Deugt het kapitalisme? Adelbert-Vereniging Venray, 17 Februari 2014

Presentatie over: "Deugt het kapitalisme? Adelbert-Vereniging Venray, 17 Februari 2014"— Transcript van de presentatie:

1 Deugt het kapitalisme? Adelbert-Vereniging Venray, 17 Februari 2014
Prof. Dr. Ronald Jeurissen Nyenrode Business Universiteit Nog te doen Anarcho capitalism zie Wiki Murray Rothbard

2

3

4 250 miljoen dollar aan steekpenningen “SBM Offshore zou tussen 2005 en 2011 een bedrag van ruim 250 miljoen dollar (185 miljoen euro) hebben betaald aan steekpenningen in verschillende landen. Dat staat in een document dat is gepubliceerd op Wikipedia waarover zakenblad Quote gisteren berichtte. Daarmee werd bekend dat de vermeende omkoping die SBM Offshore zelf al eerder bekendmaakte, veel groter is dan gedacht. Het aandeel kelderde vanmorgen hard. In de ochtendhandel stond de koers op een verlies van ruim 15 procent.” Bron NRC-Handelsblad

5 ‘Zorgkosten dalen spectaculair door artsen te belonen voor gezondere patienten’
Amerikaanse zorgverzekeraar Blue Cross Blue Shields bedenkt revolutionair bekostigings-systeem voor de curatieve zorg: betaal artsen niet per verrichting, maar per meetbare gezondheidswinst van de patiënt. Kostenstijging zorg gereduceerd van 11% naar 2% per jaar. Bron: Financieele Dagblad

6 Programma Definities en kenmerken van het kapitalisme
Moreel tribunaal van het kapitalisme Casus Maatschappelijk verantwoord ondernemen: kapitalisme met een menselijk gezicht?

7 1. Definitie: Werner Sombart
Kapitalismus „ist eine verkehrswirtschaftliche Organisation, bei der regelmäßig zwei verschiedene Bevölkerungsgruppen: die Inhaber der Produktionsmittel, die gleichzeitig die Leitung haben und besitzlose Nurarbeiter, durch den Markt verbunden, zusammenwirken, und die von dem Erwerbsprinzip und dem ökonomischen Rationalismus beherrscht wird.“ (Werner Sombart, Der moderne Kapitalismus, I,1, 1916, p. 319)

8 Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), opgericht 1602

9 ‘Heeren 17’ Aandelen, investeringsfondsen, verzekering, corporate governance

10 Jan van Kessel, Dam in Amsterdam, 1668

11 Er is niet één kapitalisme
Historisch: Mercantilisme Industrieel kapitalisme Managerieel kapitalisme Aandeelhouderskapitalisme Geografisch: Angelsaxisch en Rijnlands kapitalisme Chinese staatskapitalisme Italiaanse kapitalisme van familiebedrijven ‘Polderlands’ kapitalisme

12 Modern kapitalisme: kenmerken
Scheiding (en combinatie) van arbeid en kapitaal Privé eigendom van kapitaal Concurrentie op ‘vrije’ markten Winststreven Ondernemingsgewijze productie Marktbescherming door overheid Transactie-ethiek Shaw & Barry, Nature of Capitalism

13 2. Moreel tribunaal van het kapitalisme

14 Verdachte Naam: Adam Smith Geboren: Kirkcaldy, 5 juni 1723
Beroep: Professor moraalfilosofie aan de universiteit van Glasgow Auteur van “An enquiry into the nature and causes of the wealth of nations” (1776)

15 Aanklager Naam: Karl Marx Geboren: Trier, 5 mei 1818
Beroep: Journalist en activist Auteur van ‘Das Kapital’ (1867)

16 De aanklacht tegen dhr S.
Dhr S. heeft in zijn boek ‘The Wealth of Nations’, de grondbeginsel van de kapitalistische economie gesystematiseerd en daarbij heeft hij het kapitalisme gebaseerd op eigenbelang. Bewijs …

17 Vervolg aanklacht tegen dhr. Smith
Dhr. S. schrijft het volgende in The Wealth of Nations: “It is not from the benevolence of the butcher, the brewer, or the baker, that we expect our dinner, but from their regard to their own self-interest. We address ourselves, not to their humanity but to their self-love, and never talk to them of our own necessities but of their advantages.” Dhr. S. huldigt dus het egoïsme, dat ten grondslag ligt aan de onrechtvaardigheid in de samenleving.

18 Vervolg aanklacht tegen dhr. Smith
Het kapitalisme is namelijk een uitbuitingssysteem. “In dezelfde mate waarin het kapitaal zich ontwikkelt, ontwikkelt zich het proletariaat, de klasse der moderne arbeiders, die slechts zo lang leven, als zij werk vinden, en die slechts zo lang werk vinden als hun werk het kapitaal vermeerdert. Deze arbeiders, die zich stuksgewijs moeten verkopen, zijn een waar, als ieder handelsartikel, en daardoor in dezelfde mate aan alle wisselvalligheden der concurrentie, aan alle schommelingen der markt blootgesteld.”(Marx & Engels, Het communistische manifest, 1848)

19 A. Von Menzel, Das Eisenwalzwerk, 1872.

20 Verdediging van dhr. Smith
Voor er iets rechtvaardig te verdelen valt, moet het wel worden geproduceerd. Juist daarin is het kapitalisme superieur en dat komt door twee kenmerken: Arbeidsdeling De onzichtbare hand van de markt

21 Arbeidsdeling volgens Smith

22 Bovendien heb ik het hiermee gebracht tot op het bankbiljet van 20 pond, iets dat u, heer Marx, mij niet makkelijk zult nadoen.

23

24 ‘Invisible hand’, volgens Smith
“He intends only his own gain, and he is in this, as in many other cases, led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention. Nor is it always the worse for the society that it was not part of it. By pursuing his own interest he frequently promotes that of the society more effectually than when he really intends to promote it.” Adam Smith, Wealth of Nations, 1776, Book IV, ii, 9

25 1e getuige à décharge, opgeroepen door dhr. Smith
Prof. Friedrich Hayek, Geboren te Wenen 1899, econoom en filosoof The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel, 1974.

26 Efficiente allocatie door markten
In The Use of Knowledge in Society (1945), stelt Hayek dat het economisch systeem wordt gedreven door kennis die subjectief is, verspreid en niet toegankelijk voor een centrale autoriteit. Het prijs-mechanisme is een vorm van spontane zelforganisatie, waarmee mensen op een vrije manier ingewikkelde sociale systemen kunnen creëren, door hun persoonlijke en locale kennis en voorkeuren met elkaar te delen.

27 2e getuige à décharge Ronald Coase London 1910- Chicago 2013,
Hoogleraar University of Chicago Law School The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel, 1991

28 Ronald Coase, The problem of social cost (1960)
Pictures courtesy of Sean Mullholland, 2011

29

30

31 Twee manieren om met externe kosten om te gaan
1. Regulering (overheid) middelenvoorschrift emissiequotum 2. Eigendomsrechten (overheid + markt) Als er duidelijke eigendomsrechten worden gecreëerd, kunnen de boer en de dorpslieden onderhandelend tot overeenstemming komen over een optimale compensatie, op basis van ieders grensnut.

32

33 3e getuige à décharge Charles-Louis de Secondat, Baron de la Brède et de Montesquieu Geboren 1689, Chateau La Brède, verlichtingsdenker

34 ‘La douce commerce’ “Handel leidt als vanzelf naar vrede. Twee naties die met elkaar handeldrijven, worden daarmee wederzijds afhankelijk: terwijl de ene natie er belang bij heeft te kopen, heeft de andere er belang bij te verkopen; en alle overeenkomsten zijn gebaseerd op wederzijdse behoeften.” “Handel geneest van schadelijke vooroordelen. Vrijwel algemeen geldt dat waar de zeden mild zijn, ook handel wordt gedreven, en dat waar handel wordt gedreven, de zeden mild zijn.” Montesquieu, Over de geest van de wetten, 1748, XX, 1 en 2

35 Aanklager Marx herneemt het woord
Het springende bezwaar tegen het kapitalisme blijft het probleem der verdeling van de opbrengsten van en de macht over de produktie-middelen. De markt let niet op de rechtvaardigheid van haar uitkomsten. Dat vergt politieke sturing.

36 1e getuigen à charge Robert Frank & Philip Cook

37 L. Levine, The U.S. Income Distribution and Mobility: Trends and International Comparisons, US Congressional Research Service, Washington DC,

38 Winner-take-all markets
Beloning op basis van relatieve prestaties (competitie, rankings) Commercialisering (televisierechten, bonussen, 3e geldstroom-onderzoek) Zeer ongelijke beloningsverdeling (‘winner takes all’) Inefficiënte markten, vanwege menselijk overoptimisme Perverse prikkels, motieven tot fraude

39

40 MBA rankings

41 2 e getuige à charge:

42 M. Sandel “Sommigen beweren dat hebzucht het moreel tekort is dat zichtbaar werd in de triomf van de markt, maar dit is volgens mij slechts gedeeltelijk waar. Hebzucht heeft zeker een rol gespeeld, maar er is iets groters aan de hand. De meest noodlottige verandering van de laatste dertig jaar was niet een toename van de hebzucht, maar de expansie van markten, en commerciële waarden op terreinen van het leven waar ze niet thuishoren”. (Sandel, what money can’t buy, p. 6-7)

43 Aangifte tegen VUmc en Eyeworks
Eyeworks en het VU medisch centrum besloten gisteren het programma ‘24 uur: Tussen Leven en Dood’ van de buis te halen, maar daarmee is de kous niet af. Drie patiënten gaan aangifte doen tegen het ziekenhuis, de producent en behandelend artsen. Advocaat Peter Plasman heeft dat bekend gemaakt. Na het weekend wordt de aangifte gedaan. “Met de opnames is het beroepsgeheim van artsen geschonden”, zei Plasman. “Dat het programma nu geschrapt is, doet daar niks aan af. Het kwaad is al geschied.'' Deze week ontstond ophef na een uitzending van Nieuwsuur, waarin een man vertelde dat zijn dochter pas na behandeling hoorde dat ze gefilmd was. De hele behandelkamer bleek vol camera’s te hangen. Spits, 27 februari 2012

44

45 3. Casus: “Deal over verkoop Limburgse kranten”
“Concentra NV en Mecom Group hebben een intentieverklaring op hoofdlijnen getekend in het overnameproces van Dagblad De Limburger en Limburgs Dagblad. Inzet van de onderhandelingen is de Limburg Media Groep (LMG). Naast de beide dagbladen in Nederlands Limburg behoren daartoe de drukkerij Nieuwsdruk Limburg (NDL) en een minderheidsbelang (45%) in de publieke regionale omroep L1. Of de verkoop doorgaat, hangt af van de uitkomst van een boekenonderzoek bij Media Groep Limburg (MGL) en van de financiering. Daarnaast moeten de mededingingsautoriteiten, de ondernemingsraden en de aandeelhouders van beide bedrijven nog hun fiat geven. Beide partijen hebben vastgelegd dat zij uiterlijk 1 juli het verkoopproces willen afronden. In de intentieverklaring zijn voor beide partijen diverse ontbindende voorwaarden opgenomen. Als het tot een acquisitie van de Limburgse dagbladen komt, dan betekent dat voor Concentra een versterking van de positie in Nederlands Limburg. Concentra is daar al eigenaar van de commerciële regionale omroep TV Limburg en mede-eigenaar van A & C Media.

46 Discussievragen Waarom lezen mensen minder kranten?
Is een krant een commodity? Moet de overheid kranten subsidiëren? Wat als de krant verdwijnt?

47 4. Maatschappelijk verantwoord ondernemen: kapitalisme met een menselijk gezicht?

48 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
Economische waardecreatie + Maatschappelijke waardecreatie in het primair proces daarbuiten Dialoog met de sociale omgeving (SER, ‘De winst van waarden, 2000)

49 M. Porter, M. Kramer: Creating Shared Value

50 Shared value “The purpose of the corporation must be redefined as creating shared value, not just profit per se”. “Societal needs, not just conventional economic needs, define markets, and social harms can create internal costs for firms”. M. E. Porter, M.R. Kramer, Creating Shared Value: How to reinvent capitalism – and unleash a wave of innovation and growth, Harvard Business Review, January – February 2011.

51 Unilever en Marine Stewardship Council

52 MVO en branding: Gulpener
Gulpener Bier Jaren 80: raakt marktaandeel kwijt in verzadigde markt MVO als strategie “Verbond met de natuur” Milieuvriendelijke grondstoffen Geteeld in de regio (traceerbaar) minder transportkosten en stimulans regionale economie Productie door groene energie Lichtbakken op zonne-energie De resultaten Veel gratis publiciteit (MVO stimuleringsprijs door LNV) Onderscheidend vermogen naar kritische consument Afzet groeit 3% in een krimpende markt

53 Paradoxen van MVO De strategische paradox (glass ceiling)
De morele paradox (geloofwaardigheid) De technologische paradox (geen ‘technological fix’) De menselijke paradox (vrije wil en verantwoordelijkheid)

54 1. Strategische paradox De strategische paradox van MVO is dat de economische bedrijfsdoelstelling de grenzen van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de onderneming niet kan bepalen. Leibniz: harmonia praestabilita

55 Het glazen plafond van de strategische benadering MVO
Opportunisme: cherry picking Wet van de afnemende marginale profilering Markt optimisme Morele zelfgenoegzaamheid Cynisme van het publiek A. Nijhof, R. Jeurissen (2010), The glass ceiling of corporate social responsibility: Consequences of a business case approach towards CSR. International Journal of Sociology and Social Policy, 30 (11/12),

56 2. Morele paradox Crowding out van de intrinsieke motivatie voor MVO Een strategische benadering van MVO geeft het signaal af dat MVO niet op zichzelf belangrijk is; het is een middel om betere bedrijfsprestaties te behalen. Dit signaal doet afbreuk aan de intrinsieke motivatie die bij veel medewerkers aanwezig is als het gaat om MVO. De perceptie wordt dat MVO van belang is omdat het winst oplevert voor de organisatie. Dit kan wellicht de sceptici binnen een organisatie overtuigen, maar vervreemdt de medewerkers die intrinsiek gemotiveerd zijn voor MVO.

57 3. Technologische paradox

58

59 = +

60 4. Menselijke paradox

61 Oplossingen

62 Oplossingen Paulus op weg naar Damascus (Hand. 9), Caravaggio, 1601