedetineerde stimuleren De negatieve gevolgen voor de gedetineerden en zijn directe sociale omgeving, veroorzaakt tijdens de detentie beperken De integratie en participatie in samenleving na de detentieperiode bevorderen Een proces van herstel tussen dader, slachtoffer en samenleving stimuleren De kans op herval beperken

40 Missie en doelstellingen van de Vlaamse hulp- en dienstverlening
Het decreet – achterliggende concepten:- Vertrekpunt - “de gedetineerde als rechtsburger”- Constantijn Kelk, jaren 70> = een gedetineerde, ondanks zijn opsluiting, behoudt zijn fundamentele rechten behalve zijn recht op vrijheid Dit betekent dat gedetineerden:- - leden blijven van de samenleving - het recht op de maatschappelijke hulp- en dienstverlening blijven behouden en; - recht hebben op een hulpaanbod op maat, gebaseerd op hun vragen en noden

41 Kernconcepten van de wet en het beleid
Vrijheidsberoving is de kern van de straf Burgerschap + fundamentele mensenrechten Rehabilitatie Re-integratie Integratie (of herintegratie) Participatie Herstel

42 Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in Vlaanderen binnen een Europese en internationale context Wie kan wetten en- reglementen m.b.t. gedetineerden maken ? Wat betekent wetten en reglementen in deze context ? Is er een belangrijk verschil tussen de verschillende types rechtsinstrumenten ? Toepassing van Europese rechtsinstrumenten - EU landen & België 2010 Europese & internationale rechtsinstrumenten – inhoud in vergelijking met de wet en het beleid in België en Vlaanderen

43 Wie kan wetten en- reglementen m.b.t. gedetineerden maken ?
Verenigde Naties Raad van Europa - Comité van ministers - Europees hof voor de rechten van de mens (EHRM) - Europees Comité inzake de voorkoming van foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing (CPT) Europese Unie Federale- en Vlaamse parlementen

44 Wat betekent de Europese- en internationale wetten en reglementen in deze context ?
Verdragen – bv. Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, Verdrag tegen foltering (VN), Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens (RVE), Handvest van de grondrechten (EU) Aanbevelingen + normen bv. Europese gevangenisregels (RVE), CPT normen Jurisprudentie - EHRM

45 Europese & internationale rechtsinstrumenten – inhoud
“Hoog-niveau” overkoepelende verdragen basis mensenrechten (bv. recht op een eerlijk proces, onderwijs, gezondheid, eerbiediging van privéleven, familie en gezinsleven, privacy enz.) verbod op foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing gedetineerden moeten worden behandeld met menselijkheid en met eerbied voor de inherente waardigheid van de mens

46 Europese & internationale rechtsinstrumenten – inhoud
“Thema-specifieke”verdragen Verplichte toepassing in de nationale wetgeving van bv. een verbod op foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing Oprichting van een onafhankelijke toezichtinstantie met als doel (o.a.) de rechten van gedetineerden te handhaven en het verstrekken van voldoende middelen om deze functie te ondersteunen N.B. het laatste niet geratificeerd door België !

47 Europese & internationale rechtsinstrumenten – inhoud
Aanbevelingen m.b.t. gedetineerden Europese gevangenisregels (RVE) Materiële detentiecondities (o.a. onthaal, levensomstandigheden, voeding, hygiëne, contact met de buitenwereld, werk, onderwijs, vrijetijdsbesteding…) Gezondheidszorg Veiligheid, tucht- en klachtenprocedures Vorming- en aanwervingscriteria voor personeel Toezichtprocedures Regime – beklaagden en veroordeelden > Een duidelijk gearticuleerde reeks “benchmarks” > Afgeleid uit de filosofie van de rechten van de mens

48 Europese & internationale rechtsinstrumenten – inhoud
Aanbevelingen m.b.t. gedetineerden – “thema-specifiek” 25 + (en aan het groeien !) rond verschillende thema’s> …gebruik van voorlopige hechtenis, penitentiair verlof, gevangenisgezondheidszorg, gevangenisonderwijs, behandeling van gevaarlijke gedetineerden, buitenlandse gedetineerden, behandeling van langgestrafte gedetineerden, toezicht van vrijgelaten gedetineerden enz… Meeste aanbevelingen - RVE

49 Is er een belangrijk verschil tussen de verschillende types rechtsinstrumenten ?
Juridische afdwingbaarheid Verdragen en EHRM jurisprudentie zijn “hard-law” instrumenten en in meer of mindere mate juridisch afdwingbaar - Toezicht en handhavingsmechanismen zijn niet even sterk (bv. EHRM is de waakhond voor wetsovertredingen m.b.t. EVRM – geen vergelijkbaar hof op VN niveau) Aanbevelingen + normen zijn “soft-law” instrumenten en niet in se juridisch afdwingbaar - Naleving door morele overtuigingskracht maar ook door middel van meer actieve toezicht- en inspectieprocedures (bv. CPT inspecties)

50 Toepassing van Europese rechtsinstrumenten - EU landen & België 2010
België heeft 78% van de belangrijkste Europese rechtsinstrumenten m.b.t. gevangeniswezen toegepast binnen zijn eigen wet of beleid In een EU rangschikking staat België (ongeveer) op de 7de plaats Dit betekent niet dat alle wetten en beleid zijn ook effectief uitgevoerd in de praktijk N.B. – Aanbevelingen zullen even waarschijnlijk worden toegepast in de nationale wetgeving van een lidstaat als verplichtingen die voortvloeien uit bindende verdragen of jurisprudentie !!

51 Toepassing van Europese- en internationale rechtsinstrumenten - België 2010
Lacunes Maatregelen om overbevolking te beperken Maatregelen rond integraal sanitaire voorzieningen Maatregelen rond bedden en beddengoed Maatregelen rond de behandeling van geïnterneerden in een ziekenhuis (en niet in de gevangenis) Bron – Cross-border execution of judgements involving deprivation of liberty in the EU, IRCP/MAKLU, 2011

52 Maatregelen om overbevolking te beperken
De reglementen gedetineerden moeten(waar mogelijk) individuele cellen hebben de grootte van een cel moet geschikt zijn cellen mogen niet worden gebruikt om meer gedetineerden dan de beoogde capaciteit te huisvesten behalve in uitzonderlijke omstandigheden > Geen van deze bepalingen zijn terug te vinden in het Belgische recht en beleid

53 Maatregelen om overbevolking te beperken
De werkelijkheid Formele bezorgdheden i.v.m. overbevolking benadrukte door de VN (2008 en 2009), Europese Commissaris voor de rechten van de mens (2008) en het CPT (2009 en 2012) Huidige bevolkingsgraad door het Belgische gevangenissysteem is ongeveer 124% (en dit ondanks de huur van de gevangenis van Tilburg)

54 Europese & internationale rechtsinstrumenten – inhoud in vergelijking met de wet en het beleid in België en Vlaanderen Vrijheidsberoving is de kern van de straf Burgerschap + fundamentele mensenrechten Rehabilitatie Re-integratie Integratie Participatie Herstel

55 Vrijheidsberoving is de kern van de straf
Europese gevangenisregels – (RVE) De vrijheidsberoving is de straf op zich. Dit is waarom de regeling voor veroordeelde gedetineerden het lijden inherent aan de gevangenisstraf niet mag verergeren. Ook relevante maar meer algemene bepalingen m.b.t. een verbod op foltering een onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing (o.a. EVRM, Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, Internationaal Verdrag tegen foltering…)

56 Vrijheidsberoving is de kern van de straf
Jurisprudentie – Europees Hof voor de rechten van de mens Peers t. Griekenland (2001) - overbevolking in de gevangenis kan leiden tot condities die bedoeld worden met 'degraderende behandeling' in het kader van artikel 3 EVRM. Dit ondanks de afwezigheid van de intentie namens een lidstaat om een gevangene te vernederen Dybeku t. Albanië (2007) - lidstaten hebben een verantwoordelijkheid voor de gezondheid en het welzijn van gedetineerden onder meer door hen te voorzien van de nodige medische hulp

57 Burgerschap + fundamentele mensenrechten
Europese gevangenisregels – (RVE) Alle personen die van hun vrijheid worden beroofd, worden behandeld met respect voor hun mensenrechten Personen die van hun vrijheid worden beroofd, behouden alle rechten die niet rechtmatig weggenomen zijn door een vonnis tot veroordeling of aanhouding Beperkingen opgelegd aan mensen die van hun vrijheid worden beroofd moeten strikt noodzakelijk zijn en evenredig aan het legitieme doel waarvoor zij worden opgelegd Zie ook (o.a.) Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (VN 1966)

58 Burgerschap + fundamentele mensenrechten
Jurisprudentie – Europees Hof voor de rechten van de mens Golder t. Verenigd Koninkrijk (1975) - gedetineerden behouden al hun mensenrechten met uitzondering van de vrijheid en wat daar onlosmakelijk mee verbonden is Hirst t. Verenigd Koninkrijk (2005) – zoals hierboven maar een bijkomende verplichting op lidstaten om alle beperkingen van de mensenrechten van gedetineerden specifiek te motiveren

59 Vrijheidsberoving is de kern van de straf, burgerschap + fundamentele mensenrechten
….duidelijke invloed van de Europese wet- en regelgeving op de wet en het beleid in België en Vlaanderen

60 Rehabilitatie, re-integratie, integratie en participatie
Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten – (VN, 1966) 102.2 Het doel van het penitentiaire systeem is de behandeling van gevangenen met het oog op hun heropvoeding en sociale rehabilitatie paternalistisch en “medisch” taalgebruik = systeemgerichte interpretatie van sociale rehabilitatie weinig sprake van wederzijds engagement of een recht op hulp- en dienstverlening

61 Rehabilitatie, re-integratie, integratie en participatie
Europese gevangenisregels (RVE, 2006) 102.1 Het doel van het regime voor veroordeelde gevangenen is om hen bij te staan bij het ​​leiden van een verantwoord en misdaad-vrij leven Memorie van toelichting - “de formulering hier vermijdt bewust het gebruik van de term ‘rehabilitatie’, die de connotatie van gedwongen behandeling heeft.”

62 Rehabilitatie, re-integratie, integratie en participatie
Basisregels voor de behandeling van gedetineerden (VN, 1977) De behandeling van gedetineerden moet hun voortdurende rol in de samenleving benadrukken. Organisaties uit de vrije samenleving moeten dan ook worden ingeschakeld om het personeel van de instelling te helpen bij de taak van de sociale reïntegratie van gedetineerden Diensten van buiten naar binnen brengen….!!!

63 Rehabilitatie, re-integratie, integratie en participatie
Europese gevangenisregels (RVE, 2006) 5. Het leven in de gevangenis zal zo goed mogelijk lijken op de positieve aspecten van het leven in de vrije samenleving 7. De samenwerking met externe sociale diensten en (zoveel als mogelijk) en het maatschappelijk middenveld in de gevangenis wordt aangemoedigd Het “normalisatieprincipe”

64 Rehabilitatie, re-integratie, integratie en participatie
Ook hier is de invloed van de Europese wet- en regelgeving op de wet en het beleid in België en Vlaanderen duidelijk Consensus over de betekenis en invulling van de termen rehabilitatie en re-integratie ?

65 Rehabilitatie en re-integratie
Rehabilitatie = “behandeling” re-integratie door middel van nadruk op wijziging of controle van problematisch gedrag verplicht engagement ? in de “rangschikking” van cliënten zijn de behoeften van de samenleving belangrijker dan de behoeften van de gedetineerde klassieke “quasi-justitiële” benadering

66 Rehabilitatie, re-integratie, integratie en participatie
Rehabilitatie = iets ruimer (“behandeling” maar ook begeleiding, wederzijdse engagement, behouden van rechten, toegankelijkheid tot hulp- dienstverleningsaanbod enz.) re-integratie door middel voortdurend contact en participatie met de buitenwereld in de “rangschikking” van cliënten zijn de behoeften van de gedetineerden even (of meer) belangrijk dan de behoeften van de samenleving vrijwillig engagement ?

67 Zijn wij rare snuiters ? In veel Europese landen ligt de nadruk meer en meer (terug) op de wijziging of controle van problematisch gedrag als primaire doelstelling van interventies met de gedetineerden (vb. Schotland) Opmars – risicotaxatie, strengere voorwaarden voor vrijlating, “VFM” discours….

68 Zijn wij rare snuiters ? Deze tendensen zijn ook aanwezig in België en Vlaanderen maar…. De Vlaamse aanpak is bijna uniek in Europa Oprichting van een hulp- en dienstverleningsstructuur voor gedetineerden dat niet (expliciet) verbonden is aan de formele reclassering

69 Zijn wij rare snuiters ? Achterliggende principes zijn bijna perfect in overeenstemming met de Europese- en internationale wetten en reglementen Unieke kans om tegen de stroom te zwemmen Geniet ervan maar pas op – delicate dingen kan je ook gemakkelijk breken….!!!

70 Wil je meer weten ? 1. Bundel van Raad van Europa rechtsinstrumenten: CPT inspectieverslagen – België 3. Principles of European Prison Law & Policy – van Zyl Smit en Snacken, Cross-border execution of judgments involving deprivation of liberty in the EU – Vermeulen, van Kalmthout, Paterson, Knapen, De Bondt en Verbecke, 2011